Σήμερα συντονίζει 15 εργαστήρια στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, ενώ παρόμοια εργαστήρια δίδαξε στο Harvard για πολλά χρόνια. Ο λόγος για το συγγραφέα Στρατή Χαβιαρά, ο οποίος μιλά στην «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ». Ο Στρατής Χαβιαράς γεννήθηκε στη Νέα Κίο της Αργολίδας όπου τελείωσε το δημοτικό, και τα επόμενα 20 χρόνια δούλεψε στις οικοδομές. Εξέδωσε τέσσερις συλλογές ποιημάτων, και το 1967 μετανάστευσε στην Αμερική. Εργάστηκε ως υπάλληλος στις βιβλιοθήκες του Harvard ενώ παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα ιστορίας και λογοτεχνίας στο ίδιο πανεπιστήμιο και στο κολλέγιο Goddard, απ’ το οποίο αποφοίτησε με Master in Fine Arts. Το 1972 διορίστηκε διευθυντής στη βιβλιοθήκη σύγχρονης ποίησης του πανεπιστημίου Harvard, όπου δίδαξε, διοργάνωσε τακτικές ομιλίες και ποιητικές αναγνώσεις και διηύθυνε τα λογοτεχνικά περιοδικά, Arion’s Dolphin και Harvard Review. Από το 1985 διευθύνει το εργαστήρι συγγραφικής τέχνης (μυθιστόρημα) στο θερινό πρόγραμμα του Harvard. Έχει εκδώσει τέσσερις ποιητικές συλλογές στα ελληνικά και δύο στα αγγλικά. Τα μυθιστορήματά του «Όταν τραγουδούσαν τα δέντρα» και «Τα ηρωικά χρόνια», γραμμένα στα αγγλικά, κυκλοφόρησαν στον αγγλόφωνο κόσμο και σε μετάφραση σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες και στη Λατινική Αμερική. Η Guardian του Λονδίνου επέλεξε «Τα Δέντρα» του ως ένα από τα δέκα πιο σημαντικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα. Από το 2000 διδάσκει σε εργαστήρια τέχνης του λόγου στο Harvard και στο ΕΚΕΒΙ. Είναι ενεργό μέλος του Συλλόγου Αμερικανών Συγγραφέων και Εταιρίας Ελλήνων Συγγραφέων. Για το πώς βρήκε την Ελλάδα μετά από πολλά χρόνια ο ίδιος σημειώνει: «Γύρισα στην Ελλάδα γιατί διαπίστωσα τις αλλαγές που είχαν επέλθει στη λεγόμενη μεταπολίτευση στην οικονομία και στην κοινωνία της, και αφού έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Τελευταία όμως αναγνωρίζω ότι κάτι έχει πάει και αθεράπευτα στραβά, και μάλιστα απ’ την κορυφή ως τα νύχια, και τρέμω στην ιδέα μιας νέας καταστροφής που πιθανό να μας περιμένει».
Η συνέντευξη
* Διδάσκετε στα εργαστήρια συγγραφικής τέχνης που οργανώνει το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου σε συνεργασία με το ΕΚΕΜΕΛ και την Εταιρεία Συγγραφέων... Ποιες εμπειρίες μέχρι τώρα έχετε αποκομίσει; Αυτό το νεόφερτο είδος αναπτύσσεται με μεγάλη ταχύτητα και στη χώρα μας. Μήπως υπάρχει κίνδυνος να τυποποιηθούν και να «αποξηρανθούν» οι νέοι συγγραφείς;
- «Παρόμοια εργαστήρια δίδαξα στο Harvard για πολλά χρόνια. Όταν το 2002 άρχισα να διδάσκω τη συγγραφή μυθιστορήματος στην Αθήνα, κανείς δεν πίστευε ότι θα ευδοκιμούσε η εργαστηριακή διδασκαλία της τέχνης του λόγου και στην Ελλάδα. Σήμερα συντονίζω 15 εργαστήρια στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, και απ’ ότι ακούω λειτουργούν σχετικά εργαστήρια και στον ιδιωτικό τομέα. Ο «κίνδυνος να τυποποιηθούν» οι νέοι συγγραφείς δεν είναι απίθανος, αλλά τυποποιημένοι, μέτριοι συγγραφείς υπήρχαν και θα υπάρχουν πάντοτε, με ή χωρίς διδασκαλία. Εκείνο που διδάσκουμε εμείς είναι το πώς ο κάθε νέος συγγραφέας μπορεί, μέσα από την τεχνική ν’ αναπτύξει την ιδιαιτερότητα της δικής του φωνής και του δικού του ύφους, κάνοντας τις δικές του θεματικές επιλογές. Και μια τέτοια διαδικασία σίγουρα αποκλείει την τυποποίηση. Αυτό που διδάσκουμε είναι τεχνική, κι αυτό ακριβώς διδάσκουν και στις σχολές καλών τεχνών αιώνες τώρα».
