Σπουδαίο το αρχαιολογικό έργο στη Μαρμαριάνη

Για δεύτερη χρονιά φέτος έγιναν ανασκαφές στη βυζαντινή θέση της Μαρμαριάνης (σημ. Μαρμαρίνη) από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας και τη σχολή ΙΑΚΑ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (Βόλος), με εποπτεία των κ.κ. Σταυρούλας Σδρόλια και Γιάννη Τσουρή, στη συνέχεια 5ετούς ερευνητικού προγράμματος του Υπουργείου Πολιτισμού. Είναι τόπος που απέδωσε ευρήματα από τη Μυκηναϊκή εποχή ως τη Βυζαντινή, ενώ υπήρξε σημαντικός οικισμός στην Τουρκοκρατία (Ντεϊρμέν Ντερέ, Ρέμα των Μύλων). Μία ικανή ομάδα φοιτητών υπό την εποπτεία του κ. Γιάννη Τσουρή, αρχαιολόγου, καθηγητή του ΙΑΚΑ, επί έναν μήνα (από 19 Αυγούστου έως 12/13 Σεπτεμβρίου), συνέχισε την περυσινή ανασκαφική τομή και αποκάλυψε το βασικό σχήμα ενός μεγάλου βυζαντινού ναού. Τα αποτελέσματα των φετινών ερευνών παρουσίασε ο κ. Γ. Τσουρής στην πλατεία της Μαρμαριάνης.

Ήταν μια πολύ ωραία βραδιά και πλείστοι κάτοικοι χάρηκαν όσα είδαν. Όπως τόνισε ο ομιλητής δεν εντοπίσθηκαν πολύτιμα κινητά ευρήματα, όπως φαντάζονται πολλοί για τις ανασκαφές. Πλην όμως αναδύεται μια πολύ σημαντική μεγάλη εικόνα. Ο ναός που ανασκάπτεται είναι δρομική βασιλική, με κεντρική αψίδα και σύνθρονο όπως και δύο πλάγιες κόγχες στον ανατολικό τοίχο. Αυτό σημαίνει ότι είναι το καθολικό μιας μεγάλης μονής, αφού οργανώνονται επισκοπικές Λειτουργίες. Πιθανόν αρχικά ήταν Επισκοπή. Όλα συμβαδίζουν με τη γνώση της Ιστορίας που έχουμε για την περιοχή. Μία πολύ σημαντική πηγή της Λάρισας από το 1362, το εγκώμιο του αγίου Κυπριανού Λαρίσης (1318-1332/3) που έγραψε ο διάδοχός του Αντώνιος Λαρίσης (1333-1363+), αναφέρει ότι ο Κυπριανός, Λαρισαίος στην καταγωγή, έγινε μοναχός στη μονή Αγίου Δημητρίου Μαρμαριανών, και αργότερα ηγούμενός της. Εκεί αποκαλύπτει ότι η μονή αυτή ήταν η μεγαλύτερη από όλες που υπήρχαν στις επαρχίες της Μητροπόλεως ως προς κάθε «είδος φαινόμενον», δηλαδή μετόχια, κτήματα, κ.λπ., αλλά και ως προς τον «αφανή πλούτο», τους καλλιεργημένους μοναχούς, τους αγίους ή στελέχη που έδωσε στην τοπική Εκκλησία. Ένας τέτοιος ήταν ο Κυπριανός, γόνος ιερατικής οικογένειας της Λάρισας. [Βλ. Μαρμαριάνη, Στ. Γουλούλης, Acadenia.edu / articles]
Πιο αναλυτικά ο κ. Γ. Τσουρής ανακοίνωσε τα βασικά αρχαιολογικά πορίσματα, ότι ο ναός σταδιακά αποψιλώθηκε από την ξυλεία της οροφής και τα κεραμίδα, και μετά από τους οικοδομικούς λίθους. Στο β’ μισό του 14ου αι. όταν η πεδιάδα της Λάρισας είχε χάσει τον πληθυσμό της, η περιοχή ερημώνει σταδιακά, εγκαταθίστανται Οθωμανοί κάτοικοι, οι οποίοι συν των χρόνω κτίζουν δικά τους κτίρια, βελτιώνουν τους μύλους, κ.λπ. Τα παλαιά κτίρια ελλείψει ενοίκων δεν χρησίμευαν πλέον και με τα υλικά τους κτίσθηκαν νέα. (Δηλαδή, αν είχε μετατραπεί ο ναός σε τζαμί, θα είχε σωθεί).
Όσα είδαμε και ακούσαμε ήταν ένα επίμονο και κοπιαστικό έργο πολλών συνεργαζομένων. Πρώτα των φοιτητών που κοπίασαν σκάβοντας, και μετά του υπευθύνου κ. Γ. Τσουρή, που οργάνωσε εκ τους σύνεγγυς το ανασκαφικό έργο, μία ιδιαίτερη τέχνη και επιστήμη μαζί. Αλλά και των κατοίκων που τo ίδιο διάστημα συνέδραμαν με κάθε τρόπο υλικά και ηθικά στους φοιτητές. Προπάντων του κ. Κλεάνθη Συρακούλη, μαθηματικού, καθηγητή τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων ΤΕΙ Λάρισας, που επί κεφαλής ομάδας πολιτών της Μαρμαριάνης, υπήρξε συντονιστής επιστημονικών φορέων από πρακτικά θέματα, χρηματοδότηση έως τη χρήση τεχνολογίας. Αλλά κυρίως είχε την αθέατη τιμητική του ο κ. Απόστολος Βαΐτσης, κάτοικος Μαρμαριάνης. Αξίζει να καταγραφεί ότι εδώ και χρόνια υπήρξε ο κινητήριος νους για να γίνει η ανασκαφή, υποδεικνύοντας με απόλυτη ευστοχία που θα ζήλευαν αρχαιολόγοι τον τόπο της ανασκαφής. Οικοδόμος στο επάγγελμα, αυτός εντόπισε το χαμένο κτίσμα του ναού! Επόμενο είναι, μεγάλωσε στη Μαρμαριάνη, γνωρίζει κάθε πέτρα της, δέθηκε συναισθηματικά με ακούσματα που δεν έχει κανείς άλλος. αυτό που λέγεται Προφορική Ιστορία. Είχαν γίνει συζητήσεις από φιλίστορες κατοίκους για την ύπαρξη της μεγάλης μονής Μαρμαριάνων, οπότε τις υλοποίησε επακριβώς, υποδεικνύοντας με απόλυτη σιγουριά τη θέση της. Ακολούθησε η αυτοψία της κ. Στ. Σδρόλια, η οποία, εκτιμώντας και τον συνολικό χώρο, ενέκρινε τη διενέργεια ανασκαφής.
Προτιμώ τον τύπο «Μαρμαριάνη» (και όχι την υβριδική λέξη «Μαρμαρίνη»), αφού αποτελεί κανονική μεταφορά από τον μεσαιωνικό λαϊκό τύπο «Μαρμαριάνοι» (γεν. Μαρμαριάνων). Είναι οι κάτοικοι της περιοχής που έχει λατομεία (πράσινου) μαρμάρου. Αλλά περί αυτού σε άλλη ευκαιρία.
Σταύρος Γουλούλης