Κυριάκος Κατζουράκης: Ενας φίλος της Λάρισας

Ο ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΤΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ ΠΟΥ ΣΥΝΤΟΝΙΣΕ ΤΑ ΠΡΟΤΑΓΜΑΤΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΚΑΙΡΩΝ ΜΕ ΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΟΝΤΟΓΛOY

Μία σύνθετη προσωπικότητα, ο Κυριάκος Κατζουράκης, ο εικαστικός της νεοελληνικής ιστορικής μνήμης και ο λόγιος, ο οποίος δεν μάσαγε τα λόγια του, δεν βρίσκεται πλέον ανάμεσά μας. Τον χάσαμε σε ηλικία 77 ετών, τον ομότιμο καθηγητή της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών στο Αριστοτέλειο, αλλά και φίλο της πόλης μας, της Λάρισας, αφού είχε διατελέσει καλλιτεχνικός διευθυντής της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας-Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα.
Ο νεορεαλιστής καλλιτέχνης, με έντονη παρουσία, στο θέατρο και στον κινηματογράφο, αναζωογόνησε τη ζωγραφική του Θεόφιλου, του Τσαρούχη και του Κόντογλου, που επέτυχε, σεβόμενος την παράδοση της καλλιτεχνίας, να συντονίσει το έργο του με τα προτάγματα των νέων καιρών. Κι οι νέοι καιροί του Κατζουράκη, είναι η πολιτική δυσαρμονία και δυσλειτουργία της πολιτικής ζωής των δεκαετιών του ’60 και του ’70, λόγω της επιβολής της δικτατορίας. Στον χώρο του Ινστιτούτου Γκέτε, ενός οργανισμού διάδοσης του γερμανικού πολιτισμού και διείσδυσής του σε χώρες του Νότου, το 1972, συστήνεται ανάμεσα σε άλλα εκθέματα και με το έργο του «Θητεία».

Σ’ αυτό ένας στρατιώτης κρατούσε στο χέρι του ένα κουτί με το φοίνικα, το σύμβολο που είχε κατακλύσει τον δημόσιο χώρο. Το καθεστώς ενοχλήθηκε και απαίτησε ο καλλιτέχνης να ξεκρεμάσει το έργο του από την έκθεση. Ο Κατζουράκης κόλλησε πάνω στο ζωγραφισμένο σπιρτόκουτο ένα πραγματικό, με τέτοια κλίση, ώστε να μη γίνεται ορατό από τους επισκέπτες το πτηνόν των συνταγματαρχών.
Η «ΓΚΟΥΕΡΝΙΚΑ» ΕΜΠΝΕΕΙ
Η ένταξή του στην Ομάδα των Νέων Ρεαλιστών, προήλθε από τον αυθορμητισμό των νέων εικαστικών εκείνης της εποχής, που αναζητούσαν να αυτοπροσδιοριστούν και να βρουν στέγη κάτω από έναν τίτλο, με όρους ομαδικότητας. Όσο κι τα έργα του παρέμειναν ως το τέλος φορτισμένα από την κοινωνική κριτική, όπως τα τελευταία πενήντα έργα του κύκλου «Αναφορά στην Γκουέρνικα», του γνωστού πίνακα του Πικάσο, ωστόσο αυτό που ποτέ του δεν απεμπόλησε ήταν η εμμονή και η επιμονή στη χρωματική κλίμακα. Για την ιστορία της πόλης μας να αναφέρουμε ότι τα συγκεκριμένα έργα παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά, τον Φεβρουάριο του 2019, στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα.
«Από την αρχή που ξεκίνησα τη σειρά», είχε εξομολογηθεί, «μελετούσα τη σχέση του κυβισμού με τους καλλιτέχνες της Ρώσικης Πρωτοπορίας: Ελ Λισσίτσκυ, Καζιμίρ Μάλεβιτς, Τάτλιν, Ροτσένκο, Πόποβα. Μελετούσα τη χρήση των συμβόλων τους και τη σχέση τους με την κοινωνική επανάσταση του ’17. Δεν είχα στόχο να επαναλάβω τη χρήση τους, πρώτον γιατί οι κοινωνικές συνθήκες είναι τελείως διαφορετικές, κυρίως όμως γιατί με ενδιέφερε περισσότερο η «επαναπροσέγγιση» δικών μου επιθυμιών των πρώτων σπουδαστικών μου χρόνων (1963–1968 στην ΑΣΚΤ), τότε που πρωτοαντίκριζα τη βιαιότητα της κυβιστικής ζωγραφικής και με μπέρδευε, με αναστάτωνε, με γέμιζε αντιφάσεις, αλλά και σεβασμό στο θάρρος των κυβιστών. Το πιο ενδιαφέρον που ανακάλυψα τότε ήταν η σχέση του Κυβισμού με τους Σουρεαλιστές».
Ο ΧΡΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥ ΚΑΜΒΑ
Ο Κυριάκος Κατζουράκης ανήκει στους χρωματικούς του καμβά, που ανέπνευσαν με τους παλαιότερους δασκάλους, από τους οποίους δεν έλειπε ο κανόνας της εγκύκλιας παιδείας, όμως έθεσαν το πρόβλημα της επαναφοράς της ελληνικής τέχνης στα εικαστικά συμφραζόμενα του μεταπολεμικού κόσμου, που παρέμεινε δέσμιος της κατανάλωσης. Η κατανάλωση αποτέλεσμα της ψευδεπίγραφης ευημερίας, άλλαξε το νόημα των ονομάτων και των πραγμάτων. Τα ονόματα ηχούσαν κενά νοήματος και τα πράγματα, κι ιδίως τα βιομηχανικά αντικείμενα αντικατέστησαν τις αξίες με την επίδειξη του πλουτισμού. Και οι ζωγραφιές έπρεπε να ξαναδώσουν αξία στον ελληνικό βίο, που είχε καταντήσει έρμαιο του νεοπλουτισμού, απεμπολώντας την οντολογία του σκέπτεσθαι και του πράττειν μετά λογισμού κι ονείρου.
Βασίλης Κ. Καλαμαράς