Σε μια εποχή που το καινούργιο με το εφήμερο πολλές φορές ταυτίζονται ως υπενθύμιση θρησκευτικής και ιστορικής ταυτότητας ορθώνονται ανάμεσά μας Εκκλησίες αληθινά μνημεία του Ορθόδοξου Ελληνισμού. Εκτός από το ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα τους εξίσου σημαντικός είναι και ο ιδεολογικός συμβολισμός τους αποτελώντας τους κρίκους μιας αλυσίδας θρησκευτικής συνέχειας που άρχεται από τα Παλαιοχριστιανικά χρόνια.
Η κ.Σταυρούλα Σδρόλια , αρχαιολόγος αναφέρει τα περισσότερα από τα «ζωντανά απομεινάρια «κυρίως του βυζαντινού Ελληνισμού.
Η Παναγία της Κουντουριώτισσας Πιερίας αποτελεί ένα σπάνιο βυζαντινό μνημείο, το οποίο έχει μελετηθεί από τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ε.Τσιγαρίδα, Α.Μέντζο και Α.Σέμογλου. Κτισμένο αρχικά τον 8ο αιώνα, ανακαινίζεται τον 10 αι., όταν γίνεται έδρα επισκοπής και παίρνει τη μορφή του σταυροειδούς τρουλλαίου ναού, μεταβατικού τύπου, με περίστωο. Την ίδια εποχή πρέπει να αποκτά ζωγραφικό διάκοσμο, οι απηχήσεις του οποίου είναι ορατές στο μεταβυζαντινό σπάνιο πρόγραμμα του τρούλλου (15ος ή αρχές 16ου αι.), που διατηρείται μέχρι σήμερα. Σ’αυτό αναπτύσσονται 4 σκηνές των Παθών του Χριστού γύρω από τη μορφή του Παντοκράτορα που ανακρατούν τέσσερις άγγελοι, ενώ παρακάτω εικονίζονται προφήτες.
Τα σπάνια συμβολικά νοήματα αυτού του διακόσμου, που συνδέονται με προφητικά οράματα της μεσοβυζαντινής περιόδου, παρέχουν την αφορμή για το συσχετισμό του ναού αυτού με άλλους ιστορικούς ναούς της Θεσσαλίας, που παρουσιάζουν την ίδια μακραίωνη ιστορία, ενώ λειτουργούνται μέχρι σήμερα. Τα σημαντικότερα παραδείγματα αποτελούν η Κοίμηση Καλαμπάκας, ο Αγιος Γεώργιος Δομενίκου Ελασσόνας και η Παναγία στον Αετόλοφο Αγιάς. Σε όλους είναι ορατή η διαδοχή των εποχών από τα παλαιοχριστιανικά μέχρι τα μεταβυζαντινά χρόνια, ενώ άλλο συνδετικό τους στοιχείο αποτελεί το ότι υπήρξαν έδρα επισκοπής, κάτι που συνέβαλε στο διαχρονικό σεβασμό και τη διατήρησή τους.
Ο Αγιος Γεώργιος Δομενίκου είναι μια τρίκλιτη βασιλική, κτισμένη τα παλαιοχριστιανικά χρόνια στην ακρόπολη της αρχαίας και βυζαντινής πόλης του Δομενίκου, που υπήρξε στα βυζαντινά χρόνια έδρα της επισκοπής Ελασσόνας. Στο μνημείο διατηρείται πλίνθινη επιγραφή και άλλα στοιχεία που μαρτυρούν την ανακαίνισή του τον 10ο αιώνα, ενώ η σημερινή μορφή του δόθηκε στα τέλη του 16ου, όπως δείχνει και ο σωζόμενος πλούσιος ζωγραφικός διάκοσμος.
Τις ίδιες φάσεις παρουσιάζει και η Παναγία στον Αετόλοφο Αγιάς, επίσης τρίκλιτη βασιλική, επισκοπικός ναός της επισκοπής Βεσαίνης εναλλακτικά με το ναό Παναγίας του γειτονικού οικισμού Βαθύρεμα. Ειδικά στον εγκαταλειμmένο σήμερα οικισμό του Βαθυρέματος, μπορεί να περιηγηθεί κανείς στα ερείπια του βυζαντινού οικισμού, όπου σώζονται σε καλή κατάσταση οι βυζαντινοί ναοί της Παναγίας και του Αγίου Νικολάου, ανακαινισμένοι τον 16ο αιώνα, καθώς και το μοναστηριακό συγκρότημα του Αγίου Αθανασίου, του 16ου αιώνα.
Τέλος, σπάνιο και αυθεντικό δείγμα διατήρησης ναού από τον 12ο αιώνα έως τις μέρες μας αποτελεί ο ναός της Παναγίας στη Βελίκα, όπου μπορεί να παρατηρήσει κανείς το βυζαντινό σύστημα διάρθρωσης των εξωτερικών όψεων με διακοσμητικά αψιδώματα, στοιχείο που κατάγεται από τη Σχολή της Κωνσταντινούπολης. Οι όψεις αυτές παρατηρούνται και σε άλλα μνημεία του Όρους των Κελλίων, που απλωνόταν στον ανατολικό Κίσσαβο.
Πληροφορίες: Σταυρούλα Σδρόλια, αρχαιολόγος
6977-67.57.18
rsdrolia@hotmail.com