* Ένα εντεκάχρονο αγόρι, ο Βασίλης, είναι ο αφηγητής της ιστορίας και πρωταγωνιστής του βιβλίου σας «Πορφυρό και μαύρο νήμα». Με αυτό το βιβλίο μεταφερόμαστε στην εποχή της γερμανικής κατοχής σ’ ένα μικρό νησί του Σαρωνικού, την Αιγίλειψο, και βλέπουμε τα συμβάντα μέσα από την οπτική του μικρού Βασίλη, ο οποίος μετά την απώλεια των γονιών του, ζει κοντά στη θεία Μάρθα, μοναδική συγγενή του εν ζωή. Το νησί ερημώνει, το σχολείο κλείνει και οι Γερμανοί εισβάλλουν στο σπίτι τους και το επιτάσσουν... * Πώς βλέπετε τη σημερινή Ελλάδα; Αυτή που είχατε αφήσει πριν 40 χρόνια; Πιστεύετε πως είναι προσόν ή μειονέκτημα να είσαι σήμερα Έλληνας;
- «Γύρισα στην Ελλάδα γιατί διαπίστωσα τις αλλαγές που είχαν επέλθει στη λεγόμενη μεταπολίτευση στην οικονομία και στην κοινωνία της, και αφού έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Τελευταία όμως αναγνωρίζω ότι κάτι έχει πάει και αθεράπευτα στραβά, και μάλιστα απ’ την κορυφή ως τα νύχια, και τρέμω στην ιδέα μιας νέας καταστροφής που πιθανό να μας περιμένει. Όπως πάντα, ο Έλληνας σήμερα είναι δίκοπο μαχαίρι. Μπορεί να κόψει τη βασιλόπιτα και να του πέσει το φλουρί, ή να του ‘ρθει να κόψει τις φλέβες του». ΜΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ...
* Σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στη χώρα μας σε πολλές περιπτώσεις η ανθρωπιστική παιδεία παραμελείται και τη θέση έχει πάρει η επαγγελματική προετοιμασία για οικονομική επιβίωση... Επαρκεί μια τέτοια πορεία στη ζωή μας; Ποια η άποψή σας;
- «Απ’ ότι βλέπω, η παιδεία σε όλα της τα επίπεδα έχει το μαύρο της χάλι, αλλά όπως σε όλες τις απόψεις της δομής της κοινωνίας μας, συμπεριλαμβανομένης και της Εκκλησίας, η διορία χάριτος έχει προ πολλού παρέλθει και η οποιαδήποτε αναπροσαρμογή ή βελτίωση φαίνεται ν’ αποτελεί άσκηση ματαιοπονίας. Το σύστημα θέλει ξεπάτωμα, αλλά μόνο ύστερα από μια καινούργια εθνική καταστροφή συνήθως γίνεται κάτι τέτοιο. Για την ώρα σκοτώνουμε ώρα...».
* Έχει ταυτότητα σήμερα ο Έλληνας; Ή με ποια ταυτότητα περιέρχονται σήμερα στον σύγχρονο κόσμο οι Έλληνες; Τελικά αιωρούμαστε μεταξύ Ανατολής και Δύσης;
- «Ο μέσος Έλληνας διαισθάνεται ίσως ότι μόνο μια ολοκληρωτική Ευρωπαϊκή αφομοίωση μπορεί να τον σώσει, αλλά και πάλι το ξέρει ότι δεν μπορεί να εγκαταλείψει τα χειρότερα χούγια του. Ο προβληματισμός «μεταξύ Ανατολής και Δύσης» εκφράζει καλύτερα την Τουρκία, η οποία είναι Ανατολή που αρέσκεται προς δυσμάς. Νομίζω πως ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει με την Ελλάδα».
* Εκτιμάτε πως σπανίζουν σήμερα στην ελληνική κοινωνία οι πρωτοπόροι με αποτέλεσμα να μην παράγεται και πολιτισμός;
- «Όχι, δεν σπανίζουν. Ούτε όμως φτάνουν για να σώσουν την κατάσταση. Η Ελλάδα σύσσωμη πρέπει να κινητοποιηθεί (να ενεργοποιηθεί, θα έλεγα), για να γίνει κάτι».
* Μπορείτε να αναφέρετε βασικά χαρακτηριστικά του σημερινού νεοέλληνα;
- «Δεν θα τολμούσα. Θα ήταν σαν να περιέγραφα τον εαυτό μου. Είμαι κι εγώ ένας σημερινός νεοέλληνας».
* Και οι πολιτικοί μας; Ποια θέση κατέχουν σε όλη αυτή την κατάσταση; Γιατί είμαστε ακόμα τόσο δεμένοι με τα κόμματα και τους εκφραστές τους;
- «Τα έθνη αξίζουν τους πολιτικούς που εκλέγουν».
