«Τα αντικείμενα που θα εκτεθούν αποτελούν το 4-5% του συνόλου της συλλογής. Έχουν επιλεγεί τα σπανιότερα, τα παλαιότερα και τα καλύτερα διατηρημένα από ένα σύνολο 4-5 χιλιάδων αντικειμένων, μπορεί και περισσότερων, αν προστεθούν και μεμονωμένα, όπως παλιές φωτογραφίες» τονίζει σήμερα στην «Ε» ο ιστορικός και βιογράφος της Λάρισας κ. Νικόλαος Παπαθεοδώρου, με αφορμή την έκθεση με αντικείμενα της συλλογής του που θα εγκαινιαστεί μεθαύριο Σάββατο 17 Δεκεμβρίου και ώρα 7 μ.μ. στην αίθουσα «Ειρήνη Κατσίγρα» της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας-Μουσείου Γ.Ι. Κατσίγρα. Η έκθεση φέρει τον τίτλο «Larissa mea dulcissima. Γλυκυτάτη μου Λάρισα» και θα εκτεθούν μερικά από τα πιο σπάνια και πιο πολύτιμα αντικείμενα της συλλογής Παπαθεοδώρου. Στη συνέντευξή του σήμερα ο «φρουρός» της μνήμης και βιογράφος της Λάρισας, Νικόλαος Παπαθεοδώρου, μιλάει για το τι ήταν αυτό που τον έκανε συλλέκτη, το πρώτο αντικείμενο της συλλογής του και πώς το απέκτησε, την παρακαταθήκη που αφήνει στην πόλη και το μεγαλύτερο «παράσημό» του, αλλά και τη «Φωτοθήκη» Λάρισας που «με τη σιωπηλή, αλλά κραυγαλέα δουλειά της φροντίζει να διατηρηθεί το χθες και να το εμπλουτίσει». Μιλώντας δε για το αφήγημα της έκθεσης, ο κ. Παπαθεοδώρου θα αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «...σε γενικές γραμμές η έκθεση εξιστορεί το αποτύπωμα μιας ζωής αφιερωμένης στην πόλη μου, τη γλυκυτάτη Λάρισα».
Συνέντευξη στον Θανάση Αραμπατζή
• Κύριε Παπαθεοδώρου, τι ήταν αυτό που σας έκανε συλλέκτη;
- Αν και σκέφτηκα πολλές φορές μέχρι σήμερα τι ήταν εκείνο το οποίο με οδήγησε να μπω στην κατηγορία των ατόμων που αρέσκονται στη ζωή τους να συλλέγουν διάφορα αντικείμενα, δεν μπόρεσα να δώσω ερμηνεία. Κληρονομικότητα στο θέμα αυτό δεν είχα. Ο πατέρας μου είχε μια μικρή βιβλιοθήκη με θρησκευτικά και λειτουργικά βιβλία και λίγα λογοτεχνικά. Βέβαια, μια βιβλιοθήκη -έστω και φτωχή- δεν παύει να είναι μια συλλογή βιβλίων. Ήταν ιερέας και, από το 1940 μέχρι τον θάνατό του, το 1976, είχε διοριστεί εφημέριος στον Άγιο Νικόλαο εδώ στη Λάρισα. Τα χειμωνιάτικα βράδια μετά το φαγητό συγκεντρώνονταν η πολύτεκνη οικογένεια γύρω από το τραπέζι και όταν δεν ξεδίπλωνε τις αναμνήσεις από τις στρατιωτικές του περιπέτειες στη Μικρά Ασία, διάβαζε βιβλία και μαζί του και εμείς οι υπόλοιποι. Ήταν απ’ ό,τι θυμάμαι ευχάριστο για μένα να ξεφυλλίζω δερματόδετα βιβλία. Μου άρεζε η λεία αφή του δέρματος, θαύμαζα ακόμα τις εικόνες με τις παραστάσεις Αγίων και μεγάλων εορτών του έτους.
