ΠΑΙΔΙ
Επιμέλεια: Έφη Τουφεξή
ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ – ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΕΠ-Υ)
Το «δύσκολο» παιδί
Ανήκει στην κατηγορία των «δύσκολων» παιδιών κι αποτελεί το βάσανο των γονιών, των εκπαιδευτικών και των συμμαθητών του. Αν και αξιαγάπητο είναι υπερκινητικό, παρορμητικό, απρόσεκτο, αφηρημένο, προκλητικό στο λόγο του, ίσως ανάγωγο, υπερβολικά ομιλητικό, θορυβώδες, ενώ μοιάζει η λίστα των «κοσμητικών» επιθέτων, που τον χαρακτηρίζουν, να μην έχει τελειωμό… Η αλήθεια είναι ότι ένα παιδί με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής –υπερκινητικότητας θα ήθελε πραγματικά να είναι πειθαρχημένο, ώριμο και συνεπές, αλλά το νευρολογικό του σύστημα και τα γονίδια έχουν άλλη γνώμη!
Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής –υπερκινητικότητας (ΔΕΠ- Υ) είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή που έχει δύο κύρια συμπτώματα: Το μικρό εύρος συγκέντρωσης και τον παρορμητισμό - έντονη κινητικότητα. Βέβαια, θα αντιτάξετε το εμφανές επιχείρημα ότι παρόμοιες συμπεριφορές εκδηλώνουν και άτομα «φυσιολογικά». Η διαφορά έγκειται ότι τα παιδιά με ΔΕΠ –Υ παρουσιάζουν τη συγκεκριμένη συμπεριφορά πριν από το 7ο έτος της ηλικίας τους, σε βαθμό ωστόσο ασύμφωνο με την ηλικία τους. Επίσης, τα συμπτώματα που εμφανίζουν δεν είναι στιγμιαία, αλλά διάχυτα κι αντιληπτά για περισσότερο από έξι μήνες και παρατηρούνται σε δύο τουλάχιστον διαφορετικά περιβάλλοντα (π.χ. σπίτι, εξωσχολικές δραστηριότητες ή/ και σχολείο).
Αιτιολογία
Τα ακριβή αίτια της διαταραχής δεν έχουν ακόμη ταυτοποιηθεί. Οι περισσότερες έρευνες την αποδίδουν σε νευρολογικούς και γενετικούς παράγοντες. Πιθανόν και ορισμένοι περιβαλλοντικοί παράγοντες να αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της διαταραχής, όπως η πρόωρη γέννηση, το κάπνισμα, το υπερβολικό άγχος ή η χρήση αλκοόλ κατά την κύηση, ο εγκεφαλικός τραυματισμός κ.ά.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ
Τα κύρια χαρακτηριστικά της διαταραχής είναι:
Ελλειμματική Προσοχή
Το παιδί δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί. Διάφορα άσχετα ερεθίσματα, εικόνες, ήχοι, σκέψεις μοιάζουν να το εμποδίζουν να εστιάσει και να διατηρήσει την προσοχή του. Δίνει την εντύπωση ότι δεν ακούει όταν κάποιος του απευθύνει το λόγο. Αδιαφορεί για τις οδηγίες που του δίνονται, όσον αφορά τις καθημερινές ή σχολικές εργασίες, που έχει αναλάβει (χωρίς όμως, η αδιαφορία να οφείλεται σε αντιδραστική συμπεριφορά ή αδυναμία κατανόησης των οδηγιών). Κάνει λάθη απροσεξίας. Αποφεύγει εργασίες που απαιτούν συστηματική πνευματική προσπάθεια. Ξεχνάει τις καθημερινές του δραστηριότητες. Χάνει αντικείμενα απαραίτητα για συγκεκριμένες δραστηριότητες (βιβλία, φυλλάδια, μολύβια). Γενικά είναι ανοργάνωτο. Ο χρόνος γι’ αυτό το παιδί γίνεται μια «μαύρη τρύπα». Δυσκολεύεται να θέσει προτεραιότητες ή να οργανώσει το χρόνο του, όπως για να γράψει ένα τεστ μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Παρορμητικότητα
Συχνά μιλάει περισσότερο απ’ ό,τι πρέπει. «Πετάγεται» δίνοντας απαντήσεις, προτού καν ολοκληρωθεί η ερώτηση. Δεν περιμένει τη σειρά του στο παιχνίδι, στο κυλικείο, στις ομαδικές δραστηριότητες. Διακόπτει ή ενοχλεί τους άλλους, επεμβαίνοντας σε συνομιλίες ή επιβάλλοντας την παρουσία του σε ομαδικά παιχνίδια. Δυσκολεύεται να ελέγξει και να προσαρμόσει τη συμπεριφορά του ανάλογα με το περιβάλλον, με συνέπεια κάποιες φορές να κατηγορείται για αγένεια. Δεν σκέφτεται πριν αντιδράσει, π.χ. χτυπά έναν συμμαθητή όταν θυμώνει.
