(Θεσσαλονίκη) και του Φιλολογικού- Ιστορικού - Λογοτεχνικού Συνδέσμου (Φ.Ι.ΛΟ.Σ.) Τρικάλων εκδόθηκε προσφάτως το βιβλίο του Τρικαλινού φιλολόγου - ιστορικού Θεοδώρου Νημά με τίτλο: «Η Εκπαίδευση στη Θεσσαλία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Συμβολή στη μελέτη του Θεσσαλικού Διαφωτισμού». Πρόκειται για εμπλουτισμένη με σημαντικές προσθήκες και βελτιώσεις επανέκδοση (1η έκδοση, 1995) της εξαντλημένης εδώ και είκοσι χρόνια διδακτορικής διατριβής του συγγραφέα, η οποία είχε εγκριθεί με «άριστα» από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το εν λόγω βιβλίο αναφέρεται στην ελληνική εκπαίδευση (σχολεία, δάσκαλοι, βιβλία κ.ά.) της Θεσσαλίας κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και έχει γραφεί με βάση, κυρίως, πρωτογενές υλικό (ανέκδοτοι κώδικες μοναστηριών και άλλα έγγραφα), αλλά και με αξιοποίηση των σχετικών δημοσιευμάτων για όσα αφορούν, κυρίως, στην Ανατολική Θεσσαλία.
Στον Πρόλογό του το Δ.Σ. του Φ.Ι.ΛΟ.Σ. (σελ. 17-18) σημειώνει «Με την εργασία αυτή του Θεοδώρου Νημά κατέστη δυνατή η προσέγγιση του αναγνώστη σε άγνωστες πτυχές της εκπαιδεύσεως στην περιοχή μας κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, καθώς έφερε στο φως ένα σημαντικό πρωτογενές υλικό και, συγχρόνως, αξιοποίησε τα μέχρι τότε σχετικά δημοσιεύματα. Με τη νέα έκδοση αξιοποιούνται και όσα προέκυψαν στο μεταξύ διάστημα. Είναι ένα άρτιο επιστημονικό σύγγραμμα, το οποίο πλουτίζει όχι μόνο τη θεσσαλική βιβλιογραφία, αλλά και την εν γένει ελληνική βιβλιογραφία της περιόδου της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα. Και είναι ευτυχής συγκυρία που συμπίπτει με τη συμπλήρωση 200 ετών από τη μεγάλη Επανάσταση του 1821. Ας θεωρηθεί ως μια συμβολή στις επετειακές εκδηλώσεις και εκδόσεις».
Το Κύριο μέρος του βιβλίου διαιρείται σε τέσσερα κεφάλαια.
Στο Πρώτο, με τίτλο: «Ο Θεσσαλικός Διαφωτισμός και η Εκπαίδευση στην Ανατολική Θεσσαλία» εξετάζονται συνοπτικά πρώτα τα σχολεία στη Βορειοανατολική Θεσσαλία (περιοχές Λαρίσης – Τυρνάβου – Ελασσόνας – Αμπελακίων - Αγιάς) και μετά τα σχολεία στη Νοτιοανατολική Θεσσαλία (Περιοχές Πηλίου – Αλμυρού).
Στο Δεύτερο κεφάλαιο, με τίτλο «Η Εκπαίδευση στη Δυτική Θεσσαλία (ιστ΄ αι. - 1881)» εξετάζονται διεξοδικά οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οι οποίες έλαβαν χώρα στη Δυτική Θεσσαλία και που εν πολλοίς ήταν άγνωστες όχι μόνο στο ευρύ, αλλά και στο ειδικό κοινό. Πρώτα αναφέρονται τα σχολεία στην πόλη των Τρικάλων και οι δάσκαλοι που δίδαξαν σ’ αυτά ήτοι η Σχολή Τρίκκης, η οποία ήταν η αρχαιότερη της Θεσσαλίας (πριν από το 1543), και ακολουθούν: η Αλληλοδιδακτική Σχολή Τρίκκης (1833-1881), η Δωροθέα Σχολή Τρίκκης (1875 κ.ε.), το Παρθεναγωγείο Τρίκκης (1861 κ.ε.), το οποίο ιδρύθηκε το 1861 με τη φροντίδα της Μονής Δουσίκου, η Μουσική Σχολή Τρίκκης, της οποίας η λειτουργία μαρτυρείται από τα τέλη του ΙΖ΄ αιώνα, η Αλληλοδιδακτική Σχολή Σαραγίων Τρικάλων (1875 κ.ε.) και το Σχολείο Βλάχων στα Τρίκαλα (1874 κ.ε.).
Μετά γίνεται διεξοδική εξέταση των σχολείων στην περιοχή Καλαμπάκας και Ασπροποτάμου όπου αναφέρονται: η Σχολή Μετεώρων, τα σχολεία στην Καλαμπάκα, η Σχολή Καστανιάς, η Σχολή Βεντίστας (Αμαράντου), το σχολείο στο Χαλίκι, το σχολείο Κλεινοβού, το σχολείο στην Αϊβάν (Αηδόνα), το Αλληλοδιδακτικό σχολείο και το Παρθεναγωγείο Μαλακασίου, το Αλληλοδιδακτικό σχολείο Κουτσούφλιανης και η Σχολή Μυροκόβου (Μυροφύλλου).
Ακολουθεί η εξέταση των σχολείων της πεδινής Δυτικής Θεσσαλίας, ήτοι τα σχολεία στο Μοσχολούρι, στο Ζάρκο, στον Παλαμά, στο Κουρτίκι (Μεταμόρφωση), στο Μακρυχώρι, στους Σοφάδες, στην Καρδίτσα, στη Ματαράγκα, στο Μεσδάνι (Αγναντερό), στο Μιρούσι (Μύρινα), στους Ζαπτσαίους (Αποστόλους) και στο Ριζαριό.
Τέλος, εξετάζονται τα σχολεία στην περιοχή Χασίων Σκλάτινα (Ρίζωμα), Αρδάνι, Μαυρέλι και Σμόλια (Αγρελιά), καθώς και κάποια άλλα.
Το Δεύτερο κεφάλαιο κλείνει με την εξέταση της καταστάσεως της εκπαιδεύσεως στη Δυτική Θεσσαλία κατά τη μεταβατική περίοδο των πρώτων χρόνων του ελεύθερου βίου και των πνευματικών και εκπαιδευτικών σχέσεων των Τρικάλων με τις γύρω περιοχές (Άγραφα, Άρτα, Ιωάννινα, Τύρναβο, Τσαριτσάνη, Ελασσόνα, Αμπελάκια, Λάρισα, περιοχή Πηλίου, Κοζάνη κ.ά.). Στο Τρίτο κεφάλαιο εξετάζονται τα εκπαιδευτικά προγράμματα, οι μέθοδοι διδασκαλίας και οι ποινές, που ίσχυαν στα σχολεία της Θεσσαλίας κατά την εξεταζόμενη περίοδο.
Στο Τέταρτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τους φορείς του Θεσσαλικού Θρησκευτικού Ουμανισμού και Διαφωτισμού. Ειδικότερα γίνεται σύντομη αναφορά στη ζωή και το έργο των Θεσσαλών δασκάλων και λογίων της Τουρκοκρατίας.
