Του Τάσου Πουλτσάκη
Ο Μυστικισμός1 και ο θρησκευτικός φανατισμός στην Καθολική Ευρώπη μέχρι και το 10ο αιώνα, είχαν απλώσει ένα απέραντο σκοτεινό σεντόνι πάνω από τους πληθυσμούς, που σκέπαζε και έπνιγε κάθε δημιουργική προσπάθεια φωτισμένων ανθρώπων που ήθελαν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους μέσα από την Τέχνη.
Τον επόμενο αιώνα η ειρηνική συνύπαρξη και συνεργασία Εκκλησίας - Βασιλείας, είχε ως αποτέλεσμα τη μερική χαλάρωση της πίεσης και την αφύπνιση από το λήθαργο των προοδευτικών κοινωνικών δυνάμεων και των ανθρώπων της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Έτσι, ο χορτασμένος μεσαιωνικός αφέντης (φεουδάρχης), αρχίζει να δέχεται στην Αυλή του καλλιτέχνες, όπως ποιητές, μουσικούς, ζογκλέρ, χορευτές (μενεστρέλους), οι οποίοι μετέδιδαν στους ανθρώπους της Αυλής του ηγεμόνα, αλλά και στους υπηκόους του, στην περιοχή, αισιόδοξα και χαρούμενα μηνύματα, όπως είναι οι ομορφιές και οι πνευματικές αλήθειες της ζωής, ο ευγενικός έρωτας, οι θρύλοι-παραδόσεις και τα κατορθώματα των ιπποτών.
Μέσα απ` αυτούς τους διασκεδαστές, στην περίοδο του Ύστερου Μεσαίωνα, στη Γαλλία, ξεπήδησαν οι Τροβαδούροι2, οι πλανόδιοι ποιητές-μουσικοί-τραγουδιστές, που περιόδευαν στα χωριά και στις πόλεις, χρησιμοποιώντας τη λαϊκή (δημοτική) γλώσσα εξυμνώντας, συνοδεία λαούτου, τον έρωτα, την αγάπη προς τη φύση, το δίκαιο του κατατρεγμένου, στηλιτεύοντας την αδικία, σατιρίζοντας τις γκάφες-παθήματα των αρχόντων και των ιπποτών (Σταυροφόρων). Οι Τροβαδούροι ήταν οι απογοητευμένοι απόγονοι ευγενών, ευγενείς χωρίς φέουδο (συνήθως οι δευτερότοκοι) και οι τυχοδιώκτες από ευγενική γενιά. Τα ποιήματά τους, λυρικά και πολύ απλά στη δομή τους, βγαλμένα απ` το μυαλό τους και από τις λαϊκές αφηγήσεις - θρύλους της γαλλικής κοινωνίας (π.χ. Ρομπέν των δασών), διαδίδονταν από στόμα σε στόμα, αφού δεν τα έγραψε ποτέ κανείς - πλην ελαχίστων που σώθηκαν και τα γνωρίζουμε εμείς σήμερα.
Η Προβηγκία, στη Ν. Γαλλία - περιοχή λιγότερο εκτεθειμένη σε πολεμικές επιδρομές - ήταν η πατρίδα (κυρίως) των Τροβαδούρων· εκεί πρωτοεμφανίστηκαν, εκεί καθιερώθηκαν, εκεί παρήκμασαν και εκεί χάθηκαν περί τα τέλη του 13ου αιώνα. Στη Β. Γαλλία, την ίδια περίοδο, εμφανίστηκαν οι Τρουβέροι, οι ποιητές που έδιναν στα ποιήματά τους επικό χαρακτήρα, αφού εξυμνούσαν κυρίως τα κατορθώματα των ιπποτών Σταυροφόρων, επαινούσαν την ανδρεία, την αφοσίωση στο θρησκευτικό ιδεώδες και στην ιπποσύνη.