Υπερκινητικότητα
Δυσκολεύεται να παραμείνει καθισμένος/η στη θέση του ακόμη και σε δραστηριότητες που το απαιτούν. Κουνάει χέρια, πόδια ή στριφογυρίζει στην καρέκλα. Δυσκολεύεται να καθίσει ή να παίξει ήσυχα, τρέχει τριγύρω ή σκαρφαλώνει συνεχώς, δίνοντας την εντύπωση ότι έχει μέσα του ένα «μοτεράκι». Κοιτά συνέχεια γύρω του και πειράζει τους άλλους.
Συνέπειες
Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, (ιδίως αν δεν έχει διαγνωσθεί και αντιμετωπισθεί), έχουν αρκετές δυσκολίες που εκδηλώνονται στο σχολικό, οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον και συχνά οδηγούν σε:
Συναισθηματικές δυσκολίες, αυξημένο στρες και χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Απόρριψη από τους άλλους - δυσλειτουργικές κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις.
Χαμηλές επιδόσεις σε σχέση με το επίπεδο των γνωστικών ικανοτήτων και πιθανή ακαδημαϊκή αποτυχία.
Επιθετική και διασπαστική συμπεριφορά ή προβλήματα διαγωγής.
Περιορισμένη επαγγελματική παραγωγικότητα και προοπτικές.
Η διαταραχή ΔΕΠ-Υ μπορεί να συνδέεται με μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα στη γλωσσική ανάπτυξη ή και με διαταραχές άγχους, διαταραχές με συμπτώματα τικς κ.ά. Επιπλέον η ΔΕΠ-Υ μπορεί να έχει επιπτώσεις για όλη την οικογένεια, όπως έντονους διαπληκτισμούς των παιδιών με τους γονείς (ή των γονέων μεταξύ τους για θέματα οργάνωσης και οριοθέτησης) κι αρνητικό αντίκτυπο στις σχέσεις μεταξύ αδερφών.
Θεραπεύεται η ΔΕΠ-Υ;
Εάν νομίζετε ότι με αυστηρές τιμωρίες θα ρυθμίσετε τη συμπεριφορά των παιδιών με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής- υπερκινητικότητας πλανάσθε! Μην ξεχνάτε ότι η συμπεριφορά τους οφείλεται σε διαταραχή και δεν είναι ηθελημένη. Τα συγκεκριμένα παιδιά χρειάζονται την αποδοχή και την κατανόησή σας, όπως χρειάζονται όρια, κανόνες και δομημένες συμπεριφορές. Θέλουν εναλλαγή δραστηριοτήτων και ερεθισμάτων, συχνά διαλείμματα, προσωπική επαφή και συμπάθεια και όχι απομονωτικές συμπεριφορές. Ζητούν ενθάρρυνση και επιβράβευση της καλής συμπεριφοράς τους κι όχι επικριτική γλώσσα και συνεχείς παρατηρήσεις, τόσο από τους γονείς, όσο και από τους δασκάλους τους.
Στο σχολείο, η επιτυχής εκπαίδευση απαιτεί δημιουργία τέτοιων συνθηκών στο περιβάλλον, που διευκολύνουν αυτούς τους μαθητές να αξιοποιήσουν στο μέγιστο τις δυνατότητές τους στις δραστηριότητες μάθησης. Για την ενίσχυση της συγκέντρωσης και προσοχής τους μέσα στην τάξη, προτείνεται να κάθονται κοντά στο γραφείο του δασκάλου, με την πλάτη γυρισμένη στην υπόλοιπη τάξη, μακριά από παράθυρα και πόρτες που αποτελούν πηγή δημιουργίας εξωτερικών ερεθισμάτων. Επίσης να υιοθετείται το πολυαισθητηριακό ύφος διδασκαλίας και να ενισχύεται ένα σύστημα πειθαρχίας βασισμένο στην ανταμοιβή (π.χ. με αυτοκόλλητα).
Για την αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ χρειάζεται να εφαρμόζεται ένα πλήρες πρόγραμμα εξατομικευμένο και μοναδικό για την κάθε περίπτωση, που να στοχεύει στην πολύπλευρη διαχείριση των δυσκολιών του παιδιού και του περιβάλλοντός του. Ανάλογα με τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων μπορούν να συνεισφέρουν διάφορες ειδικότητες επιστημόνων όπως παιδοψυχολόγοι, νευρολόγοι, εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές. Πρωταγωνιστές σε αυτή την παρέμβαση είναι οι γονείς και ο δάσκαλος του σχολείου. Η καλή συνεργασία όλων αυτών συμβάλλουν στην καλύτερη δυνατή πορεία της διαταραχής.
Ιnfo:
Το 5% του παιδικού πληθυσμού παγκοσμίως εμφανίζει τη συγκεκριμένη διαταραχή, η οποία φαίνεται ότι προτιμά τρεις φορές περισσότερο τα αγόρια από ό,τι τα κορίτσια. Στην εφηβεία η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα ως συμπτώματα της διαταραχής υποχωρούν, όχι όμως και η διάσπαση προσοχής. Να σημειωθεί ότι η νοημοσύνη των παιδιών αυτών είναι απολύτως φυσιολογική έως και αυξημένη.
