Με το κλείσιμο των σαράντα χρόνων ασταμάτητης έρευνας και συνεχών ανακαλύψεων στην περιοχή του Δίου, οι κάτοικοι του οικισμού, θέλησαν να δείξουν την ευγνωμοσύνη τους στο μεγάλο γνώστη της αρχαιολογίας και ανασκαφέα, τον καθηγητή κ. Δημήτριο Παντερμαλή. Τα έργα τέχνης που έχει φέρει στην επιφάνεια ο καθηγητής Αρχαιολογίας έχουν ενσωματωθεί στη σύγχρονη καθημερινότητα των Ελλήνων αποτελώντας σημεία πολιτισμικής αναφοράς τόσο λόγω της αρχαιολογικής τους σημασίας όσο και λόγω των νεότερων πολιτιστικών δρώμενων που πραγματοποιούνται στο χώρο. Σαν «δάδα» μετάγγισης του αρχαίου πνεύματος, τα μνημεία, της κοντινής στη Λάρισα περιοχής, του Δίου, υπενθυμίζουν σε όλους τους νεότερους το μεγαλείο και τη διαχρονικότητα του κλασικού ελληνικού πολιτισμού.
Σαν άλλος «από μηχανής θεός», ο καθηγητής κ. Δημήτριος Παντερμαλής, υπεύθυνος των ανασκαφών στο αρχαιολογικό χώρο του Δίου και πρόεδρος του νέου Μουσείου της Ακρόπολης κάνει μια σύντομη αναδρομή στα σαράντα χρόνια ανασκαφών στο Δίον, μιλώντας στην «Ε», με αφορμή το τιμητικό λεύκωμα «Δίον 1970 – 2009, ο τόπος και οι άνθρωποί του» που του προσέφερε πρόσφατα ο τόπος των ανασκαφών και οι άνθρωποί του.
* Κύριε Παντερμαλή, σαράντα χρόνια ανασκαφών στο Δίον ισοδυναμούν με μια ολόκληρη ζωή. Θα μπορούσατε να απομονώσετε κάποια στιγμιότυπα που έχουν χαραχτεί ανεξίτηλα στη μνήμη σας; Τι θεωρείτε ορόσημο στην αρχαιολογική σας πορεία;
«Η επιλογή του Δίου στάθηκε πολύ σημαντική για την καριέρα μου και για τη σταδιοδρομία μου. Αυτό το έκανα μετά λόγου γνώσεως και ανήκω στην ομάδα των αρχαιολόγων οι οποίοι επιμένουν σε έναν τόπο. Ήταν συνειδητή μου απόφαση να μείνω στο Δίον διότι πιστεύω ότι ο αρχαιολόγος αποκτά μια ιδιαίτερη σχέση με τον τόπο και το χώρο και με τα ίδια τα χώματα τα οποία ανασκάπτει. Αυτή η ιδιαίτερη σχέση οδηγεί τον αρχαιολόγο στην πιο σωστή επιστημονική προσέγγιση. Κάθε χώρος άλλωστε έχει τις δικές του ιδιομορφίες και εάν κάποιος ερευνά ένα χώρο για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα δεν μπορεί, θεωρώ, να κερδίσει όλα αυτά που μπορεί να του δώσει ο ίδιος ο αρχαιολογικός τόπος. Επίσης, πιστεύω ότι η μελέτη πρέπει να γίνεται κυρίως επί τόπου και κατόπιν στη βιβλιοθήκη. Η συνεχής επαφή με το περιβάλλον είναι αυτή που οδηγεί σε καλά επιστημονικά συμπεράσματα».
* Η αρχαιολογική σας σκαπάνη, υποθέτω, θα συνάντησε κάποια εμπόδια στη μακρόχρονη πορεία της. Ποια ήταν κατά τη γνώμη σας τα μεγαλύτερα;
«Ο χώρος παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες και η μεγαλύτερη από αυτές είναι ότι ένα μεγάλο μέρος των αρχαιοτήτων βρίσκεται κάτω από τη στάθμη του νερού και ενδεχομένως πρέπει να διεξάγει κανείς την ανασκαφή με ιδιαίτερη προσοχή και με την επένδυση πολλών δυνάμεων. Η ανασκαφή στο Δίον είναι μια δύσκολη ανασκαφή και κατά περιόδους αντιμετωπίζουμε και το φαινόμενο των πλημμυρών στον αρχαιολογικό τόπο. Έχει συμβεί αρχαιότητες τις οποίες ανακαλύψαμε να τις ξανασκάβουμε για να τις επαναφέρουμε στην επιφάνεια».