Ο παλαιότερος Προβηγκιανός Τροβαδούρος αναφέρεται πως ήταν ο Γουλιέλμος, κόμης του Πουατιέ, που πέθανε το 1127 αφορισμένος από την Εκκλησία για «πράξεις που έθιγαν τα συμφέροντά της». Ο Γουλιέλμος, μεγάλος ξεμυαλιστής των γυναικών, ακόλαστος, κυνικός, όμως αξιαγάπητος, αλλά και καταθλιπτικός, λέει σ` ένα ποίημά του: «Θα κάνω ένα ωραίο τραγουδάκι / πριν πιάσουν άνεμοι, βροχές, χιονάκι / με βάζει η γυναίκα μου σε πειρασμό / για να της πω πόσο την αγαπώ· / μ` όσους μπελάδες κι αν μου δίνει, εγώ / δε θέλω απ` τα δεσμά της να λυθώ».
Απογοητευμένος ο Γουλιέλμος, στα τελευταία του λέει: «Αφού ως τώρα ποθώ να τραγουδήσω / τη μαύρη θλίψη μου σε στίχους θε να πω: / Αλί! Γυναίκα πια ποτέ δε θ` αγαπήσω / Στο Πουατιέ απ` τον πλησίον μου συχώρεση γυρεύω / και μες απ` την καρδιά μου του κράζω, «Ευχαριστώ!» / Για την ψυχή μου, τον Ιησού μου που λατρεύω / Δόξες λαμπρές και γλεντοκόπια έχω απολάψει / μα τώρα πια όλ` αυτά θα τ` αρνηθώ / κοντά στον που τα κρίματά μου θα ξεγράψει / Τώρα θα πάω γαλήνη αιώνια για να βρω». Μετάφρ. Ρίτας Μπούμη-παπά. Ένας άλλος διάσημος Τροβαδούρος, ο Ντανιέλ Αρνώ, λέει σ` ένα ποίημά του: «Εγώ είμαι ο Αρνώ, του αγέρα σοδιαστής / που το λαγό με βόδι κυνηγώ / και κόντρα στην παλίρροια κολυμπώ». Ένα άλλο ποίημα στηλιτεύει τον Κλήρο: «Το κιρκινέζι, το γεράκι, το κοράκι / Δεν οσμίζονται το ψοφίμι έτσι καλά / όσο ο πνευματικός που από πολύ μακριά / οσμίζεται το πλούσιο που βρίσκεται κονάκι.
Προστάτιδα των Τροβαδούρων ήταν η Ελεονόρα της Ακουϊτανίας, μητέρα των Άγγλων βασιλιάδων Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου και του Ιωάννη του Ακτήμονα, ενώ Τροβαδούροι υπήρξαν ο Δάντης (Dante Alighieri), ο Πετράρχης, αλλά και ο ίδιος ο Ριχάρδος (1157-1199), όταν ήταν στα νιάτα του.
Τα ποιήματα - τραγούδια των Τροβαδούρων είχαν τελικά «κρυμμένα» επιμελώς ηθικά διδάγματα, παιδευτικού χαρακτήρα, όπως «το σωστό πάντα στο τέλος θριαμβεύει» και «η ευγένεια του πνεύματος και της ψυχής είναι η μόνη αληθινή ευγένεια που μπορεί να αποκτήσει ο άνθρωπος».
Τελευταίο είναι ένα ποίημα του Τροβαδούρου ΜπέρτραμΜπόρν (1140-1215), για το Πάσχα: «Πώς μ` αρέσει του Πάσχα η εποχή / που μου φέρνει λουλούδια χλωρασιά / Των πουλιών την πρόσχαρη φωνή / Σαν κελαηδούνε μες στη φυλλωσιά».
1. Μυστικισμός: Πίστη στην ύπαρξη απόκρυφων, υπερφυσικών δυνάμεων και στην καθοριστική επίδρασή τους στην πορεία του κόσμου (Γ.Μπαμπινιώτης)
2. Τροβαδούρος, από το γαλλ. troubar– trouvar = επινοώ, εφευρίσκω
Βοηθήματα
Ρίτα Μπούμη – Παπά: Νέα ποιητική Ανθολογία
Κλ. Παράσχου: Ανθολογία Ευρωπ.-Αμερικ. Ποιήσεως
Σπ. Σκιαδαρέση: Τρουβαδούροι
Μ.Γουϊκς: Τα μυστικά της μουσικής
Sidney Finskenstein: Εισαγωγή στο νόημα της μουσικής