Θαύμαζα επίσης τη μεγάλη βιβλιοθήκη που είχε ο θείος του πατέρα μου, ο αρχιμανδρίτης Δωρόθεος Βασιλείου, που ήταν προϊστάμενος του ναού του Αγ. Γεωργίου Τυρνάβου και αρχιερατικός επίτροπος της Μητροπόλεως Λαρίσης. Πηγαίναμε τακτικά, κυρίως την εορτή του Αγίου Γεδεών και θυμάμαι ότι το παιχνίδι μου ήταν το ξεφύλλισμα των παλιών βιβλίων που διατηρούσε. Ένιωθα τότε ότι ανοιγόταν ένας νέος κόσμος μπροστά μου. Προσπαθούσα να τα διαβάσω και λυπόμουν που δεν κατανοούσα το περιεχόμενό τους.
Μετά ήλθαν τα δύσκολα. Γυμνάσιο, σπουδές στη Θεσσαλονίκη, στρατιωτική θητεία, αγροτικό ιατρείο στο Λιβάδι Ελασσόνας, η ειδικότητα στη Μαιευτική-Γυναικολογία και η επιμόρφωση σε θέματα της ειδικότητάς μου στην Κολωνία. Την παραμονή μου εκεί τη θεωρώ σημαντική όχι μόνο για την πληρότητα των σπουδών μου, αλλά και για τη γνωριμία μου με τον καθηγητή των Γερμανικών. Τις απογευματινές ώρες έκανα ταχύρυθμα μαθήματα γλώσσας από νεαρό καθηγητή, ο οποίος αποδείχθηκε Φιλέλληνας και βαθύς γνώστης του αρχαιοελληνικού και του βυζαντινού πολιτισμού. Ομολογώ ότι αισθανόμουν άσχημα να μαθαίνω την ιστορία της χώρας μου από αλλοδαπό, σε ξένη χώρα. Είχα κατανοήσει την άγνοιά μου, είχα μετανοήσει για τη μονομερή επιστημονική εκπαίδευση χωρίς να καλλιεργήσω και τις εγκυκλοπαιδικές μου γνώσεις. Επιστρέφοντας το 1975 στη Λάρισα είχα πάντα στον νου μου τον Γερμανό καθηγητή της Κολωνίας. Ήταν ένα οδυνηρό κέντρισμα που διαπερνούσε τον νου και τη σκέψη μου. Άρχισα τις ελεύθερες ώρες να μελετώ, έπεσαν τυχαίως στα χέρια μου και 2-3 ιστορικά βιβλία της Λάρισας που αγόρασα από τον «Κέραμο» της οδού Κούμα και αυτά μου έδειξαν κατά κάποιον τρόπο τον δρόμο για να γνωρίσω την ιστορία της πόλης μου. Άρχισε να με γοητεύει αυτή η παράπλευρη ενασχόληση. Από κει και πέρα ήταν θέμα χρόνου ο πλουτισμός με κάθε είδους αντικείμενα που είχαν σχέση με τη Λάρισα.
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
• Ποιο είναι το πρώτο αντικείμενο της συλλογής σας; Θυμάστε την ιστορία του;
-Το έχω ακόμη και το διατηρώ. Είναι θρησκευτικό και έχει τον τίτλο «Οι βίοι των Αγίων». Είναι παλιό, έκδοση του 19ου αιώνα, πολυσέλιδο, προέρχεται από την πατρική βιβλιοθήκη και περιέχει με ημερολογιακή σειρά τους βίους όλων των Αγίων του έτους. Το ενδιαφέρον που με παρακινούσε να το περιεργάζομαι από μικρός, εστιάζονταν στο γεγονός ότι ήταν γεμάτο από εικόνες Αγίων, τις οποίες περιεργαζόμουν για ώρες, ζητούσα επεξηγήσεις από τα μεγαλύτερα αδέλφια και τον πατέρα μου για ορισμένες απορίες και πολλές φορές παίζοντας, προσπαθούσα να τις χρωματίσω.
