«Όταν η καρδιά μου απομακρύνεται από τον πρακτικό προορισμό της γίνεται ένας κύκλος. Έχει μάτια και αυτιά. Έχει και στόμα. Η καρδιά μου είναι στην πραγματικότητα πολύ φλύαρη. Ο τόνος της φωνής της είναι ζωηρός. Περπατάει ξυπόλητη στα κλεφτά με άχαρη κίνηση και απότομο βηματισμό. Έντονα μακιγιαρισμένη, νύχτα και μεταμφιεσμένη. Η καρδιά μου χειρονομεί. Η καρδιά μου με τρέφει και με παρακινεί. Με εμψυχώνει να μιλάω εμπιστευτικά στο γείτονα. Η καρδιά μου τεντώνεται και παλεύει για να φτάσει ψηλά κι όταν φτάσει ζαλίζεται. Η καρδιά μου όπως και τα παιδιά φωνάζει όταν βλέπει θέατρο: «Μην το πιεις αυτό! Είναι δηλητήριο!» Στην καρδιά μου είναι καρφωμένη μια μύτη από άπειρα τριαντάφυλλα που ξεπερνάει τον ουρανό σε απόσταση. Κόκκινα, φθαρτά, αληθινά τριαντάφυλλα. Τριαντάφυλλα που μυρίζουν. Όταν η καρδιά μου επιστρέφει στον εαυτό της, ως μέσα και έξω, ως περιφέρεια και κέντρο, ορίζει έναν χώρο στο σώμα. Τότε η μύτη καρφώνεται στην έρημο, δεν αναπνέει και τα τριαντάφυλλα μαραίνονται.
Περίεργος τρόπος θα πείτε να αρχίζει κανείς ένα κείμενο. Διαβάζοντας ένα γραπτό δεν είναι πάντα εύκολο να ανακαλύψουμε τα κίνητρα. Ενιαίοι κανόνες δεν υπάρχουν και ο καθένας γράφει μέσα από τα βιώματά του και μέσα από τους δικούς του κώδικες επικοινωνίας.
Αναρωτιέμαι εάν είναι ποτέ δυνατόν να προσεγγίσω το Θεατρικό Παιχνίδι με τη συναισθηματική ουδετερότητα που υποτίθεται ότι απαιτεί κάθε αντικειμενική εκτίμηση. Ωστόσο δεν θα ήμουν ειλικρινής εάν απέκρυπτα ότι και τώρα που γράφω παίζω. Αυτό συμβαίνει για δυο απλούς λόγους και τους σημειώνω χωρίς την παραμικρή διάθεση απολογίας. Πρώτον γιατί όλοι όσοι γνωρίζουμε και ζούμε με το Θεατρικό Παιχνίδι ξέρουμε ότι πρόκειται για μια στάση ζωής. Και δεύτερον γιατί το Θεατρικό Παιχνίδι εκπέμπει τέτοιους και τόσους συναισθηματικούς κραδασμούς ώστε είναι φυσικό να επηρεάζεται από αυτούς κάθε ευαίσθητος δέκτης. Το ενδιαφέρον όλων εκείνων που ασχολούνται επιστημονικά, εκπαιδευτικά, παιδαγωγικά ή προσωπικά, σε κάθε περίπτωση όμως σοβαρά με το Θεατρικό Παιχνίδι δεν μπορεί να θεωρηθεί υπερβολή. Το αντίθετο μάλιστα.