* Μπορείτε να μας αναφέρετε, σε γενικές γραμμές, ποιο είναι το πλάνο μιας αρχαιολογικής ομάδας ανασκαφής, από πόσα άτομα πλαισιώνεται, πώς εργάζονται;
«Αυτό ποικίλλει από περίπτωση σε περίπτωση. Στην περίπτωση του Δίου, είναι σημαντικό τα μέλη της ομάδας να γνωρίζουν το αντικείμενο. Το αντικείμενο είναι μια αρχαία πόλη, κυρίως όμως ένα μεγάλο Ιερό και φυσικά το νεκροταφείο που είναι η «πόλις των νεκρών». Εμείς, ρίξαμε το βάρος στα Ιερά και στην πόλη γιατί αυτά είναι λιγότερο γνωστά στη Βόρεια Ελλάδα καθώς δεν έχουν ανασκαφεί πολλές πόλεις εκτεταμένα αλλά και γιατί επιθυμούσαμε εμείς οι ίδιοι να αποκτήσουμε μια σαφή αντίληψη των ευρημάτων. Επομένως, η ανασκαφή, οργανώνεται με βάση το στόχο και στη συνέχεια αναζητά κανείς σε ποιο σημείο θα σκάψει, φυσικά σχετίζοντάς το με αυτά που γνωρίζει από τις προηγούμενες ανασκαφικές προσπάθειες. Εν συνεχεία, ο τρόπος της ανασκαφής πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεχτικός και να καταγράφονται απαραίτητα όλα τα στοιχεία. Επίσης, σε συνδυασμό πάντα με την επιστημονική κατάρτιση, χρειάζεται, θα έλεγα και τύχη στην ανασκαφή καθώς μπορούν να επισημανθούν ελάχιστα ίχνη από τη μια πλευρά ή πολύ σημαντικά ευρήματα από την άλλη, τα οποία διεσώθησαν από την καταστροφή των μεταγενέστερων αιώνων».
* Πόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε στις έρευνές σας ο τόπος του Δίου και οι άνθρωποί του;
«Ο τόπος και οι άνθρωποι του Δίου ήταν και είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο γιατί στην ανασκαφή έρχεται να συνεργαστεί κανείς με τους εντοπίους, οι οποίοι κάνουν κυρίως το σκαπτικό έργο. Αυτοί είναι οι άνθρωποι του χωριού, τους οποίους πρέπει κανείς να τους κερδίσει για να είναι συμπαραστάτες και να τους εμφυσήσει, στο βαθμό που είναι δυνατόν, την αγάπη για τις αρχαιότητες. Στο σημείο αυτό πρέπει να πω ότι σταθήκαμε εξαιρετικά τυχεροί διότι το χωριό πραγματικά λατρεύει την ανασκαφή. Το γεγονός ότι πολύ σύντομα είχαμε σημαντικά ευρήματα έκανε τους κατοίκους μέτοχους της ανασκαφής. Ήταν κάτι θαυμαστό γι’ αυτούς. Έλεγαν χαρακτηριστικά: «Εδώ καλλιεργούσαμε καλαμπόκι και δεν ξέραμε τους θησαυρούς που έκρυβε η γη» καθώς ένα μέτρο πιο κάτω ήταν το Ιερό της Ίσιδας. Οι ανασκαφές ήταν εκπλήξεις που τους συγκλόνισαν».
* Ποιο θεωρείτε το σημαντικότερο εύρημα της περιοχής;
«Όλα τα ευρήματα συνθέτουν μια εικόνα με ξεχωριστά κομμάτια ενός παζλ και η απάντηση είναι δύσκολη. Αυτά που κατέχουν μια πρώτη θέση θα έλεγα, είναι το ψηφιδωτό του Διονύσου, η έπαυλη του Διονύσου που ήταν ένα μουσείο από την αρχαιότητα και επίσης το μουσικό όργανο ύδραυλις, το οποίο είναι μοναδικό καθώς είναι το παλαιότερο που υπάρχει στον κόσμο και μας δίδαξε ότι πρόκειται για μια εφεύρεση των Ελληνιστικών Χρόνων».
Σε ποιο στάδιο βρίσκονται τώρα οι ανασκαφές του Δίου;
«Συνεχίζονται οι ανασκαφές και ο βασικός στόχος τώρα είναι σκάψουμε ορισμένες περιοχές σε βάθος, όπως στην Αρχαία Αγορά του Δίου, για να αποκαλύψουμε αυτό που γνωρίζουμε ότι υπάρχει, δηλαδή, την παλαιότερη οικοδομική φάση της εποχής του Μ. Αλεξάνδρου και του Κάσσανδρου. Πρόκειται για μια επίπονη δουλειά, η οποία θα χρειαστεί χρόνια για να φανούν τα αποτελέσματα καθώς τα ερείπια βρίσκονται σε σημαντικό βάθος και από πάνω υπάρχουν νεότερα κτίσματα τα οποία πρέπει να διασώσουμε επίσης. Επομένως είναι μια δύσκολη προσπάθεια, εντελώς όμως αναγκαία για να φωτιστεί και το Δίον της πρώιμης περιόδου των Μακεδόνων βασιλέων».