• Τι θα δούμε στη Δημοτική Πινακοθήκη; Ποιο είναι το αφήγημα της έκθεσής σας;
- Θα χρειαστώ λίγο χρόνο παραπάνω για να σας απαντήσω σ’ αυτό το ερώτημα. Στη Δημοτική Πινακοθήκη θα δούμε ένα μέρος από τη συλλογή μου. Τα αντικείμενα που θα εκτεθούν αποτελούν το 4-5% του συνόλου της συλλογής. Έχουν επιλεγεί τα σπανιότερα, τα παλαιότερα και τα καλύτερα διατηρημένα από ένα σύνολο 4-5 χιλιάδων αντικειμένων, μπορεί και περισσότερων, αν προστεθούν και μεμονωμένα, όπως παλιές φωτογραφίες. Πρέπει να τονίσω ότι η συλλογή είναι πολυθεματική, δηλαδή δεν αφορά ένα είδος αντικειμένου και τα διάφορα θέματα αφορούν πρωταρχικά τη Λάρισα, την περιοχή της και γενικότερα ολόκληρη τη Θεσσαλία. Ο κύριος όγκος της συλλογής αφορά ως επί το πλείστον βιβλία. Τα περισσότερα απ’ αυτά έχουν σχέση με τη Θεσσαλία ή είναι γραμμένα από Θεσσαλούς. Λίγα, περίπου δέκα, είναι χειρόγραφα, μερικά είναι παλαίτυπα, δηλαδή τυπωμένα κατά τους πρώτους χρόνους της τυπογραφίας (το αρχαιότερο είναι του 1523), πολλά ανήκουν στην κατηγορία των περιηγητικών βιβλίων ξένων ταξιδιωτών, οι οποίοι επισκέφτηκαν τη Θεσσαλία από το 1668 μέχρι το 1896 και κατέγραψαν τις εντυπώσεις τους. Μια άλλη κατηγορία βιβλίων αφορά εκδόσεις Θεσσαλών λογίων του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (Κούμας, Φαρμακίδης, Οικονόμος εξ Οικονόμων, Ρήγας Βελεστινλής, Άνθιμος Γαζής, Γρηγόριος Κωνσταντάς, Δανιήλ Φιλιππίδης, Διονύσιος Πύρρος και άλλοι). Μία ιδιαίτερη ομάδα αποτελούν οι εκδόσεις που περιγράφουν τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, όταν εκατοντάδες δημοσιογράφοι απ’ όλο τον κόσμο βρέθηκαν στη Θεσσαλία για να περιγράψουν μαζί με τις πολεμικές επιχειρήσεις και τη γεωγραφική περιοχή της. Πολλά επίσης είναι τα θρησκευτικά βιβλία, τα λογοτεχνικά, τα βιβλία τέχνης και άλλες κατηγορίες. Ένα άλλο θέμα πολύ ενδιαφέρον αποτελούν τα χαρακτικά που έχουν κατά καιρούς τυπωθεί και κυκλοφόρησαν είτε μεμονωμένα είτε ανάμεσα σε σελίδες βιβλίων, τα οποία απεικονίζουν τοπία από τη Θεσσαλία (το παλαιότερο αφορά άποψη της Λάρισας του 1545). Συλλογές με επιστολικά δελτάρια (καρτ ποστάλ) απ’ όλη τη Θεσσαλία, που υπερβαίνουν τα χίλια, πολύ περισσότερες σε αριθμό παλιές φωτογραφίες, έγγραφα, συμβόλαια του 19ου και του 20ού αιώνα, αλληλογραφία ατόμων από την περίοδο της Τουρκοκρατίας μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, αρχεία επιφανών Θεσσαλών (Μιχαήλ Σάπκα, Ιουλίου Βιανέλλι, Αθανασίου Αστερίου, Βάσου Κυλικά και άλλων). Αρκετά είναι και τα θρησκευτικά αντικείμενα, τα οποία δεν μπορούν να περιγραφούν. Προέρχονται από τους ιερωμένους συγγενείς μου και αποτελούσαν οικογενειακά κειμήλια. Ακόμη υπάρχουν και μερικές εικόνες που βρίσκονταν στα εικονοστάσιά τους.
