Η εν λόγω μουσικοσυνθέτρια και το έργο της μου ήταν απολύτως άγνωστο και η εύρεση μιας νέας για εμένα δημιουργού, μου προξένησε την περιέργεια για το πρόσωπό της και μ’ έκανε να θέλω να ερευνήσω περεταίρω το θέμα. Ανακάλυψα ότι ήταν πέρα για πέρα άγνωστη. Όπως υποψιαζόμασταν πρέπει να είναι η πρώτη στην ιστορία Ελληνίδα μουσικοσυνθέτρια, προπαντός της κλασικής μουσικής. Δυστυχώς, η Φοσκαρίνα δεν αναφέρεται στην παγκόσμια λίστα των γυναικών μουσικοσυνθετών που βρίσκεται στη Βικιπαίδεια και δεν αναφέρεται ούτε στο βιβλίο της Florence Launay, που περιγράφει τις μουσικοσυνθέτριες στη Γαλλία, του ΙΘ αιώνα, και που αδικεί τη Μαριώ Φοσκαρίνα.
Ψάχνοντας περισσότερο για βιογραφικά στοιχεία ανακάλυψα, ότι είναι αρκετά περιορισμένα, σχεδόν μηδαμινά. Αυτό που υπάρχει καταγραμμένο είναι το αρκετά μεγάλο έργο της Μ. Φοσκαρίνα, που βρίσκεται σήμερα συγκεντρωμένο, με τις 49 παρτιτούρες, των συνθέσεών της, στη συλλογή της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας, από τις οποίες οι 41 είναι και ψηφιοποιημένες και μπορεί να υπάρχουν και άλλα έργα της, που μας είναι άγνωστα. Κατά τη worldcat.org η πρώτη παρτιτούρα της εκδόθηκε το 1871 και οι εκδόσεις τελειώνουν το 1896, όταν έκλεισε τα 46 της χρόνια. Δεν γνωρίζουμε τον λόγο που σταμάτησε έτσι απότομα την πλούσια μέχρι τότε έκδοση έργων της. Γεννημένη στο Παρίσι, το 1850 η Φοσκαρίνα, το 1898, παντρεύτηκε τον εξηντάχρονο Octave François Keller, από το Στρασβούργο, αξιόλογο Γάλλο γεωλόγο και γενικό επιθεωρητή των ορυχείων της Γαλλίας. Η Μαριώ Φοσκαρίνα απεβίωσε στην κατοικία της, ευρισκόμενη στη λεωφόρο Haussmann 170, στο Παρίσι, στις 6-01-1921 και η νεκρώσιμη ακολουθία ετελέσθη στη ρώσικη ορθόδοξη εκκλησιά, της οδ. Daru 12, του Παρισιού.
Σε μια νεκρολογία, για τον αδελφό της Φραγκίσκο, στην εφημερίδα Le Radical, στις 12- 01- 1890, αναφέρεται, ότι η μητέρα της Μαρίας Δαμασκηνού, λιποθύμησε και πέθανε, κατά την κηδεία του γιου της στις 22-12-1889. Επίσης πληροφορούμαστε εκεί, ότι η κυρία Δαμασκηνού, ήταν η χήρα ενός πλούσιου Έλληνα εφοπλιστή, ο οποίος κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ήταν υπεύθυνος για την προμήθεια των Γάλλων σε εφόδια και ότι έχασε ένα πλοίο του. Η γαλλική κυβέρνηση, ως αποζημίωση για αυτήν τη ζημία, του χορήγησε σύνταξη 18.000 φράγκων. Η κυρία Δαμασκηνού, ως χήρα του απολάμβανε από τη γαλλική κυβέρνηση, σύνταξη 6.000 φράγκων. Συμπεραίνουμε ότι το πλοίο του Δαμασκηνού στήριξε τους Γάλλους, πιθανόν στο διάστημα της μάχης του Ναβαρίνου, το 1828. Επιπλέον, από το έγγραφο αρ. 1178, δημοσιευμένο στην Bibliographie ionienne, τ.1, του 1910, του Émile Legrand, μαθαίνουμε ότι ο Σπυρίδων Δαμασκηνός εφοπλιστής από την Κέρκυρα, απέστειλε το 1831 στη γαλλική Βουλή μια καταγγελία, σχετική με τις αποζημιώσεις που του όφειλε η γαλλική κυβέρνηση, για τις υπηρεσίες που πρόσφερε, στα γαλλικά στρατεύματα, στον Μοριά, το 1828. Έτσι ξεκαθαρίζεται από πού και γιατί η οικογένεια Δαμασκηνού βρέθηκε στη Γαλλία, όπου γεννηθήκαν και μεγαλούργησαν τα δύο παιδιά της οικογενείας, όπως και τον τόπο καταγωγής των Δαμασκηνών από το όνομα του πατέρα.
