μιλώντας για το νέο του βιβλίο «Εκεί που Σκάει το Ρήμα» (εκδόσεις «Πάραλος»), που θα παρουσιαστεί την ερχόμενη Παρασκευή 15 Νοεμβρίου και ώρα 8 μ.μ., στο Γαλλικό Ινστιτούτο Λάρισας. Ο Μιχάλης Τσιάνικας στο τελευταίο του βιβλίο αλλάζει ύφος και προσανατολισμό, και στη συνέντευξή του σήμερα εξηγεί την «ανάγκη» του για τη στροφή αυτήν, τονίζει ότι ήταν καλός καιρός για τον ίδιο να προβεί σε έναν αναστοχασμό του βίου του, μιλάει για τις πλαγιές του Κισσάβου και τις ερημικές ατελείωτες παραλίες της Νοτίου Αυστραλίας, που επηρέασαν το γράψιμό του, αλλά και το υπερβατικό μεγαλείο της τέχνης.
Συνέντευξη στον Θανάση Αραμπατζή
• Στο τελευταίο σας βιβλίο, κ. Τσιανίκα, διαφαίνεται μια ριζική στροφή προς ένα άλλο είδος γραπτού λόγου. Γιατί;
- Είναι αλήθεια ότι ως τώρα έχω εκδώσει δέκα βιβλία, τα οποία ανήκουν στο ευρύτερο είδος της λογοτεχνικής κριτικής. Είναι μελέτες που αφορούν σε μεγάλους σταθμούς και προσωπικότητες του νεότερου Ελληνισμού, από τον Κάλβο και τον Σολωμό ως τον Σεφέρη και άλλους, στο ευρύτερο πλαίσιο αυτού που αποκαλούμε μοντερνισμό. Αυτό ήταν στενά συνδεδεμένο με την ιδιότητά μου, ως πανεπιστιακού δασκάλου, για τριάντα σχεδόν χρόνια. Πριν λίγα χρόνια συνταξιοδοτήθηκα. Ήταν ο καλός καιρός για μένα να προβώ σε έναν προσωπικό αναστοχασμό του βίου μου, την «ιδιωτική» σοδειά μου, και πώς θα μπορούσε αυτό να αποδοθεί όσο πιο «δωρικά» γινόταν: βουνίσιος εγώ, έτρεφα πάντα μια υποψία για τον «ιωνικό» εκμαυλισμό. Έτσι, σε ώρες αργίας, ξεφύτρωναν μέσα μου στοχασμοί και ποιητικά στιγμιότυπα – δε θα φιλοδοξούσα να τα χαρακτηρίσω ποιήματα. Για να το πω κάπως αλλιώς, αν θέλεις: σταγόνες από απέραντες εμπειρίες και διαβάσματα, οι οποίες σαν να στάλαζαν αυθόρμητα πάνω στο χαρτί, από το μέτωπό μου.
ΣΑΝ ΤΟΝ ΧΤΥΠΟ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ
• Θα μπορούσατε να δώσετε μια πιο συγκεκριμένη περιγραφή του βιβλίου σας, ως όλο;
- Το βιβλίο απαρτίζουν 161 κομμάτια, αριθμημένα για να αποδώσουν και μια -όσο πιο κοντά γίνεται- «μαθηματική» προσέγγιση ποιητικών σφυγμών. Σαν τον χτύπο της καρδιάς ή, καλύτερα, τον ρυθμικό θόρυβο ενός δρυοκολάπτη, μέσα σε ένα απέραντο και σκοτεινό δάσος. Προμετωπίδα της «ρυθμικής» αυτής συλλογής έχουν τεθεί οι πρώτες γραμμές του διάσημου ποιήματος του Καβάφη, «Ούτος εκείνος»: «Άγνωστος -ξένος μες στην Αντιόχεια- Εδεσσηνός / γράφει πολλά». Αυτός ο άγνωστος Εδεσσηνός ποιητής, λοιπόν, ως alter ego, «γράφει» 161 «στιχάκια», που κινούνται σε μια ευρεία κλίμακα συγκεκριμένων και αφηρημένων θεμάτων. Τα 160 από αυτά κινούνται στον χώρο μεταξύ φυσικής και μεταφυσικής και ανάποδα. Το τελευταίο, όμως, «ποίημα», το 161, είναι «αποκαλυπτικό». Γιατί; Διότι μετά τη μεταφυσική δε μας μένει παρά η αποκάλυψη, η οποία παραπέμπει σε μια ευρύτερη παράδοση, από τον Πυθαγόρα, στον Πλάτωνα, στον Δάντη, στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, στον Σεφέρη και άλλους. Να προσθέσω, ακόμη, ότι στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν αριθμημένες σημειώσεις, οι οποίες παραπέμπουν στα 161 στιχουργήματα, αποκαλύπτοντας κάποιες πηγές έμπνευσης και δίνοντας ταυτόχρονα την ευκαιρία στον μελλοντικό αναγνώστη να βυθιστεί σε πολλαπλά διαβάσματα, στη μεγάλη Βαβέλ των βιβλίων.