Η παρουσίαση των εκθεμάτων έχει καταχωρηθεί κατά ενότητες. Προβάλλονται κυρίως όσα έχουν σχέση με τη Λάρισα, για να ανταποκριθεί η έκθεση στον τίτλο της “Larissa mea dulcissima” που σημαίνει «Γλυκυτάτη μου Λάρισα». Θα πω δυο λόγια για την επιλογή του τίτλου. Είναι δάνειο από τον λόγιο Αλέξανδρο Ελλάδιο, τον Λαρισαίο, και είναι στη λατινική γλώσσα. Ο Ελλάδιος, αν και γεννήθηκε στη Λάρισα και έμεινε στη γενέθλια πόλη του μόνον τα πρώτα τρυφερά χρόνια της ζωής του, έφυγε για σπουδές στην Ευρώπη. Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Altdorf της Γερμανίας και απέκτησε ευρύτερες γνώσεις, καθώς βρέθηκε σε κύκλο μορφωμένων ανθρώπων της εποχής. Τη Λάρισα την αγαπούσε τόσο πολύ ώστε το 1714, έπειτα από πολυετή παραμονή σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, να την αναφέρει με νοσταλγία στο βιβλίο του “Status Praesens Ecclesiae Graecae” στη σελίδα 218 σαν τη γλυκύτατη πατρίδα του «Larissae quidem in Patria mea dulcissima».
Ο επισκέπτης θα δει στην έκθεση τεκμήρια τα οποία προέρχονται από τα βιβλία των περιηγητών, από την πορεία του Πηνειού στη Λάρισα και τα Τέμπη, σκηνές καθημερινής ζωής στην πόλη μας, αντικείμενα που αφορούν την εκπαίδευση, τη θρησκευτική ζωή, την ιατρική, τις εμπορικές δραστηριότητες, τον ηλεκτρισμό, την ύδρευση, τον ελληνοτουρκικό πόλεμο στη Λάρισα του 1897. Υπάρχουν και θέματα από την υπόλοιπη Θεσσαλία, βιβλιογραφία Θεσσαλών λογίων του Ελληνικού Διαφωτισμού και στο τέλος θα εκτεθούν μερικά από τα χαρακτηρισθέντα πολύτιμα αντικείμενα της συλλογής, τα οποία είναι παλαιά και σπάνια και είναι ως επί το πλείστον θρησκευτικά αντικείμενα από την περίοδο της Τουρκοκρατίας.
• Τι σημαίνει για σας αυτή η έκθεση;
- Ποτέ δεν συγκέντρωνα αντικείμενα απλώς για να τα έχω και να τα μελετώ μόνος μου. Τα συνέλεγα για να μάθω κάτι και να εκφραστώ γι’ αυτά, να τα συζητώ με ομότεχνους, να απομυζώ ιστορία από την έρευνά τους. Ήθελα όλα αυτά να διασωθούν, να υπερβούν τη θνητότητα και να αποδοθούν με έναν ιδιαίτερο τρόπο στους ευαισθητοποιημένους συμπολίτες μου. Σαν πρώτο βήμα θεωρώ ότι αυτή η έκθεση θα δώσει ένα κέντρισμα, ενώ τα επόμενα βήματα θα είναι η περαιτέρω πορεία της συλλογής. Προσωπικά σε γενικές γραμμές η έκθεση εξιστορεί το αποτύπωμα μιας ζωής αφιερωμένης στην πόλη μου, τη γλυκυτάτη Λάρισα.
