Για τα συμπτώματα που οδηγούν στην πόρτα του γιατρού μιλά στην «Ε» ο πνευμονολόγος Γιώργος Καλφούντζος.
Τι είναι το άσθμα;
Το άσθμα είναι μια χρόνια πάθηση που χαρακτηρίζεται από φλεγμονή των αεραγωγών. Οι αεραγωγοί (βρόγχοι) είναι οι σωλήνες που μεταφέρουν τον αέρα στους πνεύμονες.
Όταν κάποιος ασθενής με άσθμα εισπνεύσει κάποιον ερεθιστικό παράγοντα από το περιβάλλον, προκαλείται μια υπερβολική απάντηση των βρόγχων με σύσπαση των λείων μυικών ινών των αεραγωγών (βρογχόσπασμος), η οποία οδηγεί σε στένωση του αυλού τους. Η φλεγμονή των βρόγχων χαρακτηρίζεται από οίδημα και παραγωγή εκκρίσεων που είναι παχύρρευστες και κολλώδεις, με τελικό αποτέλεσμα την επιδείνωση της στένωσης του αυλού των βρόγχων. Έτσι, περιορίζεται η ροή του αέρα μέσα από τους βρόγχους.
Ποια συμπτώματα είναι ανησυχητικά;
•Έχετε έντονο και επίμονο βήχα τη νύχτα ή τα ξημερώματα ή έπειτα από σωματική άσκηση;
• Λαχανιάζετε εύκολα;
• Aκούτε την αναπνοή σας να σφυρίζει;
• Nιώθετε το στήθος σας να «βράζει»;
• Ξυπνάτε το βράδυ με βάρος στο στήθος ή δύσπνοια;
• Kουράζεστε εύκολα όταν προχωράτε βιαστικά ή ανεβαίνετε σκάλες;
Αν απαντήσετε θετικά σε μία ή και περισσότερες από τις παραπάνω ερωτήσεις, είναι πιθανό να έχετε άσθμα.
Γι’ αυτό, καλό θα ήταν να επισκεφτείτε έναν πνευμονολόγο, ο οποίος θα πάρει το ιστορικό σας, ώστε να δει πόσο συχνά και σοβαρά είναι τα συμπτώματα, θα σας ακροαστεί, και αν τελικά το κρίνει απαραίτητο, θα σας υποβάλει σε εξετάσεις. H κυριότερη εξέταση είναι η σπιρομέτρηση (λειτουργικός έλεγχος της αναπνοής). Ενδέχεται, όμως, να κάνετε και ειδικές εξετάσεις αίματος, καθώς και δερματικές δοκιμασίες για αναζήτηση του ένοχου αλλεργιογόνου.
Ιδιαίτερη προσοχή στη διάγνωση χρειάζονται τα παιδιά, γιατί πολλές φορές οι γονείς συγχέουν τα συμπτώματα του άσθματος με αυτά μιας ίωσης, με αποτέλεσμα να τους δίνουν άσκοπα μεγάλες δόσεις αντιβιοτικών. Μια συνηθισμένη ίωση στα παιδιά μπορεί να προκαλέσει έντονο βήχα, «σφύριγμα» στην αναπνοή ή «βράσιμο» στο στήθος, αλλά στα ασθματικά παιδιά τα συμπτώματα αυτά επιμένουν συνήθως για εβδομάδες αφού περάσει η ίωση και πέσει ο πυρετός, γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να αξιολογούνται σωστά.
Πόσο συχνό είναι το άσθμα;
Περίπου 300 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από άσθμα στον πλανήτη, ενώ περίπου 250.000 άνθρωποι πεθαίνουν από άσθμα κάθε χρόνο. Οι θάνατοι από άσθμα, ωστόσο, μειώνονται διαρκώς, λόγω της αποτελεσματικής θεραπείας. Αντίθετα, η συχνότητα του άσθματος και των αλλεργιών αυξάνεται.
