Τα τεχνικά αυτά μέσα ήταν κινητά στοιχεία σε διάφορα μεγέθη και γραμματοσειρές, κατασκευασμένα κυρίως από μέταλλο. Τα στοιχεία αυτά έμπαιναν σε ειδικές θήκες. Ανάλογα με το κείμενο, τα στοιχεία (γράμματα) τοποθετούνταν σε σειρές πάνω σε μεγαλύτερες θήκες που είχαν το σχήμα σελίδας, εμποτίζονταν με μελάνι και κατόπιν μεταφέρονταν στο πιεστήριο για την εκτύπωση. Η παραδοσιακή αυτή τυπογραφία ξεκίνησε ουσιαστικά το 1455 με την εφεύρεση του επίπεδου πιεστηρίου από τον Γουτεμβέργιο και διατηρήθηκε μέχρι τα τέλη του 20ου αι.
Η χώρα μας τους πρώτους αιώνες από την εμφάνιση της τυπογραφίας βρισκόταν κάτω από τον Οθωμανικό ζυγό και παρ’ όλον ότι είχε να παρουσιάσει μια μεγάλη ομάδα επιφανών λογίων, οι περισσότεροι των οποίων διέπρεπαν στις χώρες της Ευρώπης, το πνευματικό τους έργο εκτυπωνόταν στα περίφημα τυπογραφεία της Βενετίας, της Βιέννης, της Βασιλείας, της Λειψίας και άλλων πόλεων της Δύσης. Στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο οι πρώτες απόπειρες τυπογραφίας ξεκίνησαν πολύ αργά, ήταν ελάχιστες και είχαν μικρή διάρκεια. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι πριν από την ίδρυση του ελεύθερου ελληνικού κράτους, το «Τυπογραφείον Ελληνικών Γραμμάτων» στη Μοσχόπολη της Κορυτσάς (1731-1780) πρέπει να ήταν το μοναδικό στην τουρκοκρατούμενη Βαλκανική.
Επίσης στη Μονή Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους λειτούργησε στα μέσα του 18ου αιώνα (1759) τυπογραφείο, το οποίο δυστυχώς εκτύπωσε ένα και μοναδικό βιβλίο. Μετά το βιβλίο αυτό η αγιορείτικη τυπογραφία σίγησε οριστικά και μέχρι σήμερα τουλάχιστον δεν έχει εντοπισθεί άλλο έντυπο, προερχόμενο από το πιεστήριό της. Θα πρέπει να αναφερθεί και το «Πατριαρχικόν Τυπογραφείον», το επίσημο όργανο του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη, το οποίο ιδρύθηκε στα τέλη του 18ου αι. (1798 το πρώτο βιβλίο) και συνέχισε τη λειτουργία του μέχρι τους χρόνους της Ελληνικής Επανάστασης.
Η Θεσσαλία ήταν η μόνη περιοχή της χώρας η οποία έμεινε πίσω στον τομέα της τυπογραφίας όλο αυτό το διάστημα μέχρι το 1881. Ας μη ξεχνάμε ότι απελευθερώθηκε από τον οθωμανικό ζυγό 60 χρόνια αργότερα από την υπόλοιπη Νότια Ελλάδα. Και παρόλο ότι διέθετε διαπρεπείς λόγιους και αξιόλογες Σχολές (Τύρναβος, Αμπελάκια, Πήλιο και αλλού), η διδασκαλία γινόταν με χειρόγραφα βιβλία και με εκδόσεις των τυπογραφείων της Δύσης. Όμως παρ’ όλη αυτή την καθυστέρηση, η ανάπτυξη της εκδοτικής τυπογραφίας μετά την ενσωμάτωση της περιοχής στο Ελληνικό Βασίλειο το 1881 υπήρξε ραγδαία, παράλληλα με εκείνη της έκδοσης εφημερίδων.
