Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος είναι ο πιο διάσημος Έλληνας σκηνοθέτης και ένας από τους πιο σπουδαίους σκηνοθέτες του παγκόσμιου κινηματογράφου. Τουλάχιστον αυτό μαρτυρούν τα βραβεία και οι διακρίσεις του. Έχει αναγορευθεί επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου των Βρυξελλών, του Πανεπιστημίου X Nanterre στο Παρίσι και του Πανεπιστημίου του Έσσεξ της Αγγλίας. Οι ταινίες του αποτελούν αντικείμενο μελέτης από θεωρητικούς του κινηματογράφου. Στην Ελλάδα- παρά τη διεθνή αποδοχή- ο Αγγελόπουλος βρίσκεται κάτω από το μικροσκόπιο της διαρκούς και εξονυχιστικής κριτικής. Όμως, αυτό δεν αλλοιώνει σε τίποτα το γεγονός ότι το διαβατήριο του ελληνικού σινεμά στο εξωτερικό ακούει στο όνομα Θόδωρος Αγγελόπουλος.
Η συζήτηση που ακολουθεί έγινε στα πλαίσια της επίσκεψης του Αγγελόπουλου στη Λάρισα και λίγο πριν αυτός συνομιλήσει με τους θεατές που παρακολούθησαν τη νέα του ταινία «Η Σκόνη του Χρόνου».
* Πώς θα νιώθατε αν μια ταινία σας γινόταν τεράστια εισπρακτική επιτυχία;
-Θα με εξέπληττε...
*Άκουσα ότι το επόμενο βήμα σας θα είναι μια low budget ταινία...
-Πράγματι, θα είναι μια ταινία με μικρό συνεργείο και, ίσως, με ερασιτέχνες ηθοποιούς για να ξαναγυρίσω λίγο στα πρώτα μου βήματα, στην εποχή που γύρισα την «Αναπαράσταση». Μετά από αυτή την χαμηλού προϋπολογισμού ταινία θα ξεκινήσω τα γυρίσματα του τρίτου μέρους της τριλογίας που θα έχει τον τίτλο «Αύριο».
*Σας ενοχλεί που ο σημερινός κριτικός κινηματογράφου δεν είναι τόσο θεωρητικός του σινεμά όπως παλιότερα;
-Εκείνο που με ενοχλεί είναι μια αντίληψη για το σινεμά που στη πραγματικότητα είναι πολύ δογματική.
*Εννοείτε «αμερικάνικη»;
-Ναι, πολύ δογματική. Γι΄ αυτό, λοιπόν, βλέπετε πόσος θαυμασμός πέφτει για τις αμερικανικές ταινίες από όλους τους κριτικούς. Αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα. Νομίζω πως πλέον υπάρχουν γενιές που έχουν ανατραφεί μόνο με τον αμερικανικό κινηματογράφο. Δεν ξέρουν τίποτα για την ιστορία του κινηματογράφου για να μπορούν να «ζυγιάζονται» ανάμεσα σε «αυτό» και στο «άλλο». Χωρίς να το καταλαβαίνουν, ουσιαστικά γίνονται εκτιμητές ενός είδους κινηματογράφου. Αν μια ταινία επαινεθεί έξω, τότε θα επαινεθεί και εδώ. Δεν υπάρχει Έλληνας κριτικός που να γράψει το αντίθετο. Μάλιστα μεταφέρει στην Ελλάδα ό,τι διαβάσει σε ξένα περιοδικά, κυρίως αμερικάνικα.
*Έχετε παρατηρήσει κάτι τέτοιο;
-Πολλές φορές είναι και αντιγραφές. Το ξέρω καλά. Πολλές φορές πράγματα που τα έχω διαβάσει αλλού τα ξαναβλέπω γραμμένα στην Ελλάδα σαν να είναι προσωπική κριτική. Και επειδή έχω κάνει κριτικός θεωρώ ότι αυτό είναι μια κατάντια της ελληνικής κριτικής. Ο Βασίλης Ραφαηλίδης είχε προσωπικότητα στην κριτική του. Συμφωνούσες ή διαφωνούσες μαζί του. Ο Κώστας Σταματίου επίσης, ο Νίκος Κολοβός και άλλοι.
*Μήπως όμως οι καιροί και τα έντυπα επιβάλλουν ένα συγκεκριμένο ύφος κειμένου που θα περιλαμβάνει πληροφορίες για την ταινία, life style ειδήσεις και λίγη κριτική;
-Να βάζουμε και «βαθμούς» και «αστεράκια»;
*Αυτό συμβαίνει. Επειδή πιθανόν ο αναγνώστης βαριέται να διαβάσει ή δεν έχει χρόνο να το κάνει.