ΟΙ ΔΥΟ ΖΩΕΣ
• Ποια είναι η παρακαταθήκη που θέλετε να αφήσετε στην πόλη, προφανώς εκτός της συλλογής σας; Πώς θα θέλατε να σας θυμούνται;
-Εδώ νομίζω ότι θα σας εκπλήξω. Το σπουδαιότερο που κατόρθωσα να αφήσω σαν παρακαταθήκη στην πόλη μου, και θεωρώ ότι είναι το μεγαλύτερο παράσημο που πήρα στη ζωή μου, είναι ότι βοήθησα να έλθουν στον κόσμο χιλιάδες παιδιά, τα οποία τα βλέπω καθημερινά στον δρόμο να με χαιρετούν χαμογελαστά με τους γονείς τους. Τα ζευγάρια που με εμπιστεύτηκαν θέλω να με θυμούνται σαν ένα άτομο που τα βοήθησε σε μια δύσκολη, αλλά ευχάριστη, στιγμή. Όπως είχα πει και στον δημοσιογράφο Νίκο Βατόπουλο στην «Καθημερινή» το καλοκαίρι, έχω την αίσθηση ότι έχω βιώσει δύο ζωές. Η πρώτη είναι η ιατρική και τη δεύτερη τη ζω τα χρόνια μετά τη συνταξιοδότησή μου. Είμαι πλέον γεμάτος. Δεν θέλω τίποτα άλλο. Η ζωή μου κύλησε ήρεμα και πιστεύω δημιουργικά.ΦΩΤΟΘΗΚΗ
• Ως φρουρός της συλλογικής μνήμης, είστε αισιόδοξος ότι αύριο θα θυμούνται το χθες;
- Η έκθεση αυτόν τον σκοπό έχει. Προβάλλει το παρελθόν στο σήμερα και διαιωνίζει το σήμερα στο αύριο. Η προσπάθεια που καταβάλλει ο δήμαρχος κ. Καλογιάννης ως πρόεδρος της Δημοτικής Πινακοθήκης όπου θα στηθεί η έκθεση, η αντιπρόεδρος κ. Άννυ Ψάρρα, η Ιωάννα Δεληγιάννη και το υπόλοιπο προσωπικό της Πινακοθήκης, η ιστορικός τέχνης κ. Λουίζα Καραπιδάκη, η Ειρήνη Σάπκα και η Παρασκευή Αρχοντούλη, μαζί με τον επιμελημένο κατάλογο των εκθεμάτων που θα κυκλοφορήσει, σε αυτό αποσκοπεί. Είναι μια παρακαταθήκη για την πόλη που όχι μόνο δεν θα ξεχαστεί, αλλά τα ιστορικά αντικείμενα της συλλογής θα παραμένουν αναλλοίωτα και με τον χρόνο θα αυξάνονται. Η Φωτοθήκη Λάρισας του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας με τη σιωπηλή, αλλά κραυγαλέα, δουλειά της φροντίζει να διατηρηθεί το χθες και να το εμπλουτίσει.ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ
• Σήμερα η «Ελευθερία» κλείνει 100 χρόνια ζωής...
- Πόλεμοι νικηφόροι και «ατυχείς», διχασμοί και εμφύλια πάθη, δικτατορίες, αλλά και περίοδοι ειρήνης, ευημερίας και προόδου, χώρεσαν μέσα στις σελίδες της «Ελευθερίας» όλα αυτά τα 100 χρόνια. Και το επίκεντρο όλων αυτών των γεγονότων εστιαζόταν στους αγώνες που έδινε για την προκοπή του τόπου. Οι στενοί κυκλοφοριακοί ορίζοντες των πρώτων ετών αυξάνονταν σταδιακά. Πρωτεργάτες το προσωπικό της, από τη διεύθυνση μέχρι τον τελευταίο εργάτη διανομής του φύλλου. Με ιεραποστολικό ζήλο εργάστηκαν για να την καταστήσουν έπαλξη αγώνων για την πνευματική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της Λάρισας και της περιοχής της. Σήμερα ένας κόσμος ολόκληρος, το πολυπληθές αναγνωστικό της κοινό, την περιβάλλει με αγάπη και εκτίμηση, καθώς βλέπει να βελτιώνεται συνεχώς και να προβάλλει από τις στήλες της κάθε άποψη χωρίς υστεροβουλία. Χρόνια πολλά «Ελευθερία».