Υπολογίζεται ότι 7-10% των ανθρώπων πάσχουν από άσθμα, αλλά το ποσοστό διαφέρει σημαντικά μεταξύ των χωρών. Είναι συχνότερο στις Δυτικές χώρες, αλλά φαίνεται ότι και άλλοι παράγοντες, γενετικοί, κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παίζουν ρόλο. Η θνητότητα, ωστόσο, είναι μεγαλύτερη στις χώρες με μέσο ή χαμηλό εισόδημα, ενώ τα συμπτώματα του άσθματος είναι περισσότερο συχνά (έως 20%) στη Μεγάλη Βρετανία, την Ιρλανδία, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία και λιγότερο συχνά (2-3%) στην Ανατολική Ευρώπη, την Ινδονησία, το Ουζμπεκιστάν, την Ινδία και την Αιθιοπία.
Το άσθμα είναι πιο συχνό στα αγόρια στην παιδική ηλικία και στις γυναίκες μετά την ενηλικίωση.
Κινδυνεύουν οι ασθενείς με άσθμα;
Κάθε ασθενής με άσθμα μπορεί να πάθει μια σοβαρή κρίση, όπως π.χ. μετά από μια λοίμωξη του αναπνευστικού ή μετά από έκθεση σε αλλεργιογόνα. Σε μια σοβαρή κρίση μπορεί να εμφανίσει σοβαρή δυσκολία στην αναπνοή και να χρειαστεί να νοσηλευθεί σε νοσοκομείο. Όταν τα συμπτώματα επιδεινώνονται απότομα πρέπει να πάρει το ανακουφιστικό του φάρμακο και να απευθυνθεί στο γιατρό του. Ο ασφαλέστερος τρόπος για να ελαττώσει την πιθανότητα να εμφανίσει κρίσεις είναι να παίρνει σωστά και τακτικά τα φάρμακά του.
Κληρονομείται το άσθμα;
Η εμφάνιση του άσθματος προϋποθέτει την παρουσία κάποιας γενετικής - κληρονομικής προδιάθεσης. Οι πιθανότητες να εμφανίσει κάποιος άσθμα είναι μεγαλύτερες όταν υπάρχουν άλλα άτομα με άσθμα στην οικογένεια. Οι πιθανότητες αυξάνονται για τα παιδιά μητέρας που πάσχει από άσθμα.
Θεραπεύεται το άσθμα;
Το άσθμα είναι μία χρόνια φλεγμονώδης νόσος των αεραγωγών. Από τη στιγμή που κάποιος διαγιγνώσκεται με άσθμα, είναι εξαιρετικά πιθανό ότι θα πάσχει από άσθμα όλη του τη ζωή. Με τις θεραπευτικές επιλογές που υπάρχουν, το άσθμα μπορεί να αντιμετωπιστεί με εξαιρετικά αποτελέσματα στη μεγάλη πλειοψηφία των ασθενών.
Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία θεραπευτική παρέμβαση σήμερα που να επιφέρει οριστική ίαση του άσθματος.
Υπάρχουν νέες θεραπείες για το άσθμα; Σε ποιο στάδιο βρίσκονται και πώς θα μπορούσαν να εφαρμοστούν;
Το άσθμα γενικά διαφέρει στις εκδηλώσεις του και ο κάθε ασθενής χρειάζεται ειδική αντιμετώπιση, προσαρμοσμένη στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητές του. Επιπλέον, το 5-10% των περιπτώσεων άσθματος είναι ανθεκτικό ή απαντά μερικώς στη θεραπεία, υποβαθμίζοντας σοβαρά την ποιότητα ζωής των ασθενών. Οι πρόσφατες εξελίξεις στην κατανόηση της ανοσοπαθογένειας, των ενδότυπων και φαινότυπων και ειδικά του σοβαρού άσθματος έδωσαν ώθηση στην έρευνα για την κλινική χρήση βιολογικών παραγόντων, οι οποίοι στοχεύουν είτε στη δέσμευση της IgE (omalizumab), είτε των κυτταροκινών οι οποίες ενορχηστρώνουν την ασθματική φλεγμονή όπως η ιντερλευκίνη 5, οδηγώντας στην επιλογή εξατομικευμένων θεραπειών για κάθε ασθενή. Το πρώτο μονοκλωνικό αντίσωμα που εφαρμόστηκε στο σοβαρό άσθμα με πολύ καλά αποτελέσματα και στη χώρα μας είναι το Omalizumab (αντι-IgE), το οποίο χορηγείται υποδορίως κάθε 15 ή 30 ημέρες. Η νεότερη στοχευόμενη θεραπεία και μάλιστα με εντυπωσιακά άμεσα αποτελέσματα είναι η αντι-IL-5 έναντι της ιντερλευκίνης IL-5 χημειοτακτικού παράγοντα των ηωσινοφίλων, κύτταρα με πολυπαραγοντικό ρόλο στο άσθμα. Στο τελευταίο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο της Πνευμονολογίας αλλά και στο 26ο Πανελλήνιο Πνευμονολογικό Συνέδριο ανακοινώθηκαν πολύ ενδιαφέρουσες μελέτες για το σοβαρό βρογχικό άσθμα και τον ρόλο της ιντερλευκίνης 5 στη θεραπευτική αντιμετώπισή του. Στην Ελλάδα ήδη χορηγείται σε ενέσιμη μορφή, υποδορίως κάθε μήνα, σε ενήλικες ασθενείς με σοβαρό βρογχικό άσθμα και υψηλό αριθμό ηωσινοφίλων στο αίμα (ηωσινοφιλικό άσθμα).
