ΤΥΡΝΑΒΟΣ (Γραφείο «Ε»)
Του Κώστα Τσόλα
Ένα καλαίσθητο ημερολόγιο για το 2012 εξέδωσε ο ανανεωμένος σύλλογος «Γαϊτανάκι-Μπουρανί» του Τυρνάβου. Η νέα διοίκηση στην οποία συμμετέχουν «Μπουρανίτες» από το παρελθόν αλλά και νέα άτομα στο σημείωμά της για έκδοση του ημερολογίου τονίζει:
«Ο Σύλλογος «Γαϊτανάκι-Μπουρανί» γνωρίζοντας το βάρος της πολιτιστικής κληρονομιάς αυτού του τόπου της Αποκριάς και όχι μόνο, με πολιτιστικές και κοινωνικές εκδηλώσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου σας προσφέρει αυτό το ημερολόγιο με μερικές ανέκδοτες φωτογραφίες από το αρχείο του, δείχνοντας την ανεξάντλητη ιστορία του Συλλόγου».
«Το μπουρανί» είναι στην κυριολεξία ένα λαϊκό πανηγύρι αλλά στην ουσία είναι η γιορτή του φαλλού και συμβολίζει την αναπαραγωγή και την ευτεκνία. Για την προέλευσή του υπάρχουν δύο εκδοχές.
Η πρώτη αναφέρει ότι οι ρίζες του βρίσκονται στις πανάρχαιες εορτές των Ελλήνων: τα Διονύσια, τα Θεσμοφόρια, τα Αφροδίσια, τα Θαργήλια και κυρίως οι αλωαί που ήταν γεωργική εορτή πανάρχαια λατρεία και προθρησκευτική.
Και η δεύτερη ότι προέρχεται από Αρβανίτες που εγκαταστάθηκαν στον Τύρναβο γύρω στο 1770, λίγο πριν τα Ορφωλικά. Η δεύτερη εκδοχή μάλλον είναι και η επικρατέστερη, καθώς τεκμηριώνεται από ιστορικά στοιχεία.
Καθώς λέγεται εκείνη την εποχή, έπεσε στον Τύρναβο επιδημία χολέρας και οι περισσότεροι κάτοικοί του βρήκαν θάνατο.
Η πόλη ερημώθηκε και ο σουλτάνος της περιοχής, έφερε ένα τμήμα Αρβανιτών, για να κτίσει την καινούργια πόλη, δίπλα στην παλιά (η περιοχή αυτή ονομάζεται «Κόκκαλα» επειδή στην περιοχή θάφτηκαν όσοι βρήκαν τον θάνατο από τη χολέρα).
Οι Αρβανίτες αυτοί λοιπόν καθιέρωσαν το έθιμο που σώζεται ως τις μέρες μας. Το έθιμο αυτό λαμβάνει χώρα την Καθαρά Δευτέρα κάθε χρόνο στον Τύρναβο. Οι κάτοικοι της πόλης πηγαίνουν στο εξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία στα βόρεια της πόλης σ’ έναν ελεύθερο ευρύ χώρο (ένα μεγάλο αλώνι).
Η πορεία γίνεται σε πομπή της οποίας προηγούνται διάφορες ομάδες (θίασοι) μεταμφιεσμένων ή μη (μόνον ανδρών), οι οποίοι κουβαλούσαν όλα τα απαραίτητα για την λειτουργία.
Όταν η πόλη έφθανε στο χώρο του Προφήτη Ηλία εκεί κάθε ομάδα έστρωνε στο έδαφος διάφορα φαγητά και μια μεγάλη φιάλη σε σχήμα «φαλλού» γεμάτη με κρασί ή με γαλακτόχρουν κράμα ούζου ή τσίπουρου με νερό.
Παράλληλα άναβαν φωτιά πάνω στην οποία παρασκευάζοταν το «Μπουρανί», μια χορτόσουπα από σπανάκι και ξύδι για να νοστιμίζει.
Αφού γινόταν το μπουρανί που είχε τη μορφή σούπας σερβιριζόταν στους «μυουμένους» ως μέθεξη – συμμετοχή στα δρώμενα – και έτσι άρχιζε ο χορός και τα τραγούδια, οι αστεϊσμοί και τα πειράγματα με άσεμνες βασικά εκφράσεις.
Πολλοί από τους άντρες που συμμετείχαν σ’ αυτό το τελετουργικό κρατούσαν στα χέρια τους φαλλούς σαν σκήπτρα και ήταν κατασκευασμένα από ξύλο ή πηλό ή ακόμα και από ψωμί και που αποτελούσαν το κυριότερο τελετουργικό σύμβολο.
Στο έθιμο αυτό συμμετείχαν αυστηρά μόνο άντρες ενώ οι γυναίκες απείχαν, ίσως για λόγους σεμνοτυφίας λόγω των φερόμενων φαλλικών συμβόλων.
Γυναικόπαιδα όμως παρακολουθούσαν τα δρώμενα καθώς επίσης και πλήθη επισκεπτών από διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Γύρω από τη φωτιά που έβραζε το μπουρανί γινόταν μεγάλος χορός. Όταν τελείωνε το βράσιμο του «μπουρανί» όλοι μετέβαιναν δίπλα στις όχθες του Τιταρήσιου κι εκεί έτρωγαν και έπιναν εξακολουθώντας τα άσεμνα πειράγματα και τραγούδια.
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το έθιμο αυτό είναι κατάλοιπο των Βακχικών τελετών που διατηρήθηκε στους αιώνες και αναβιώνει ακόμα και σήμερα δείχνοντας την προσήλωση των Τυρναβιτών στα έθιμα και τις παραδόσεις.
Οι καρναβαλικές εκδηλώσεις, πάντως, χρονολογούνται από το 1898, όταν, σύμφωνα με ιστορικές αναφορές, ξεκίνησε ο εορτασμός της Απόκριας στην πόλη του Τυρνάβου με έναν πρωτότυπο, όσο και τολμηρό τρόπο. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι στο πέρασμα του χρόνου απαγορεύτηκε πολλές φορές για να ξαναβρεί τον δρόμο του από το 1980.
Το «Μπουρανί» είναι λέξη τούρκικη και σημαίνει λαχανόρυζο ή σπανακόρυζο. Τα υλικά για την παρασκευή του είναι σπανάκι, τσουκνίδα και λίγος αντεράκος μαζί με ξύδι για νοστιμιά χωρίς καθόλου λάδι.
Φέτος το «Μπουρανί» γιορτάζεται στις 27 Φεβρουαρίου. Τέλος, οι ενδιαφερόμενοι που θέλουν να προμηθευτούν το καλαίσθητο και ιστορικό ημερολόγιο του συλλόγου μπορούν να απευθύνονται στα μέλη της διοίκησης του συλλόγου και στα τηλέφωνα 6936- 604016, 6972- 501720, 6937 -439060.