—Η Λάρισα ήταν η πρώτη θεσσαλική πόλη που απέκτησε τυπογραφείο[1]. Ιδρυτής του ήταν ο Ανδρέας Ν. Πεταλάς[2], ο οποίος υπήρξε συγχρόνως και ιδρυτής της πρώτης θεσσαλικής εφημερίδας «Αστήρ της Θεσσαλίας», της οποίας το πρώτο φύλλο κυκλοφόρησε την 31η Αυγούστου 1881, ημέρα εισόδου του Ελληνικού Στρατού στην απελευθερωμένη πλέον Λάρισα. Στο φύλλο της 7ης Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους γράφει σχετικά για την απόκτηση μηχανήματος τυπογραφίας (όργανον το αναφέρει): «Ευτυχή λογίζω εμαυτόν ότι πρώτος εγώ εν τη Θεσσαλία μετέφερον το όργανον δι’ ού η Ελευθερία, η Πρόοδος και ο Πολιτισμός εμπεδούται και προάγεται». Σε ένα επόμενο φύλλο της εφημερίδας του διαβάζουμε επίσης: «Το Τυπογραφείον του “Αστέρος της Θεσσαλίας“, πλούσιον εις διάφορα στοιχεία καταρτισθέν, δέχεται παντός είδους εργασίας, νεκρώσιμα, προσκλητήρια, συναλλαγματικαί, καταστάσεις, πρωτόκολλα, βιβλία, κλπ. Εργασία τελεία …». Παράλληλα με το πρώτο τυπογραφείο και την πρώτη εφημερίδα, λειτούργησε στη Λάρισα και το πρώτο βιβλιοπωλείο, το οποίο στεγαζόταν στον ίδιο χώρο με το τυπογραφείο. Σε μια διαφημιστική καταχώρηση στο φύλλο της εφημερίδος του της 30ης Οκτωβρίου 1881 ο Ανδρέας Πεταλάς αναφέρει: «Παραγγελίαι διδακτικών, εκκλησιαστικών και άλλων χρησίμων βιβλίων και μυθιστορημάτων γίνονται δεκταί εις το Τυπογραφείον του “Αστέρος της Θεσσαλίας”. Ταχύτης περί την εκτέλεσιν των παραγγελιών και μετριότης τιμών».
Το γραφείο, με το τυπογραφείο και το βιβλιοπωλείο στεγάζονταν στην κατοικία του Ισλάμ αγά στην περιοχή Δάρκουλη[3] της Λάρισας.
—Το δεύτερο τυπογραφείο που χρονολογικά δημιουργήθηκε στην πόλη μας ήταν του Βασιλείου Αργυροπούλου. Το ίδρυσε με σκοπό να εκτυπώσει την εφημερίδα «Ανεξαρτησία». Το τυπογραφείο είχε αγοραστεί στην Αθήνα και κατά τη μεταφορά του στη Λάρισα τα στοιχεία του αναμίχτηκαν μεταξύ τους. Επειδή ο διαχωρισμός τους απαιτούσε εργασία πολλών ημερών, τα πρώτα φύλλα της εφημερίδας βγήκαν με καθυστέρηση και σε μικρότερο μέγεθος απ’ ότι είχε αρχικά είχε ανακοινωθεί. Το πρώτο φύλλο της εφημερίδας κυκλοφόρησε στις 22 Νοεμβρίου 1881. Εκδότης και διευθυντής ήταν φυσικά ο Βασίλειος Αργυρόπουλος και συντάκτης ο νεαρός δικηγόρος Φωκίων Τσαπαλίδης. Η δραστηριότητα του τυπογραφείου αυτού περιοριζόταν κυρίως στην έκδοση της «Ανεξαρτησίας» και απλώς συγχρόνως τυπωνόταν και η σατυρική εφημερίδα «Ζερζεβούλης».
Ο Βασίλειος Αργυρόπουλος διηύθυνε την «Ανεξαρτησία» μέχρι στις 24 Μαΐου 1884. Κυκλοφόρησαν στη Λάρισα συνολικά 258 φύλλα της εφημερίδας. Επειδή την περίοδο εκείνη ο Αργυρόπουλος υπηρετούσε ως υπάλληλος στο Λιμεναρχείο του Βόλου, αναγκάσθηκε εκ των πραγμάτων να μεταφέρει το τυπογραφείο του στη γειτονική πόλη όπου και συνέχισε εκεί την έκδοσή της από τις 27 Ιουλίου 1884, με τον ίδιο τίτλο.
