Πρόσφατα, προέκυψε και το σοβαρό μεταναστευτικό πρόβλημα με την εμφάνιση μιας απαράδεκτης αντιευρωπαϊκής συμπεριφοράς μερικών χωρών μελών και με την Τουρκία να εκβιάζει απειλώντας να πνίξει την Ευρώπη με τα εκατομμύρια των προσφύγων που φιλοξενεί.
Αφορμή ζητούσαν οι απανταχού Κασσάνδρες να προσυπογράψουν το τέλος της Ε.Ε. Η απάντηση στις Κασσάνδρες είναι ότι, το πολιτικό σύστημα της Ε.Ε. είναι μοναδικό στην ιστορία και εξελίσσεται συνεχώς εδώ και 60 χρόνια. Έχει λοιπόν αποκτήσει πολύ βαθιές ρίζες, θεμέλιά του είναι οι συνθήκες, οι κοινές πολιτικές και οι νόμοι (κανονισμοί, οδηγίες, κ.λπ. που τις υλοποιούν). Νομοτελειακά δε, η σημερινή Ε.Ε. δεν μπορεί παρά να εξελιχθεί σε μία Ολοκληρωμένη Οικονομική και Πολιτική Ένωση, υπό τις προϋποθέσεις που παραθέτω παρακάτω. Είναι ζήτημα χρόνου. Πρόκειται για ένα ιστορικό φαινόμενο και, υπό την έννοια αυτήν, μπορεί να κριθεί με την οπτική του μεγάλου Γερμανού φιλοσόφου Χέγκελ (1770 – 1831). Ο Χέγκελ θεωρούσε ότι, στην πορεία ενός ιστορικού φαινομένου, τα επώδυνα στάδια είναι αναγκαία για την ολοκλήρωσή του.
Δεν έλειψαν και εκείνοι που επιχαίρουν με την προσδοκία της εξαφάνισης της Ε.Ε., λες και η Ε.Ε. είναι μια κατάρα από την οποία πρέπει να απαλλαγούμε. Οι χαιρέκακοι αυτοί αντιευρωπαϊστές δεν έχουν βιώσει εμπόλεμες καταστάσεις και δε γνωρίζουν ή δε θέλουν να μάθουν τι ήταν η Ευρώπη πριν από τη δημιουργία της Ε.Ε., που γεννήθηκε και στέριωσε στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα. Ας συγκρίνουν οι επιχαίροντες με μια προοπτική γκρεμίσματος της Ε.Ε. την περίοδο που αυτή υπάρχει με εκείνη του πρώτου ημίσεως του 20ού αιώνα που δεν υπήρχε. Δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, παράλληλα με άλλους περιφερειακούς πολέμους, ξέσπασαν την περίοδο αυτήν ξεκινώντας από τις προαιώνιες διενέξεις μεταξύ των σημαντικότερων μελών της σημερινής Ε.Ε.. Ας προσπαθήσουν να μάθουν, αν δε γνωρίζουν, πόσες δεκάδες εκατομμύρια νέων ανθρώπων έπεσαν στα πεδία των μαχών, πόσα εκατομμύρια ανθρώπων υπήρξαν θύματα γενοκτονιών, πόσα ερείπια συσσωρεύτηκαν σε όλη την Ευρώπη. Βασανιστήρια, αίμα και δάκρυα, εξαθλίωση, πείνα βίωναν οι πληθυσμοί της Ευρώπης, πάντα δίπλα στον τρόμο και στον θάνατο. Με σκοπό να αποφευχθούν για πάντα αυτές οι συμφορές και για να επικρατήσει, επιτέλους, ειρήνη στην πολύπαθη Ευρώπη, ξεκίνησε τη δημιουργία της Ενωμένης Ευρώπης ο Γάλλος πολιτικός Ρομπέρ Σουμάν, ενστερνιζόμενος την ιδέα του συμπατριώτη του Ζαν Μονέ για μια Ευρώπη χωρίς πολέμους. Τα αγαθά της ειρήνης και μια πρωτοφανή ευημερία απολαμβάνουν οι λαοί της Ευρώπης για περισσότερα από 70 χρόνια.