-Έ, αυτό είναι πνευματική οκνηρία. Και, κατά κάποιο τρόπο, είναι υποτίμηση του θεατή. Τα «αστεράκια» δεν είναι τρόπος κριτικής. Φοβάμαι ότι είναι αμερικανικός τρόπος κριτικής.
*Πώς σχολιάζετε τις απόψεις των Ελλήνων κριτικών για το έργο σας;
-Έχει πάψει να με ενδιαφέρει. Απλώς με ενοχλεί η χυδαιότητα. Δεν μου αρέσει η χολή. Αισθάνομαι όμως ότι υπάρχει μια ομάδα κριτικών που με αντιμετωπίζουν με χυδαιότητα.
*Υπήρχε έντονη φημολογία ότι «Η Σκόνη του Χρόνου» θα προβαλλόταν στο φεστιβάλ των Καννών τον προηγούμενο Μάιο. Τελικά, ακούστηκε ότι ο διευθυντής του φεστιβάλ Τιερί Φρεμό αρνήθηκε να συμπεριλάβει την ταινία. Τι συνέβη πραγματικά;
-Η ταινία δεν ήταν έτοιμη. Έστειλα ένα δείγμα αλλά ο Φρεμό είχε διαφορετική άποψη. Εγώ, τα προηγούμενα χρόνια είχα συνηθίσει αλλιώς. Ο Ζιλ Ζακόμπ, που είναι τώρα πρόεδρος του Φεστιβάλ, αρκούνταν ακόμα και σε μια ολιγόλεπτη σκηνή. Εκεί τελείωνε η ιστορία. Ο Φρεμό έχει διαφορετική πολιτική. Θέλει τα φιλμ που θα προβληθούν να είναι ολοκληρωμένα αρκετά πριν από το φεστιβάλ.
*Δηλαδή ήταν τυπικό το ζήτημα...
-Ναι. Τι να κάνουμε τώρα; Και εγώ θα ήθελα η ταινία να ήταν ολοκληρωμένη και να προβληθεί στις Κάννες.
*Το ίδιο παρασκήνιο φημών αναπτύχθηκε και σχετικά με την προβολή της ταινίας σας στο φεστιβάλ της Βενετίας τον προηγούμενο Αύγουστο.
-Εκεί είναι μια άλλη ιστορία. Μια παλαιότατη κακή σχέση με τον διευθυντή του φεστιβάλ Μάρκο Μίλερ και μια σύγκρουση ημερομηνιών, τελικά, ήταν οι παράγοντες που οδήγησαν στο να μην προβληθεί η ταινία στο φεστιβάλ της Βενετίας.
*Πόσο στοίχισε «Η Σκόνη του Χρόνου»;
-Έχει ξεπεράσει τα 8.300.000 ευρώ, τον αρχικό της προϋπολογισμό. Πρέπει να είναι κοντά στα εννέα εκατομμύρια. Και βέβαια εγώ δεν έχω πληρωθεί ακόμα. Αν η ταινία δεν πάει καλά, όχι μόνο εδώ στην Ελλάδα αλλά γενικά όπου προβληθεί, τότε δεν θα πληρωθώ. Βέβαια δεν είναι η πρώτη φορά.
*Αυτή η αβεβαιότητα δεν σας κάνει να νιώθετε ανασφάλεια;
-Καθόλου. Τα έχω προσπεράσει αυτά. Αλίμονό μου αν κόλλαγα σ’ αυτά τα πράγματα. Πλέον το μόνο που με ενδιαφέρει είναι να κάνω κινηματογράφο. Το γύρισμα μιας ταινίας κι η μεταμόρφωση του κειμένου σε εικόνα και σε δραματουργία είναι ό,τι με ερεθίζει περισσότερο και ό,τι μου δίνει περισσότερη χαρά.
*Παρόλα αυτά λειτουργείτε στα πλαίσια μιας βιομηχανίας. Διότι ο κινηματογράφος είναι βιομηχανία και η κινητήρια δύναμή του είναι το χρήμα...
-Έχω την τύχη αυτή τη στιγμή να έχω ένα όνομα το οποίο μου επιτρέπει να κινούμαι άνετα. Για παράδειγμα, στο σχεδιασμό της «Σκόνης του Χρόνου» υπήρχαν προβλήματα με τα γυρίσματα στη Ρωσία. Τελείως συμπτωματικά, μιλώντας με τον Ρώσο σκηνοθέτη Νικίτα Μιχάλκοφ μου λέει: «Γιατί δεν πας στο Ρωσικό Υπουργείο Πολιτισμού;». Πράγματι, κλείνω ένα ραντεβού και συναντιέμαι με τον Υφυπουργό Πολιτισμού και υπεύθυνο κινηματογραφίας, ο οποίος με υποδέχτηκε θερμά. Όταν λοιπόν του είπα ότι κάνω μια ταινία που μεγάλο μέρος της γυρίζεται στη Ρωσία και ότι ίσως θα ενδιέφερε τη χώρα του μία συμμετοχή, μου λέει: «Τιμή μας! Πόσα θέλετε;». Κάτι ανάλογο συνέβη και με τα γυρίσματα στην Ιταλία. Δηλαδή το όνομα λειτουργεί.