Καθένας που έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το Θεατρικό Παιχνίδι νιώθει μια ακαριαία συγκίνηση που δεν χρειάζεται χρόνο ή διαμεσολάβηση. Μιλάμε για το Θεατρικό Παιχνίδι και συγκεκριμένα για την προσωπική, με πολλές διαστάσεις, καινοτομία του Λάκη Κουρετζή. Στα βήματα των δασκάλων του ο Λάκης Κουρετζής είναι κι εκείνος ένας καινοτόμος. Πειραματίζεται με το Θεατρικό Παιχνίδι πάνω από τριάντα χρόνια και συνεχίζει με συνέπεια και ψυχραιμία συστηματικότερα έως και σήμερα. Και το επισημαίνουμε αυτό διότι μιλάμε για έναν δημιουργό, παιδαγωγό, σκηνοθέτη, συγγραφέα, διευθυντή ερευνητικών εργαστηρίων και ειδικό σε θέματα αισθητικής παιδείας και παιδευτικής θεατρικής έκφρασης. Μιλάμε δηλαδή για έναν δημιουργό που εμφανίζεται στο καλλιτεχνικό, εκπαιδευτικό, παιδαγωγικό και ερευνητικό στερέωμα τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό πάνω από τριάντα χρόνια.
Η κοινωνία μας χαρακτηρίζεται τεχνοκρατική, αντιλυρική, πεζολογική και πολλές φορές κυνική. Ευτυχώς όμως υπάρχουν ακόμα διαιώνιες, ευαίσθητες και ευγενικές πηγές έμπνευσης και συγκίνησης. Μια τέτοια πηγή είναι και το Θεατρικό Παιχνίδι. Ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το Θεατρικό Παιχνίδι δεν ξεπερνά εκείνα τα όρια πέρα από τα οποία παραμονεύουν ο προσποιητός και συνεπώς ο ανειλικρινής καθωσπρεπισμός.
Το Θεατρικό Παιχνίδι είναι μια ευρύτερη θεώρηση. Ως θεωρία και ως πρακτική απαντά σε πολλές εκδηλώσεις της ανθρώπινης σκέψης και ζωής. Μέσω του Θεατρικού Παιχνιδιού το παιδί ή ο ενήλικας, βιώνουν εμπειρίες πραγματικές ή φανταστικές μέσα από τη μνήμη ενός παιδιού που παίζει. Το Θεατρικό Παιχνίδι είναι συνθετικό και πολύτροπο και δεν συρρικνώνεται σε ερμηνείες ούτε περιορίζεται στην στιγμιαία απόλαυση. Το Θεατρικό Παιχνίδι με τη μέθοδο Κουρετζή είναι στάση ζωής γιατί αφορά στον τρόπο που βλέπουμε και ακούμε αυτά που συμβαίνουν γύρω μας. Το Θεατρικό Παιχνίδι με τη μέθοδο Κουρετζή φέρνει στο φως όλες τις τέχνες και βιώνοντάς το μπορεί κανείς να δώσει απαντήσεις σε αρκετά ερωτήματα. Ο παραπάνω στόχος επιτυγχάνεται εάν το παιδί ή ο ενήλικας που παίζει ακολουθήσει όλη τη διαδρομή ενός Θεατρικού Παιχνιδιού. Η διαδρομή ενός Θεατρικού Παιχνιδιού μπορεί να πραγματοποιηθεί σε τρία ή και τέσσερα στάδια. Ωστόσο για να δοθούν απαντήσεις σε ερωτήματα οφείλει κανείς να τον απασχολήσουν θέματα περιεχομένου.
Ένας αναγνώστης που δεν είναι υποχρεωμένος να γνωρίζει για το Θεατρικό Παιχνίδι, ίσως τώρα εισπνεύσει ένα βαθύ περίεργο άρωμα. Σημασία όμως έχει το πώς εισπράττει κανείς μια καινοτομία και το πώς την αντιλαμβάνεται ως μυρωδιά και ως αίσθηση. Ο αναγνώστης που θέλει να αντιληφθεί τι είναι το Θεατρικό Παιχνίδι θα χρειαστεί να παίξει ένα. Και για να μην προκύψει παρερμηνεία διευκρινίζουμε ότι κατά του Θεατρικού Παιχνιδιού πεποίθηση η γνήσια αξιολόγηση πηγάζει πάντοτε μέσα από το βίωμα. Γιατί η πιο αυθεντική και αποτελεσματική μέθοδος βιώνεται και δεν ερμηνεύεται ή περιγράφεται ή εξηγείται ή απομιμείται με ανεπάρκεια. Όλα τα παραπάνω ίσως να φαίνονται αινιγματικά όμως εάν παίξουμε και ζήσουμε με το Θεατρικό Παιχνίδι θα καταφέρουμε να ανακαλύψουμε μέσα μας κάποια ίχνη του. Αλλά και θα εντοπίσουμε ενδεχομένως και μια απάντηση στο γιατί Θεατρικό Παιχνίδι Εμψύχωσης με τη μέθοδο Κουρετζή και όχι με τον υπερβολικό και ανεπαρκή τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται κατά καιρούς από διάφορους καλόπιστους ή κακόπιστους επαγγελματίες. Για να διατυπωθεί πιο απλά αυτή η σκέψη, το Θεατρικό Παιχνίδι είναι κάτι παραπάνω από ένα ζήτημα που αφορά σε ένα πτυχίο ή κάποια πιστοποίηση. Στον πυρήνα του πρόκειται για ένα ζήτημα ηθικής.