Μια πολύ σημαντική περίοδος της πορείας της Ε.Ε. ήταν η δεκαετία 1985 – 1995 κατά την οποία προήδρευσε της Επιτροπής ο χαρισματικός ηγέτης Ζακ Ντελόρ. Συνέπεσε δε αυτήν την περίοδο να ηγούνται του Γαλλογερμανικού άξονα οι άξιοι ηγέτες Μιττεράν και Κωλ. Τότε δημιουργήθηκε η «μεγάλη ενιαία αγορά» με την κατάργηση όλων των εμποδίων στη διακίνηση εμπορευμάτων, προσώπων, κεφαλαίων και υπηρεσιών μέσα στην τότε Ε.Ο.Κ. των 12. Παράλληλα, θεσμοθετήθηκε με σαφήνεια η αρχή της «οικονομικής και κοινωνικής συνοχής». Σε εφαρμογή της αρχής αυτής, ενισχύθηκε ο κοινοτικός προϋπολογισμός και διπλασιάστηκαν οι πόροι των διαρθρωτικών ταμείων. Ταυτόχρονα, δόθηκε προτεραιότητα για τη διάθεση των πόρων αυτών στις περιοχές της Ε.Ο.Κ. με Α.Ε.Π. μικρότερο του 75% του κοινοτικού. Στις περιοχές αυτές εντάχθηκε ολόκληρη η Ελλάδα με αποτέλεσμα να εισπράξει η χώρα μας μέχρι τώρα, μόνο για τις υποδομές της, δωρεάν βοήθεια κοντά στα 100 δισ. ευρώ.
Ας αναλογιστούν όσοι θεωρούν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια κατάρα από την οποία πρέπει να απαλλαγούμε ποιες θα ήταν οι υποδομές της χώρας αν δεν υπήρχαν αυτά τα δισ. ευρώ. Θα μπορούσε να λειτουργήσει η πρωτεύουσα χωρίς την Αττική Οδό, χωρίς το μετρό, χωρίς τις ανισόπεδες διαβάσεις; Βλέπουμε πόσο ασφυκτιά η Αθήνα κάθε φορά που δε λειτουργεί, λόγω απεργίας, το μετρό. Ας αναλογιστούν τα οδικά δίκτυα σε όλη τη χώρα, τα έργα ύδρευσης, αποχέτευσης, καθαρισμού λυμάτων σε όλες τις πόλεις και τα χωριά, ή τα έργα για την εμπορία και διακίνηση των γεωργικών προϊόντων, καθώς και τόσα άλλα.
Επί προεδρίας Ντελόρ, επίσης, δημιουργήθηκε η Νομισματική Ένωση που ισχύει από το 1993. Από τότε, σχεδόν κανένα βήμα δεν έγινε προς την κατεύθυνση της δημιουργίας μιας κοινής οικονομικής πολιτικής, μιας πραγματικής οικονομικής διακυβέρνησης. Η Ευρωζώνη ήταν μια πλήρης νομισματική ένωση, αλλά μια ατελής οικονομική και δημοσιονομική ένωση. Έτσι, βρέθηκε ανέτοιμη μπροστά στη χρηματοπιστωτική κρίση και αποτέλεσε αντικείμενο της παγκόσμιας προσοχής. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι δεν είναι η δημοσιονομική κατάσταση της Ευρωζώνης η χειρότερη, σε σχέση π.χ. με τις Η.Π.Α. και την Ιαπωνία, όπως προκύπτει από τα επίσημα στοιχεία. Κι όμως η φερεγγυότητα της Ευρωζώνης ετέθη υπό αμφισβήτηση και όχι των Η.Π.Α. ή της Ιαπωνίας. Ο λόγος είναι ότι οι Η.Π.Α. και η Ιαπωνία έχουν κεντρικές κυβερνήσεις και θεσμούς που επιτρέπουν την έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων. Το συμπέρασμα είναι ότι η Ευρωζώνη χρειάζεται οικονομική διακυβέρνηση και πολιτική ολοκλήρωση.
Όμως, η οικονομική και πολιτική ολοκλήρωση εμποδίζονται από:
- Τον μεγάλο αριθμό των κρατών-μελών.
- Το γεγονός ότι μεταξύ των 27 υπάρχουν κράτη ευρωφοβικά ή εξυπηρετούν άλλα συμφέροντα.
- Την εφαρμογή της αρχής της ομοφωνίας για κάθε αλλαγή των συνθηκών.
- Τη δυνατότητα που δίδεται στα κράτη-μέλη να προσφεύγουν για επικύρωση σε δημοψηφίσματα.