• Ωστόσο, αυτό το «κέλυφος» του νέου σας βιβλίου, μπορείτε, όσο είναι δυνατό, να δώσετε μια πιο συγκεκριμένη εικόνα του;
- Δύσκολο να επεκταθώ εξαντλητικά εδώ. Το μόνο που θα ήθελα να δηλώσω είναι ότι το «σώμα» αυτής της συλλογής θυμίζει λίγο ένα μεταμοντέρνο μπαλέτο, όπου ο τόνος της μουσικής, η αυτονομία των μερών και η ειρωνική αποδόμηση της δυτικής μεταφυσικής -ακόμη και του «ελληνοχριστιανικού» μοντέλου-, το καθιστούν τόσο ευκίνητο, αλλά, ελπίζω, και παρά-φωνο. Έτσι, τα λυρικά ξεσπάσματα τα διαδέχονται αισθητικές ανακοπές και φιλοσοφικές φιλοφρονήσεις. Ας δώσω εδώ ένα μόνο παράδειγμα, το 105, με τίτλο «Το παράδοξο ως λογική»: «Η λογική είναι βίαιη / Όταν: / Δεν είναι παράλογη». Τι περιγράφει αυτό; Την αμφίσημη υπόσταση της λογικής, η οποία, όπως γνωρίζουμε, γίνεται βασανιστική, όταν καθηλώνει τη ζωή και τη σκέψη σε έναν δογματικό ορθολογισμό. Εκείνο που μπορεί να τη σώσει είναι να γίνει -έστω και λίγο- παράλογη. Αυτή η στάση και ως παιχνίδι αισθητικό, είναι που σώζει καθημερινά τον βίο μας και δε μας βγάζει σε «λογική» ψυχασθένεια. Εδώ, εξάλλου, εδράζονται όλη η κρυφή μυσταγωγία του έρωτα (το πρώτο κινητό όχημα της ζωής), αλλά και το υπερβατικό μεγαλείο της τέχνης.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ ΣΤΟΝ ΚΙΣΣΑΒΟ
• Πώς θα θέλατε να κλείσουμε τη συνέντευξη αυτή;
- Μέσα από αυτό το μακρινό ταξίδι, θα ήθελα κυρίως να σταθώ στην αισθητική υπεροχή στον βίο μας: στην αναζήτηση του ωραίου, είτε αυτό αφορά στον Παρθενώνα είτε στα κεντητά της γιαγιάς μου, αποτελεί μια καθημερινή μέριμνα βίου για τον καθένα και ας μην το αντιλαμβανόμαστε. Ξεκινά από το διονυσιακό μένος των αισθήσεων και κορυφώνεται στον ιερό ναό της συνείδησης - για όλους ανεξαιρέτως. Με μια διαφορά μόνο: αυτοί οι οποίοι, μέσα στο πήγαινε-έλα της ζωής, στέκονται λίγο και ατενίζουν αυτό το φαινόμενο, δυναμώνουν τους μυώνες της σκέψης, τις αντοχές του στοχασμού. Αρκεί κανείς να το δει αυτό ως άσκηση καθημερινή και όχι ως εργασιακή αγγαρεία. Το «μάτι» είναι εκείνο που εγκαινιάζει αυτήν τη διαδικασία μέσα από την ακτινοβολία των φαινομένων -όλων των φαινομένων ανεξαιρέτως, ωραίων ή μη-, γύρω μας και μέσα μας. Για τούτο στο εξώφυλλο του βιβλίου μου δεσπόζει μια μεταφυσική φωτογραφία: είναι τα μοναχικά βήματά μου πάνω στην άμμο ενός μακρινού ωκεανού, όπου εκεί πάντα «σκάει» ένα αδυσώπητο κύμα, μια ποσειδώνεια οργή – εκεί εξάλλου εντοπίζεται και η γένεση του τίτλου του βιβλίου μου. Η μακρινή αυτή εντελώς ακατοίκητη παραλία, πολλών χιλιομέτρων, όπου κάθε χρόνο περνώ οδοιπορώντας για κανέναν μήνα, είναι στην τοποθεσία Coorong, της Νοτίου Αυστραλίας. Εκεί ανοίγει ο κύκλος της προσωπικής μου «φαινομενολογίας». Αλλά κλείνει κάπου αλλού, σαν να ολοκληρώνεται, ολοστρόγγυλος, ο κύκλος της κόρης του οφθαλμού μου: στα μέρη που γεννήθηκα και μεγάλωσα, σαλαγώντας τις αμνάδες του πατέρα μου και του παππού μου. Στον Κίσσαβο. Για τούτο στο οπισθόφυλλο του βιβλίου μου, μπορεί κάποιος να διαβάσει το ακόλουθο ποιητικό στιγμιότυπο: «Παρά θίν’ αλός. / Και: / Όσα η Όσσα μου δίδαξε με το καμτσί στο μάτι».