Ο αδελφός της ο Φραγκίσκος - Θεόδωρος, Δαμασκηνός (Francois Théodore Damaschino), γεν. το 17-09-1840, ήταν φημισμένος γιατρός, κάτοχος της έδρας της ειδικής νοσολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστήμιου του Παρισιού, και μέλος της Ιατρικής Ακαδημίας. Έγραψε πολλά επιστημονικά βιβλία. Σημαντικότερα είναι: Περί των διαφόρων μορφών της πνευμονίας, Ανατομικαί και παθολογικαί έρευναι επί της νωτιαίας παραλύσεως. Περί της αιτιολογίας της φυματιώσεων κ. α. Οι περισσότερες συνθέσεις της ίδιας είναι μουσική για πιάνο, και μετρήσαμε 33 έργα. Τα 14 από αυτά είναι τραγούδια βασισμένα σε ποίηση, με πολλά από τα ποιήματα, να είναι γραμμένα, από γνωστούς, ως επί το πλείστον ρομαντικούς Γάλλους συγγραφείς, όπως είναι οι ντε Λαμαρτίν, Βίκτωρ Ουγκώ, Γκωτιέ και ντε Μυσσέ. Υπάρχουν και 3 μεγαλύτερες συνθέσεις της για ορχήστρα. Πολλές συνθέσεις για πιάνο είναι μουσική χορού, όπως βαλς, της βρετάνης, ρουμάνικος, γκαβόττ, μενουέτα, πόλκα, μαζούρκα, ταραντέλα και κάποια άλλα.
Διακρίνουμε και συνθέσεις που έχουν καθαρά ελληνική θεματολογία και προέλευση, με ένα να είναι το ροδίτικο δημοτικό τραγούδι, Η Χελιδών, σε γαλλική διασκευή, με τον τίτλο να γράφεται ελληνιστί, όπως και ένα άλλο ελληνικό τραγούδι, που και αυτό γράφεται στην παρτιτούρα με ελληνικά ως Το Φίλημα, μαζί με τον γαλλικό τίτλο. Ένα άλλο «ελληνικό» έργο της, που δυστυχώς, δεν γνωρίζουμε τίποτα άλλο για αυτό εκτός του τίτλου, είναι το Le Regret de Hellénes, Scéne (Η Λύπη για τους Έλληνες, Σκηνή). Βέβαια δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε και το άλλο, ελληνικότατο στον τίτλο έργο της, το La Thessalienne (Η Θεσσαλιώτισσα), που συνετέθη το 1886, μερικά χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, το 1881. Τον τίτλο πιθανόν να τον εμπνεύστηκε από τον γαλλικό ύμνο «Η Μασσαλιώτισσα». Η Φοσκαρίνα, πρέπει να καταλογίζεται ως μουσικοσυνθέτρια, στον κύκλο των ρομαντικών δημιουργών του ΙΘ αιώνα, που τα τελευταία χρόνια του αιώνα, έχασαν την πρωτοκαθεδρία τους, καθώς το ενδιαφέρον του κοινού στράφηκε προς άλλου τύπου μουσική, και εδώ μπορεί να κρύβεται και ο λόγος που έχασε η Φοσκαρίνα το ενδιαφέρον της για να συνεχίσει την πορεία της ως συνθέτρια. Ένας Γάλλος συνθέτης ο Jacques Herz, tο 1887, της αφιερώνει ένα έργο για πιάνο, Valse brillante και La jeune grecque (Νέα Ελληνίδα) στην À Mademoiselle Marie Damaschino, που με αυτό τον τρόπο, δείχνει την εκτίμησή του στο πρόσωπο της συναδέλφου ή και φίλης του. Την ίδια χρονιά η Φοσκαρίνα αφιερώνει μια σειρά έργων για πιάνο με τίτλο Feuillets d'album (Λεύκωμα τα φύλλα), στην à Madame Lucie Damaschino, την μητέρα της, ή την γυναίκα του αδελφού της.
Μελετώντας τον διεθνή Τύπο, εκτός από μια εκτενή δημοσίευση για τη Μαριώ Φοσκαρίνα στην εφημερίδα Journal des débats, τις 05 -15 -1884 και κάποιων μικρότερων αναφορών, στον γαλλικό Τύπο, δεν υπάρχουν άλλες αναφορές. Στην μοναδική μακροσκελή κριτική, του γνωστού τότε δημοσιογράφου Gabriel Charmes, που περιγράφει την Φοσκαρίνα, με το πιο γλαφυρό και ποιητικό τρόπο και τονίζει με έμφαση, ότι παρόλο που η μουσική της παιδεία είναι γαλλική, με σπουδές στον καθηγητή Guiraud, η συνθέτρια διατηρεί στα έργα της κάτι από την ελληνική της παράδοση, γράφοντας και έργα καθαρά ελληνικά, όπως είναι οι μελωδίες που περιγράψαμε ενωρίτερα. Η κριτική του Charmes αποδεικνύει ότι αξίζει να βγει από την αφάνεια αυτήν η σπουδαία ελληνογαλλίδα συνθέτρια και ν΄ ακουστούν τα έργα της ξανά. Ξαφνιάστηκα ευχάριστα όταν ανακάλυψα, ότι προγραμματίστηκε στην Αθήνα το 2018, να παιχτούν έργα της Φοσκαρίνα, και εμείς χωρίς να το γνωρίζουμε, τελείως τυχαία, ασχοληθήκαμε με το πρόσωπό της.
* Του Χαραλάμπου Βόγια