* Σε ο,τι αφορά στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης, σε ποιο κομμάτι της ενδιαφέρουσας περιήγησης θα μένατε περισσότερο;
«Κάθε τμήμα του Μουσείου έχει ιδιαιτερότητες. Πρώτα από όλα η προσέγγιση με τον ανασκαφικό χώρο του Μουσείου είναι σημαντική για τον επισκέπτη γιατί βλέπει κάτι καινούριο και κάτι που δεν έχει ξαναδεί σε τέτοια κλίμακα. Κατόπιν είναι η αίθουσα των κητείων της Ακρόπολης με ευρήματα που εκτίθενται για πρώτη φορά, η αίθουσα των αρχαϊκών γλυπτών που έχει ένα τελείως διαφορετικό ύφος με τις κολόνες που διαρθρώνουν το χώρο και τα γλυπτά που αναδεικνύονται ελεύθερα και πρόκειται για έργα τα οποία αν και γνωρίζαμε είναι σαν να τα βλέπουμε πρώτη φορά επειδή ακριβώς τα βλέπουμε ελεύθερα μέσα στο χώρο και λειτουργούν τελείως διαφορετικά. Έπειτα, ακολουθεί η αίθουσα του Παρθενώνα, η οποία είναι η κορύφωση του Μουσείου και εκεί εκτίθεται για πρώτη φορά το σύνολο των γλυπτών του Παρθενώνα σε ένα πυρήνα ο οποίος έχει τη μορφή του αρχαίου ναού. Εκεί καταδεικνύεται επίσης και το θέμα του διαμερισμού του Παρθενώνα ανάμεσα στο Βρετανικό Μουσείο και το Μουσείο της Ακρόπολης».
* Δεδομένου ότι έχει περάσει λίγος καιρός από τα εγκαίνια του νέου Μουσείου της Ακρόπολης και λαμβάνοντας υπόψη το γνωστό αίτημα της Ελλάδας για την επιστροφή των Μαρμάρων ποια είναι η προσωπική σας γνώμη για το πολυσυζητημένο θέμα;
«Το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων το χειρίζεται η ηγεσία του Υπουργείου. Εμείς ως Μουσείο είχαμε την υποχρέωση να αποφασίσουμε με ποιο τρόπο θα εκθέσουμε τα γλυπτά έτσι ώστε ο σύγχρονος επισκέπτης, δίχως πολλά λόγια, να καταλαβαίνει αυτό που συνετελέσθη εις βάρος του μνημείου και των γλυπτών του στις αρχές του 19ου αιώνα. Προσωπικά, πιστεύω ότι μέσα σε ένα κλίμα συνεννόησης, πολιτιστικής διπλωματίας και σύγχρονων προσεγγίσεων είναι δυνατόν να βρεθεί μια λύση για το δράμα των γλυπτών του Παρθενώνα».
* Δύο μήνες περίπου μετά τη λειτουργία του Μουσείου ποιος είναι ο μέσος όρος των επισκεπτών έως σήμερα;
«Με το κλείσιμο των δύο μηνών λειτουργίας από τα εγκαίνια θα δοθούν στη δημοσιότητα στατιστικές για την επισκεψιμότητα του Μουσείου αλλά ο μέσος όρος είναι γύρω στους εννέα με δέκα χιλιάδες επισκέπτες την ημέρα».
* Πώς πρέπει ένας αρχαιολόγος να αντιμετωπίζει τα συναισθήματα που τον καταβάλλουν;
«Τα συναισθήματα του αρχαιολόγου είναι ισχυρά κάθε φορά και σε κάθε ανακάλυψη αλλά ο αρχαιολόγος πρέπει να τα δαμάζει και να συγκεντρώνεται στο να περισώσει αυτό που βρήκε, στο να καταγράψει όλα τα στοιχεία κάνοντας πάντοτε σχολαστική δουλειά. Ο αρχαιολόγος δουλεύει με δύο προσεγγίσεις: Η μια είναι το συναίσθημα και η άλλη ο σχολαστικός τρόπος. Η πρώτη δίνει τον ενθουσιασμό για να ξεπεραστούν οι δυσκολίες και η άλλη οδηγεί στη σωστή επιστημονική αντιμετώπιση του ευρήματός του».
«Σαράντα χρόνια πέρασαν και όμως είναι σαν χθες. Τότε που εγκαταστάθηκε στην κοινότητα του Δίου ένας νεαρός αρχαιολόγος Δημήτρης Παντερμαλής με όμορφη και ευγενική θωριά και που άρχισε να σκάβει το Δίον νύχτα - μέρα και οι αρχαιολογικές του ανακαλύψεις έρχονταν με καταιγιστικό ρυθμό μεταμορφώνοντας μια άγνωστη γεωργική και κτηνοτροφική περιοχή σε κέντρο αρχαιολογικής και ιστορικής έρευνας με πανελλήνια και διεθνή αναγνώριση. Ο Δημήτρης Παντερμαλής μετέφερε τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις του Δίου στα πέρατα της οικουμένης, σε διεθνή συνέδρια, σε διεθνείς οργανισμούς στην ελληνική ομογένεια» σημειώνει σχετικά ο δήμαρχος Δίου κ. Γρηγόρης Παπαχρήστου.