Θεατρικό Παιχνίδι και μύθος
Το πολυσύνθετο φαινόμενο του μύθου προσεγγίζεται από τους σύγχρονους μελετητές με πολλούς τρόπους. Ο Λάκης Κουρετζής, βυθομετρώντας τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε ο μύθος σε ολόκληρη την ιστορία έως και σήμερα, επιμένει στη διαπλαστική σημασία του. Δεν υπάρχει μια και μόνο προσέγγιση και ερμηνεία ενός μύθου. Με το Θεατρικό Παιχνίδι επανεξετάζουμε το περιεχόμενο και τη σημασία της μυθικής σκέψης. Βιώνουμε τη γέννεσή του, τη φύση του αλλά και τις επιμέρους εκδοχές του. Με το Θεατρικό Παιχνίδι δεν αποδίδουμε πιστά τον τρόπο με τον οποίο ένα μυθικό πρόσωπο βιώνει τις πραγματικές καταστάσεις. Με το Θεατρικό Παιχνίδι αποδίδουμε τους τρόπους που φανταζόμαστε στην επιθυμία μας να υπάρξουμε μέσα από διαφορετικούς ρόλους. Αυτό δρα απελευθερωτικά στο βαθμό που θέτει τη φαντασία αντιμέτωπη με τους βαθύτερους φόβους και τις αγωνίες που κατέχουν τον ανθρώπινο ψυχισμό και τον παρασύρουν σε τύπους εκλογίκευσης που δεν είναι πάντα οι ορθολογικότεροι, οι δικαιότεροι ή οι εύστοχοι. Στο Θεατρικό Παιχνίδι ο μύθος παίζει διαμεσολαβητικό και όχι καθοριστικό ρόλο.
Το Θεατρικό Παιχνίδι αντλεί πολλά στοιχεία από το μύθο και τα αναπαριστά συγχρονικά με τη δύναμη της φαντασίας. Ο διάλογος μέσω του μύθου είναι και εσωτερικός και εξωτερικός και πραγματοποιείται με ανομολόγητα σήματα της ψυχικής επικοινωνίας των υποκειμένων. Με τη μυθολογική περιπλάνηση κατακτιέται η αυτοσυνειδησία όχι μόνο του ατόμου αλλά και της ομάδας. Στη διάρκεια ενός Θεατρικού Παιχνιδιού το άτομο συνυπάρχει με τους άλλους, συνενώνει το ατομικό με το συλλογικό και κατακτά μέρος μιας οικουμενικής συνείδησης. Η συλλογικότητα στο Θεατρικό Παιχνίδι αποτελεί αξιακή σχέση.