—Στη συνέχεια συναντάμε το τυπογραφείο του παλιού και πεπειραμένου δημοσιογράφου Αθανασίου Μανωλάκη. Ήταν εκδότης της σατυρικής εφημερίδας «Ζερζεβούλης» που αναφέρθηκε και ακολούθως κυκλοφόρησε το 1882 και μια άλλη εφημερίδα, η οποία αυτοχαρακτηριζόταν ως πολιτικοσατυρική[4], τον «Κόρακα». Ο εκδότης της εφημερίδας αυτής το 1884 ίδρυσε δικό του τυπογραφείο, το οποίο σε μια διαφήμιση στην εφημερίδα «Έρευνα» το παρουσιάζει χιουμοριστικά ως εξής «Το ράμφος του “Κόρακος” ένεκεν της οξύτητος αυτού, ταχέως έφθειρεν τα του τυπογραφείου μηχανήματα και μας ηνάγκασε να ανακαινίσωμεν αυτό και να καταρτίσωμεν νέον εντελώς τυπογραφείον, όπερ ού μόνον τα κελαϊδήματα του “Κόρακος” δύναται να εκτυπώνη, αλλά και εις πολλά άλλα τυπογραφικά έργα να επαρκή».
Στη δημοσιευόμενη σήμερα διαφήμιση του νέου τυπογραφείου του, αναφέρει ότι μεταφέρθηκε «κάτωθεν του ξενοδοχείου «Πελοπόννησος», το οποίο βρισκόταν στη συνοικία Εβραίϊκα, στη θέση «αραμπατζίδικα». Το κτίριο ήταν ιδιοκτησίας του μετέπειτα δημάρχου Χρήστου Γεωργιάδη στο οποίο στεγάστηκε το ξενοδοχείο[5]. Τη διεύθυνση του τυπογραφείου αυτού διατήρησε ο Αθαν. Μανωλάκης μέχρι το 1885. Στη συνέχεια λόγοι υγείας τον ανάγκασαν να παραχωρήσει τυπογραφείο και εφημερίδα στον Π. Πλασταρά. Στις δραστηριότητες του τυπογραφείου αυτού περιλαμβάνονταν εκτός από τον «Κόρακα» και οι εφημερίδες «Έρευνα», «Βουλευτής του Νομού» και τα πρώτα φύλλα της «Πίνδος». Το 1891 η εφημερίδα «Σάλπιγξ» της Λάρισας αναφέρει τον θάνατο του Αθ. Μανωλάκη ως εξής: «Την παρελθούσαν εβδομάδα η πόλις μας εκήδευσεν συμπαθέστατον και καλόν φίλον τον Αθανάσιον Μανωλάκην, δημαρχικόν πάρεδρον του Δήμου Λαρίσσης. Η Λάρισσα εν τη οποία διεβίωσεν ικανά έτη και την οποίαν ηγάπησεν ως δευτέραν πατρίδα, εστερήθη μίαν εκ των προσφιλεστέρων αυτής υπάρξεων και εκ των μάλλον ιδιορρύθμων χαρακτήρων».
(Συνεχίζεται)
[1]. Σκιαδάς Νικόλαος. Χρονικό της Ελληνικής Τυπογραφίας, τόμ. Γ’. Αθήναι (1982) σελ. 243.
[2]. Έγκυρα βιογραφικά του στοιχεία θα βρείτε στο κείμενο του Αλέξανδρου Γρηγορίου: Ανδρέας Ν. Πεταλάς (1848-1903). Ο εκκεντρικός δικηγόρος, δημοσιογράφος και βουλευτής. εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 6ης Δεκεμβρίου 2015. Του ιδίου: Προσωπογραφία της Λάρισας. Ανδρέας Ν. Πεταλάς (1848-1903). Δημοσιεύματα στην εφημερίδα «Ελευθερία», τόμ. Α’. Λάρισα (2024) σελ. 247-249. Έκδοση εκτός εμπορίου.
[3]. Δάρκουλη. Πρόκειται για περιοχή σε κεντρική θέση της πόλης, γύρω από τη σημερινή οδό Κύπρου.
[4]. Φαίνεται ότι οι πρόγονοί μας μετά την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς το 1881 διέθεταν περίσσευμα σάτιρας, την οποία διοχέτευαν σε ειδικές προς τούτο εβδομαδιαίες εφημερίδες, οι οποίες περιέργως είχαν ικανοποιητική κυκλοφορία.
[5]. Η πληροφορία προέρχεται από τον Αλέξανδρο Γρηγορίου, ο οποίος ετοιμάζει το νέο του βιβλίο, το οποίο θα αναφέρεται σε όλα τα χάνια και τα ξενοδοχεία της παλιάς Λάρισας από τους χρόνους της τουρκοκρατίας ακόμη, τόσο μακριά.