Ποιες είναι οι κατηγορίες φαρμάκων;
Οι περισσότεροι ασθενείς με άσθμα χρειάζονται δύο κατηγορίες φαρμάκων: φάρμακα για την ανακούφιση των συμπτωμάτων του ασθενούς (ανακουφιστικά φάρμακα) και φάρμακα για τη μείωση της φλεγμονής των αεραγωγών και τη μείωση των παροξύνσεων (ρυθμιστικά φάρμακα).
Είναι τα φάρμακα που θα πάρει όταν έχει έντονα συμπτώματα (π.χ. δύσπνοια) ή μια κρίση άσθματος.Τα φάρμακα αυτά ονομάζονται βρογχοδιασταλτικά και δρουν στις λείες μυικές ίνες των βρόγχων, σταματώντας το βρογχόσπασμο.
Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα είναι οι β-διεγέρτες ταχείας έναρξης δράσης και τα αντιχολινεργικά βραχείας δράσης. Συνήθως χορηγούνται σε εισπνεόμενη μορφή. Η δράση τους αρχίζει 3-5 λεπτά μετά τη λήψη και διαρκεί 4-6 ώρες. Εάν χρειάζεται πολλές εισπνοές από το ανακουφιστικό του φάρμακο, πρέπει να συμβουλευθεί άμεσα τον γιατρό του. Πάντοτε πρέπει να έχει το ανακουφιστικό του φάρμακο μαζί του, ιδιαίτερα όταν αλλάζει περιβάλλον ή όταν πρόκειται να αθληθεί.
Είναι εκείνα που πρέπει να παίρνει για να σταματήσει τη φλεγμονή των αεραγωγών και να προλάβει την εμφάνιση συμπτωμάτων και κρίσεων.
Χρησιμοποιούνται συνήθως μία ή δύο φορές την ημέρα και δεν πρέπει να τα σταματά όταν το άσθμα του είναι ελεγχόμενο, παρά μόνο μετά από συνεννόηση με τον γιατρό του. Οι κυριότερες κατηγορίες ρυθμιστικών φαρμάκων που κυκλοφορούν σήμερα στην ελληνική αγορά είναι: Εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή, είναι τα αποτελεσματικότερα ρυθμιστικά φάρμακα για το άσθμα σήμερα.
Η αποτελεσματικότητά τους θα φανεί μετά από αρκετές ημέρες θεραπείας (συνήθως 2-4 εβδομάδες). Αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τη φλεγμονή του άσθματος, χωρίς τις παρενέργειες της κορτιζόνης από το στόμα. Οι συχνότερες παρενέργειές τους είναι τοπικές (βραχνάδα στη φωνή, μυκητιασική στοματίτιδα κ.λπ.).
Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα φάρμακα είναι οι β-διεγέρτες μακράς δράσης. Έχουν βρογχοδιασταλτική δράση που διαρκεί τουλάχιστον 12 ώρες. Οι πιο συχνές παρενέργειες των β-διεγερτών είναι: ανησυχία, τρόμος, ταχυκαρδία και αρρυθμίες. Εάν τις εμφανίσεις, επικοινώνησε με τον γιατρό σου. Οι β-διεγέρτες μακράς δράσης δεν πρέπει να λαμβάνονται ως μόνη θεραπεία του άσθματος, ιδιαίτερα χωρίς επαρκή δόση εισπνεόμενων κορτικοστεροειδών.
Υπάρχουν σήμερα διαθέσιμοι σταθεροί συνδυασμοί εισπνεόμενων κορτικοστεροειδών και β-διεγερτών μακράς δράσης.
Το τιοτρόπιο (μακράς δράσης αντιχολινεργικό) σε μορφή χορήγησης respimat χορηγείται ως επιπρόσθετη θεραπεία σε ασθενείς με μη ελεγχόμενο άσθμα που λαμβάνουν ήδη σταθερό συνδυασμό.
Τι είναι τα αντιλευκοτριένια;
Το φάρμακο αυτής της κατηγορίας που είναι διαθέσιμο στην Ελλάδα είναι η μοντελουκάστη. Είναι αποτελεσματική εναντίον της φλεγμονής των αεραγωγών, αλλά λιγότερο συγκριτικά με τα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ρυθμιστικό φάρμακο αντί των εισπνεόμενων κορτικοστεροειδών σε επιλεγμένους ασθενείς, ιδιαίτερα στα παιδιά.
Η θεοφυλλίνη;
Η θεοφυλλίνη χρησιμοποιήθηκε παλαιότερα ως βρογχοδιασταλτικό φάρμακο, αλλά εγκαταλείφθηκε λόγω σημαντικών παρενεργειών. Χρησιμοποιείται σήμερα σε χαμηλές δόσεις ως ρυθμιστικό φάρμακο δεύτερης γραμμής, σε επιλεγμένους ασθενείς με άσθμα.
Μονοκλωνικό αντίσωμα εναντίον της IgE
Η ουσία λέγεται omalizumab και έχει ένδειξη σε ενηλίκους, εφήβους και παιδιά 6-12 ετών με σοβαρό αλλεργικό άσθμα. Χορηγείται με υποδόριες ενέσεις 1-2 φορές το μήνα.
Δεν υποκαθιστά τα υπόλοιπα φάρμακα, αλλά χορηγείται μαζί με εκείνα, σύμφωνα με ιατρικές οδηγίες.
Μονοκλωνικό αντίσωμα εναντίον της IL-5
Η ουσία λέγεται mepolizumab και έχει ένδειξη σε άτομα >18 ετών με σοβαρό ηωσινοφιλικό άσθμα. Χορηγείται με υποδόρια ένεση μία φορά το μήνα. Δεν υποκαθιστά τα υπόλοιπα φάρμακα, αλλά χορηγείται μαζί με εκείνα, σύμφωνα με ιατρικές οδηγίες.
Κορτικοστεροειδή από το στόμα
Η Κορτιζόνη χορηγείται από το στόμα για λίγες μέρες στην αντιμετώπιση σοβαρών κρίσεων άσθματος. Λίγοι ασθενείς χρειάζεται να πάρουν καθημερινά κορτιζόνη για μεγάλα διαστήματα για να ρυθμιστεί το άσθμα τους.
Η μακροχρόνια χορήγηση κορτιζόνης από το στόμα μπορεί να εμφανίσει σημαντικές παρενέργειες σε κάποιους ασθενείς (εξασθένιση της άμυνας του οργανισμού, οστεοπόρωση, απορρύθμιση ή εμφάνιση σακχάρου, καταρράκτης στα μάτια, κατακράτηση υγρών, αύξηση όρεξης και σωματικού βάρους, διαταραχές του συναισθήματος κ.λπ.). Οι παρενέργειες αφορούν κατά κανόνα ασθενείς που θα πάρουν κορτιζόνη από το στόμα για αρκετές εβδομάδες.
Υπάρχουν θεραπείες με 2 εισπνοές ανά 12ωρο, με μία εισπνοή ανά 12ωρο και μία εισπνοή άπαξ την ημέρα.
Για το ποια φάρμακα είναι κατάλληλα για τον καθένα θα πρέπει να συμβουλευθεί τον γιατρό του.