Ο μύθος δεν είναι απλά μια αφήγηση. Το Θεατρικό Παιχνίδι με τη μέθοδο Κουρετζή δεν αποβλέπει να κάνει θέαμα, αφήγηση, δραματοποίηση ή απλώς αναπαράσταση κάποιων γεγονότων και βιωμάτων. Όταν το Θεατρικό Παιχνίδι γίνεται με αυτόν τον τρόπο τα γεγονότα περνούν στη σφαίρα της φαντασίας και καλλιεργείται στο παιδί ή στον ενήλικα που παίζει η παθητική μνήμη που σπάει τους δεσμούς της με το παρόν και την πραγματικότητα. Στο Θεατρικό Παιχνίδι με τη μέθοδο Κουρετζή η αφετηρία είναι το παρόν και ο μύθος χρησιμοποιείται ως μέσον για να κρατήσει η μνήμη όλο το δυναμισμό της. Για να μπορέσει μέσα από την αναδιήγηση να αντιμετωπίσει το παρόν σε σχέση με το παρελθόν. Ο μύθος με την αμεσότητα των εικόνων του μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε ανάγκες και προβλήματα του παρόντος. Έτσι απλά, αυθόρμητα και αβίαστα το παιδί ή ο ενήλικας που παίζει αναπτύσσει την κριτική του σκέψη, συστηματοποιεί τις παρορμήσεις του, αναζητά βαθύτερα αίτια και δεν μένει στην απλή εξιστόρηση των γεγονότων.
Θεατρικό παιχνίδι
και θέατρο της επινόησης
Το Θεατρικό Παιχνίδι είναι μια τέχνη η οποία περιέχει πολλές μορφές εννοιών της τέχνης. Το Θεατρικό Παιχνίδι περιέχει έννοιες και ιδέες που συναντάμε στο θέατρο, στη μουσική, στο χορό, στη ζωγραφική αλλά και στη λογοτεχνία, στην επιστήμη και στη φιλοσοφία. Το Θεατρικό Παιχνίδι, συνειδητό ή ασυνείδητο είναι πάντα εντός της σφαίρας των αισθήσεων. Είναι βίωμα των πέντε αισθήσεων και είναι ευκολότερο να κατανοηθεί από τον καθέναν σε σχέση με άλλες τέχνες οι οποίες προσεγγίζονται με ζαλιστηκές ενοράσεις. Το Θεατρικό Παιχνίδι δεν είναι απλά ένα δημιούργημα. Είναι ύφος και τρόπος ζωής.
Κατά τα φαινόμενα η επινόηση είναι μια σύλληψη καθολικής ισχύος που γίνεται αισθητή με τον έναν ή τον άλλο τρόπο διαχρονικά στις περισσότερες τέχνες. Για να περιοριστούμε όμως στη θεατρική, θα λέγαμε ότι το θέατρο σαν γενική τέχνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εξήγηση άλλων μορφών τέχνης που υπάρχουν ήδη ή και για την πρόβλεψη μελλοντικών. Το Θεατρικό Παιχνίδι είναι το θέατρο της επινόησης. Αναπαράγει, μεταμορφώνει, υπερβαίνει ή επιβεβαιώνει τις ήδη υπάρχουσες θεατρικές ιδέες αλλά κυρίως αφυπνίζει νέες. Το Θεατρικό Παιχνίδι έχει τη δύναμη να βοηθά την κριτική σκέψη και όχι την παθητική αποδοχή και ταύτιση. Είναι εντυπωσιακό το πώς κατά τη διάρκεια ενός Θεατρικού Παιχνιδιού αρχίζει να διαμορφώνεται ένα δυνατό και καλοδουλεμένο θεατρικό κείμενο. Το Θεατρικό Παιχνίδι έπεται με λογικό τρόπο από την πρωτογενή τέχνη του θεάτρου. Παρολαυτά σαν παιχνίδι είναι τρόπον τινά έμφυτο. Δηλαδή η πρακτική του μορφή προηγείται της θεωρίας του. Άρα δεν χρειάζεται να το μάθουμε πριν να το παίξουμε.
