Παρουσίαση: Κανέλα Κοπάνου
Εκεί όπου η θρησκεία και η τέχνη συναντιούνται τα δημιουργήματα που συνθέτουν είναι απαράμιλλης αξίας και δεν μπορεί κανείς παρά να μείνει άναυδος στο τέλειο συναπάντημα της θρησκείας και της τέχνης που στο πέρασμα των αιώνων έχουν φτιάξει ένα μωσαϊκό ανεκτίμητης αξίας. Ένα από αυτά τα δημιουργήματα, ιδιαίτερης ιστορικής και αρχαιολογικής σημασίας είναι ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής στην Πάρο.
Το αρχαιότερο σε ολόκληρη την Ανατολή σωζόμενο βαπτιστήριο του 4ου αιώνα κοσμεί τον Ιερό Ναό της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής στην Πάρο. Η ύπαρξή του αποτελεί μια ισχυρή απόδειξη και για την ύπαρξη του ναού εκείνη την περίοδο, όταν οι βαφτίσεις περιορίζονταν στους ενηλίκους και δεν είχε ξεκινήσει ακόμα η βάπτιση των νηπίων, πρακτική που διαδόθηκε από τον 6ο αιώνα και μετά.
Σύμφωνα με την παράδοση αιώνων, κτήτορες του ναού της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, είναι ο Άγιος Κωνσταντίνος και η Αγία Ελένη. Η σημερινή μορφή του ναού αποτελεί την ιουστινιάνεια εκδοχή του, όπως τον αποκατέστησε στα χρόνια μεταξύ 1959-1966 ο αρχαιολόγος Αναστάσιος Ορλάνδος, οι έρευνες του οποίου απέδειξαν ότι στο χώρο υπήρχε πρότερος του 6ου αι. ιερός χριστιανικός ναός, επιβεβαιώνοντας έτσι την παράδοση ότι η Εκατονταπυλιανή ιδρύθηκε από τους ισαποστόλους. Ο ναός αυτός ωστόσο καταστράφηκε κατά ένα πολύ μεγάλο μέρος του, πιθανότατα εξαιτίας πυρκαγιάς, και ανακατασκευάστηκε επί Ιουστινιανού, κατά τη διάρκεια του 6ου αι. Μέχρι την έναρξη των εργασιών αναπαλαίωσης, το 1959, ο ναός είχε δεχτεί αναρίθμητες παρεμβάσεις και επιδιορθώσεις, που είχαν αλλοιώσει τον αρχικό του χαρακτήρα, καθώς οι καταστροφές που υπέστη, κατά τη διάρκεια των αιώνων, δεν είχαν τελειωμό: είτε από τις ορδές των κατακτητών και των πειρατών, είτε από τους καταστροφικούς σεισμούς του 1773.
Η Παναγία η Εκατονταπυλιανή δεν είναι ένας και μόνο ναός αλλά ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα, αποτελούμενο από τον κυρίως ναό και άλλα προσκτίσματα, όπως τα έξι παρεκκλήσια, αφιερωμένα σε αγίους: το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου, που πιστεύεται ότι πρόκειται για τον αρχικό ναό στον οποίο προσευχήθηκε η Αγία Ελένη, και γι’ αυτό θεωρείται και η παλαιότερη εκκλησία στην Πάρο, των Αγίων Αναργύρων, του Αγίου Φιλίππου, της Αγίας Θεοδοσίας, του Αγίου Δημητρίου και της Οσίας Θεοκτίστης, της πολιούχου της Παροικιάς, που έζησε, μόνασε, πέθανε και τάφηκε σ’ αυτόν ακριβώς το χώρο, κατά τη διάρκεια του 9ου αι., όταν η Πάρος είχε εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους της, λόγω των συνεχών επιδρομών των πειρατών, και ήταν ολόκληρη σκεπασμένη από άγρια δάση.
Όσον αφορά στην ονομασία του Ναού Εκατονταπυλιανή ή Καταπολιανή, προέρχεται από τον όρο «καταπόλα» και σημαίνει «κατά την πόλη», πιθανότατα «δείχνοντας» το σημείο όπου βρισκόταν η αρχαία πόλη της Πάρου.
