«Απόψε τι βλέπεις γύρω σου;»

Το νέο μυθιστόρημα της Γιώτας Κούγιαλη

Η Τέχνη, ειδικά η λογοτεχνία, από τη φύση της λειτουργεί σαν μια σαγήνη που παγιδεύει τον θεατή και επί του προκειμένου τον αναγνώστη, χαρίζοντάς του εμπειρίες, εικόνες και πορτρέτα ζωής. Γίνεται συνταξιδιώτης, συναφηγητής και συμπάσχων με τα πρόσωπα του έργου και «ζώντας» τις ζωές των άλλων πλουτίζει τελικά τη δική του σε συναίσθημα, στοχασμό και γνώση. Αυτή την αίσθηση κέρδισα τελειώνοντας το πρόσφατο μυθιστόρημα της Γιώτας Κούγιαλη «Απόψε τι βλέπεις γύρω σου;», εκδ. Καστανιώτης 2020, σ. 429.

Γνωρίζω τη συγγραφέα και το έργο της, παρακολουθώ, χρόνια τώρα, τη συγγραφική και λογοτεχνική της παραγωγή, μια εξέλιξή που ξεχωρίζει για την ποιότητα και την προσεγμένη γραφή. Έχει γράψει βιβλία για παιδιά (πάνω από μια δεκάδα, παραμύθια, μυθιστορήματα, κόμικς κ.ά.), εγχειρίδια για τους εκπαιδευτικούς και τα μυθιστορήματα «Στην αγκαλιά της κρατούσε φεγγάρια» (2000) και «Ερώτων τραύλισμα»(2005) για τους ενηλίκους.
Το μυθιστόρημα που παρουσιάζουμε ήρθε μετά από επώαση 15 χρόνων, προφανώς η οδύνη και οι ωδίνες σχετίζονται με την αρχική και πυρηνική ιδέα να γράψει ένα βιβλίο για την Παιδόπολη και τη ζωή της εκεί. Το βασικό θέμα, με φόντο την οικογενειακή τραγωδία, είναι η ιστορία της μικρής Αθηνάς στην Παιδόπολη της Λάρισας κατά τη δεκαετία του ’60 με παράλληλες μαρτυρίες, γραπτές ή προφορικές, και άλλων «παιδοπολιτών» από άλλες Παιδοπόλεις, του Βόλου, των Ιωαννίνων, της Θεσσαλονίκης κ.ά. Η αφήγηση αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί πλαισιώνεται από τα ιστορικά, πολιτικά και καλλιτεχνικά γεγονότα της μεταπολεμικής δεκαετίας ’60-’70, μιας δεκαετίας, που όπως γνωρίζουμε, άλλαξε την παγκόσμια ιστορία αλλά και την ελληνική.
Είναι πολυσύνθετη η αφήγηση και μπορούμε να διακρίνουμε πολλά επίπεδα ανάγνωσης που αφορούν στην οικογένεια (γονείς, παιδιά και παππούδες εκείνων των χρόνων, στο χωριό και στην πόλη), την ευρύτερη κοινωνία (ήθη και έθιμα, συμπεριφορές κ.ά.), την πολιτική και τον πολιτισμό, τη δικτατορία του ’67, τις επιστημονικές κατακτήσεις (κατάκτηση της Σελήνης κ.λπ.), τη ζωή των παιδιών μέσα στις Παιδοπόλεις.
Τα κύρια πρόσωπα της ιστορίας, αρχές της δεκαετίας του ’60, σε χωριό του Πηλίου: Ο Λάμπης Τριαντάκης, ο πατέρας που εγκαταλείπει την οικογένειά του και συζεί με την Πετρούλα, η Θεσσαλία, η μητέρα με τραγικό τέλος και οι δύο θυγατέρες, η Ευθαλία (Φταλιώ ή Θάλεια) και η Αθηνά, μικρότερη. Η Ευθαλία κατεβαίνει στην Αθήνα και εργάζεται ως παραδουλεύτρα αρχικά και στη συνέχεια παντρεύεται τον Νίκο, έναν βάναυσο και τύραννο σύζυγο. Και η Αθηνά στην Παιδόπολη της Λάρισας για οκτώ χρόνια.
Η Κούγιαλη αποδείχτηκε δεξιοτέχνης ως προς την «ύφανση» των γεγονότων, ακολουθώντας έναν όχι συνηθισμένο τρόπο γραφής, αλλά γραφή μετανεοτερική, που συνίσταται σε αφηγηματικές τεχνικές, που ενέχουν και μια διακινδύνευση, βέβαια. Το τόλμησε, και το πέτυχε! Στο μετανεοτερικό μυθιστόρημα λ.χ. δεν έχουμε μια ιστορία γραμμικής αφήγησης, κατά τον παραδοσιακό τρόπο, αλλά τέμνεται, διακόπτεται δηλαδή από άλλα παρένθετα κείμενα, ομόλογα ως προς τον γενικό στόχο, με διαχρονίες, με flashback κ.λπ., που αποτελούν το ιστορικό πλαίσιο των γεγονότων, χωρίς να χάνεται όμως το νήμα της βασικής ιδέας και χωρίς να επιβαρύνει αρνητικά την ανάγνωση. Τα παρέμβλητα κείμενα είναι παράθυρα ευρύτερης θέασης και στηρίγματα της αφήγησης.
Οι προσωπικές μαρτυρίες των παιδιών που έζησαν σε Παιδοπόλεις, είναι η φωνή της προσωπικής αλήθειας. Μιας αλήθειας που παρουσιάζει διαβαθμίσεις ως προς την αξιολόγηση, φορτίζουν την αφήγηση με βαθιά συναισθήματα και ενίοτε με μνήμες δάκνουσες και οδυνηρές. Έτσι, παρεμβάλλονται οι μαρτυρίες σαν να είναι κομμάτια ομοούσια της βασικής αφήγησης, ενισχύοντας τον πλουραλισμό των απόψεων.
Το μυθιστόρημα «Απόψε τι βλέπεις γύρω σου;» γραμματολογικά μπορούμε να το εντάξουμε στην κατηγορία του κοινωνικού μυθιστορήματος, με έντονη την παρουσία του έρωτα («Έρωτες φτιάχνουν και χαλούν τον κόσμο και έρωτες τον ξαναφτιάχνουν», σ. 420) και των πολιτικών γεγονότων, στην εντόπια και διεθνή σκηνή. Και δεν βλέπω μόνο πληγωμένα πουλιά γύρω μου, αλλά και στα βλέμματά τους αναλαμπές και φως από το μέλλον. Και το είδα αυτό προσωπικά στην τιμητική εκδήλωση, που έγινε στην Παιδόπολη Αγριάς Βόλου, όπου και αναδείχτηκε φέτος η Γιώτα Κούγιαλη «Παιδοπολίτης του 2019». Όλη η ομήγυρη, ο Σύλλογος των Παιδοπολιτών Ελλάδος, σκόρπιζε εκεί χαμόγελα επιτυχίας και δημιουργικής έμπνευσης. Το βιβλίο με την καθαρή ματιά, θα γοητεύσει κάθε αναγνώστη, γιατί η αλήθεια της ζωής είναι και αλήθεια της τέχνης.
Κάτω Λεχώνια 14/6/2020
Β.Δ. Αναγνωστόπουλος,
Ομότιμος καθηγητής πανεπιστημίου Θεσσαλίας