Ο καθένας μπορεί να σταχυολογήσει από το τελευταίο βιβλίο του Λάκη Κουρετζή « το Θεατρικό Παιχνίδι και οι Διαστάσεις του» (εκδόσεις «Ταξιδευτής») πολλά δείγματα για να γίνουν περισσότερο αντιληπτές οι παραπάνω διαπιστώσεις. Για τεκμηρίωση υπάρχουν αρκετά ακόμη βιβλία και κείμενα να αναφερθούν. Αλλά η αξία του Θεατρικού Παιχνιδιού και η σχέση του με το μύθο και το θέατρο δεν πιστοποιείται μόνο μέσα από τα βιβλία και τα κείμενα. Με αυτό το τελευταίο διαγράφεται το στίγμα της απόδειξης και πιστοποίησης της βιβλιογραφίας. Είναι πολύ παράξενο το πόσο άκριτα αποδεχόμαστε μια γνώμη ή μια ιδέα και η βαρύτητα που δίνουμε σ’αυτή βασιζόμενοι μόνο στην βιβλιογραφία και σε κάποια παραδείγματα. Ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί, εάν προβληματιστεί, πως η κοινή αποδοχή της βιβλιογραφίας δεν αποτελεί απόδειξη μιας άποψης. Η απόσταση μέσα στο χρόνο καθώς και μέσα στον χώρο είναι ένας παράγοντας ο οποίος μεταβάλλει την ισχύ μιας γνώμης που έχει γίνει αποδεκτή. Το Θεατρικό Παιχνίδι με τη μέθοδο Κουρετζή δεν διαβάζεται, παίζεται. Είναι ζωντανό και διορθώνει ή βελτιώνει την αρχική του μορφή με συνεχείς θεωρητικές έρευνες και πρακτικές δοκιμασίες. Είναι πάντα επίκαιρο και αποτελεί εστία της παιδικότητας και όχι του παιδιάστικου.
Το Θεατρικό Παιχνίδι δεν έχει το χαρακτήρα ενός παιχνιδιού ή μιας παράστασης με επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Το Θεατρικό Παιχνίδι δεν σχολιάζεται από την αποτελεσματικότητά του άλλα από τον τρόπο με τον οποίο θεωρητικά οικοδομείται και πρακτικά εφαρμόζεται και βιώνεται. Στο Θεατρικό Παιχνίδι δεν έχουν σημασία οι αιτίες που διεγείρουν τους μηχανισμούς της δημιουργικότητας. Σημασία έχει η διέγερση και η έκφραση. Κορύφωση της διακείμενης πρακτικής ενός Θεατρικού Παιχνιδιού αποτελούν οι αποκαλύψεις που πραγματοποιούνται.
Το Θεατρικό Παιχνίδι είναι ευαίσθητο και δεν χρειάζεται να το δικαιολογούμε αλλά να το στηρίζουμε. Είναι αδιάσπαστο συστατικό της ζωής, όπως περίπου είναι η λέξη με το νόημά της. Το Θεατρικό Παιχνίδι είναι μια μορφή επικοινωνίας που δεν συγκεντρώνεται απαραίτητα σ’έναν συγκεκριμένο νοηματικό πυρήνα και ίσως να μοιάζει δυσεξήγητο για την τρέχουσα λογική και την κοινότυπη σκέψη. Όλα όμως έχουν να κάνουν με την δεκτικότητα.
Ο Λάκης Κουρετζής με στοχαστική φαντασία και χειρονακτική εργασία μεταφέρει στο Θεατρικό Παιχνίδι τις εμπειρίες του από τα πεδία της τέχνης. Αναδεικνύει την ένταση και την μουσικότητα της φιλοσοφίας και με έναν χαρούμενο τρόπο την συμφιλιώνει με τη ζωή και το παιχνίδι. Ο Λάκης Κουρετζής ή αλλιώς το Θεατρικό Παιχνίδι είναι και θεωρία και βιωμένη εμπειρία. Δεν υπάρχει έργο που να μην βιογραφεί τον δημιουργό του. Το Θεατρικό Παιχνίδι είναι τρόπος ζωής, είναι τέχνη, είναι μέθοδος. Αλλά βέβαια μόνο οι νόες οι ασκούμενοι και βαθείς κατά Σολωμό, μπορούν να μεταπλάσσουν τα βιωματικά τους στοιχεία σε μέθοδο, σε τεχνική και σ’ ένα έργο υψηλής τέχνης».
Νάντια Αγγελούλη