Όσον αφορά τα δημοψηφίσματα ως μέσο επικύρωσης των συνθηκών, θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι δεν εφαρμόζονται γενικά σε συνήθεις διεθνείς συνθήκες. Το δημοψήφισμα είναι, βέβαια, το πιο δημοκρατικό μέσον για την έγκριση κάποιας πολιτικής υπό την προϋπόθεση ότι οι πολίτες γνωρίζουν σαφώς τα υπέρ και τα κατά αυτής της πολιτικής. Διαφορετικά, μπορεί να καταλήξει σε παρωδία της πολιτικής βούλησης.
Θύμα δημοψηφίσματος υπήρξε το «Σύνταγμα της Ευρώπης», το οποίο, αφού εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, δεν επικυρώθηκε από το δημοψήφισμα που έγινε στη Γαλλία. Τεράστια η ζημιά γιατί το Σύνταγμα αυτό, παρ’ όλες τις ατέλειές του, αποτελούσε ένα μεγάλο βήμα προς την ευρωπαϊκή πολιτική ένωση, ήδη από το 2005. Είχαν όμως οι πολίτες που το καταψήφισαν μελετήσει τις χιλιάδες σελίδες του με τις πολύπλοκες έννοιες; Ασφαλώς όχι. Ενήργησαν υπό την επήρεια των συνθημάτων μιας μειοψηφίας ευρωσκεπτικιστών. Πρόκειται, επομένως, για μια διαστροφή της δημοκρατικής έκφρασης.
Γεννάται λοιπόν το ερώτημα: Είναι δυνατόν, κάτω από αυτές τις συνθήκες, να φθάσουμε σε μια πραγματική Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση (Ε.Π.Ε.); Μια Ε.Π.Ε. κύριο χαρακτηριστικό της οποίας θα είναι μια ανεξάρτητη και ουσιαστική Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (Κ.Ε.Π.Π.Α.); Μια Κ.Ε.Π.Π.Α. η οποία να είναι λειτουργική και άμεσα εφαρμόσιμη, όταν το επιβάλλουν οι περιστάσεις; Η απάντηση, κατά την εκτίμησή μου, είναι αρνητική. Για να φθάσουμε σε μια πραγματική Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση, θα πρέπει οι χώρες που το επιθυμούν και ανήκουν στην Ευρωζώνη να αποφασίσουν να προχωρήσουν μόνες τους, αφήνοντας έξω τις χώρες που δεν το επιθυμούν. Θα χρειαστεί λοιπόν, οι χώρες αυτές, στις οποίες θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται και η Ελλάδα, να εκπονήσουν και να θεσμοθετήσουν μια «Νέα Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση» (Ε.Π.Ε.). Περιττό να τονίσω ότι για την κύρωση της Ε.Π.Ε. από τα ιδρυτικά μέλη θα πρέπει να αποκλεισθούν τα δημοψηφίσματα. Η Συνθήκη αυτή θα συνυπάρχει με τις ισχύουσες συνθήκες για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα έχουμε δηλαδή δύο «ομόκεντρους κύκλους». Ο πρώτος θα περιλαμβάνει τις χώρες που ανήκουν στην Ε.Π.Ε. και ο δεύτερος τις χώρες της Ε.Π.Ε. και τις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. Δεν νομίζω ότι η συνύπαρξη αυτή θα δημιουργήσει προβλήματα, όπως δεν έχει δημιουργήσει προβλήματα η συνύπαρξη των χωρών που ανήκουν στην Ευρωζώνη με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν ανήκουν στην Ευρωζώνη.
Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση δεν θα είναι κλειστό κλαμπ. Οι άλλες χώρες της Ε.Ε. θα μπορούν να ζητήσουν την ένταξή τους, εφόσον ανταποκρίνονται στις σχετικές προδιαγραφές και αποδέχονται τους μηχανισμούς της Ε.Π.Ε. Το πιθανότερο είναι να συμβεί το εξής: Οι άλλες χώρες, η μία μετά την άλλη, να ζητήσουν να ενταχθούν στην Ε.Π.Ε. Θα μείνουν απέξω και θα απομονωθούν οι αδιόρθωτοι ευρωσκεπτικιστές.