*Στη χώρα μας πάντως δεν τυγχάνετε της ίδιας αντιμετώπισης...
-Όχι. Ποτέ δεν ήταν έτσι. Θυμάμαι πόσο εχθρικά αντιμετωπίστηκε «Ο Θίασος» κατά την πρώτη του προβολή, από ανθρώπους που σήμερα την θεωρούν το άπαν. Ακόμα και ο Βασίλης Ραφαηλίδης που με αγαπούσε σαν αδερφό του. Βγήκε από την αίθουσα και μου είπε ότι νοσταλγεί τις «Μέρες του '36»! Και όταν η ταινία κέρδισε το βραβείο FIPRESCI στις Κάννες, ο Βασίλης τα’ χασε. Μου είπε: «Τόσο λάθος έκανα;». Αυτή η ταινία η οποία θεωρείται μια από τις εκατό καλύτερες του παγκόσμιου σινεμά όλων των εποχών αντιμετωπίστηκε με έναν τρόπο πραγματικά εχθρικό από την πλευρά της ελληνικής κριτικής. Μόνο ο Κώστας Σταματίου, βγαίνοντας από την προβολή, μου είπε: “Αυτή ταινία θα γράψει ιστορία”. Πρέπει, όμως, να πω κάτι για να είμαι δίκαιος. Από πλευράς θεατών και απλών ανθρώπων εισπράττω τα καλύτερα σχόλια. Θα σας περιγράψω κάτι που έγινε μετά την πρεμιέρα της ταινίας στο Μέγαρο Μουσικής στην Αθήνα. Εγώ δεν οδηγώ και κυκλοφορώ συνήθως με το λεωφορείο. Την επομένη της πρεμιέρας λοιπόν πήρα το λεωφορείο για να πάω στο γραφείο μου. Όπως ήμουνα όρθιος, μια κυρία με αναγνώρισε και μου είπε: «Σας ευχαριστώ για την ταινία που είδα χθες βράδυ». Στη συζήτηση μπαίνουν μια ακόμη κυρία και ένας νεαρός και ξαφνικά σε ένα λεωφορείο που πορεύεται στην Αθήνα εξαπλώνεται μια κουβέντα με αφορμή τη «Σκόνη του Χρόνου». Ακόμα και εδώ στη Λάρισα, λίγο πριν από την προβολή της ταινίας με πλησίασε μια νεαρή κυρία που κρατούσε ένα μωρό και μου είπε: «Ευτυχώς που υπάρχετε».
*Όμως, έχετε σκεφτεί την πιθανότητα να μη βρίσκετε χρηματοδότηση στα σχέδιά σας;
-Μπορεί να συμβεί! Θυμάμαι τον Μικελάντζελο Αντονιόνι να ψάχνει να βρει λεφτά. Και μάλιστα μετά από την προβολή της ταινίας του «Η ταυτότητα μιας γυναίκας». Έρχεται η στιγμή που συμβαίνει σε όλους τους σκηνοθέτες. Ακόμη και στους πιο μεγάλους. Είχα μια εξαιρετική φιλική σχέση με τον Ακίρα Κουροσάβα. Μάλιστα μου έστελνε τις ταινίες του και τις έβλεπα πρώτος. Τον είχα γνωρίσει στο φεστιβάλ του Ρότερνταμ όπου συμμετείχα με την «Αναπαράσταση». Ήταν εκεί μετά από μια απόπειρα αυτοκτονίας που είχε κάνει. Ήθελε να αυτοκτονήσει επειδή είχε κάνει μια αποτυχημένη ταινία κι η εταιρία παραγωγής του δεν του έδινε δουλειά. Αργά ή γρήγορα συμβαίνει σε όλους. Για παράδειγμα, ο Φράνσις Φορντ Κόπολα αυτή τη στιγμή δεν μπορεί να βρει χρήματα.
*Τον τελευταίο καιρό ακούγεται έντονα η πιθανότητα να επιστρέψετε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης αναλαμβάνοντας τη θέση του προέδρου. Είναι αλήθεια;
-Εμμέσως μου έγινε πρόταση και μάλιστα πριν λίγες μέρες. Αν μπορεί η παρουσία μου να προσφέρει βοήθεια στο φεστιβάλ, θα το σκεφτώ. Όχι όμως με την ιδιότητα του προέδρου αλλά με την ιδιότητα του επίτιμου προέδρου. Μόνο με αυτή την προϋπόθεση θα δεχτώ.