Έτσι έγινε με την Ε.Ο.Κ. των 6. Η Αγγλία για αντιπερισπασμό είχε δημιουργήσει την Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών (Ε.Ζ.Ε.Σ.) των 7, στη δεκαετία του 1950. Πολλές χώρες προβληματίζονταν ως προς το ποια θα διαλέξουν, Ε.Ο.Κ. ή Ε.Ζ.Ε.Σ. Ο διορατικός Κ. Καραμανλής όχι μόνον διάλεξε αδίστακτα την Ε.Ο.Κ. αλλά υπέβαλε αμέσως μετά την ίδρυσή της το 1957 αίτηση σύνδεσης μαζί της, δίνοντας ψήφο εμπιστοσύνης προς την Ε.Ο.Κ., έναντι της Ε.Ζ.Ε.Σ. Αποτέλεσμα: η μία μετά την άλλη χώρα της Ε.Ζ.Ε.Σ. ζήτησαν την ένταξή τους στην Ε.Ο.Κ. Ακολούθησαν οι άλλες διευρύνσεις για να φθάσει η, μεταμορφωθείσα σε Ευρωπαϊκή Ένωση Ε.Ο.Κ. στα 28 μέλη. Έτσι, στην Ε.Ε. εντάχθηκαν και οι 11 πρώην κομμουνιστικές χώρες με βιαστικές και χαλαρές διαδικασίες επειδή είχε πρυτανεύσει η γεωπολιτική άποψη ότι έπρεπε να απομακρυνθούν από την επιρροή της Ρωσίας. Αποτέλεσμα: πολλές από αυτές να επιδεικνύουν αντιευρωπαϊκή συμπεριφορά, όπως στον πόλεμο του Ιράκ με τον Μπους νούμερο 2 και τώρα με το μεταναστευτικό.
Θα πρέπει λοιπόν, το φαινόμενο αυτό να γίνει μάθημα όσον αφορά τη νέα συνθήκη για τη δημιουργία της Ε.Π.Ε.: αυστηρά κριτήρια ένταξης και συγκεκριμένα, άμεσα εφαρμόσιμα μέτρα για οποιαδήποτε αντιευρωπαϊκή συμπεριφορά.
Για να πραγματοποιηθεί η δημιουργία της Ε.Π.Ε., απαιτείται μία πολύ ισχυρή πολιτική βούληση, απαιτούνται ιδιαίτερα ισχυροί ηγέτες. Είναι αλήθεια ότι, τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται σοβαρή έλλειψη μεγάλων ηγετών στην Ευρώπη και όχι μόνον. Αυτό όμως δεν μπορεί να διαρκέσει επάπειρον. Προσωπικά πιστεύω στον νεαρό πρόεδρο της Γαλλίας. Ο Εμμανουέλ Μακρόν είναι πεπεισμένος ευρωπαϊστής και επίμονος στην προσπάθειά του για την πραγματοποίηση του ευρωπαϊκού ονείρου. Δεν είναι λίγες οι πρωτοποριακές ιδέες που παρουσίασε αφότου εξελέγη: κοινός προϋπολογισμός στην Ευρωζώνη, κοινός υπουργός Οικονομικών, ευρωπαϊκός στρατός, στρατιωτική δύναμη άμεσης επέμβασης κ.λπ.
Δυστυχώς, δε βρίσκει, επί του παρόντος, ανταπόκριση από τον δεύτερο πυλώνα του γαλλογερμανικού άξονα. Όμως, ο Μακρόν είναι πολύ νέος και έχει μακρό πολιτικό μέλλον μπροστά του. Δεν είναι δυνατόν παρά να βρεθεί κάποιος Γερμανός ηγέτης, ανάλογος του Κωλ και του Σμιτ για να ενεργοποιηθεί ο ισχυρός γαλλογερμανικός άξονας που θα ηγηθεί της προσπάθειας για τη δημιουργία της πλήρους οικονομικής και πολιτικής ένωσης της Ευρώπης για όσους την επιθυμούν.
Είναι αλήθεια ότι η πορεία προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση διέρχεται σήμερα μια επώδυνη φάση. Όμως η έκβαση ενός ιστορικού φαινομένου, που είναι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, δεν κρίνεται από μια ενδιάμεση φάση στην πορεία του, όσο επώδυνη και αν είναι. Πρόκειται για ένα από τα ενδιάμεσα στάδια τα οποία, κατά τον Γερμανό φιλόσοφο Χέγκελ, όπως έχουμε προαναφέρει, είναι αναγκαία για την ολοκλήρωσή του.
Είναι ένα ενδιάμεσο «εκβάν» πριν από το τελευταίο που είναι η ολοκλήρωση. Και, όπως έχει πει ο δικός μας Δημοσθένης, «προς το τελευταίο εκβάν έκαστον των πριν υπαρξάντων κρίνεται».
* Γράφει ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος, επίτιμος διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πρ. γενικός διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Ελλάδας στην Ε.Ο.Κ.
