Της Μαρίας Μίχου
michou@eleftheria.gr
Η Κύμη και το Κρανίδι είχαν τραβήξει από νωρίς την προσοχή της τρόικας και της Task Force –πώς άλλωστε να μη συμβεί αυτό, από τη στιγμή που τα δύο χωριά «φιλοξενούν» 185 (!) off-shore εταιρίες, 24 στην Κύμη και 161 στο Κρανίδι. Από τον Αλ Καπόνε, ως τον Ζεράρ Ντεπαρντιέ, η ιστορία έχει να επιδείξει τρανταχτά σκάνδαλα, αμφιλεγόμενες πολιτικές και ιστορικές εναντιώσεις στην προσπάθεια της παγκόσμιας κοινωνίας να κρατήσει μια ισορροπία ανάμεσα στην παραγωγή του πλούτου και στους επικαρπωτές του. Η «Ε» παρουσιάζει μία σειρά από τις ιστορίες που τάραξαν το παγκόσμιο επικοινωνιακό χωριό, πρόσφατα, στο πλαίσιο της συζήτησης που βρίσκεται σε εξέλιξη σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης για την πάταξη της φοροδιαφυγής και της φορολογικής απάτης.
Σύμφωνα με τις δηλώσεις του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, η απώλεια πόρων της ΕΕ από τη φοροδιαφυγή και τη φορολογική απάτη υπολογίζεται σε 1 τρισ. ευρώ τον χρόνο –ποσό διπλάσιο από το συνολικό έλλειμμα των κρατών-μελών της Ένωσης.
Η φοροδιαφυγή –και η καταπολέμησή της- βρέθηκε στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής Συνόδου Κορυφής. Την «παράσταση», όμως, δεν έκλεψε κάποια αποτελεσματική ιδέα έστω για τον περιορισμό του φαινομένου, αλλά οι επικρίσεις της παγκόσμιας οργάνωσης για την καταπολέμηση της φτώχειας Oxfam: σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της οργάνωσης, που επικαλείται στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τουλάχιστον 14 τρισ. ευρώ είναι κρυμμένα από ιδιώτες σε φορολογικούς «παραδείσους» σε όλο τον κόσμο, εκ των οποίων περίπου 9,5 τρισ. ευρώ στην Ευρώπη ή σε κράτη που συνδέονται με την Ευρώπη –«κάτω από τη μύτη σας», είναι σαν να είπε η Oxfam στους Ευρωπαίους ηγέτες.
Η Κομισιόν προσανατολίζεται στη διαμόρφωση ενός πλαισίου που θα επιβάλλει την αυτόματη ανταλλαγή οικονομικών πληροφοριών και περιουσιακών στοιχείων, παράλληλα με τη δημιουργία –και παρακολούθηση- μιας λίστας με τους φορολογικούς «παραδείσους», πρόταση που κατέθεσε το Ευρωκοινοβούλιο. Υπενθυμίζεται ακόμη ότι παραμένει ανοιχτό το θέμα της επιβολής φόρου στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές (ο επονομαζόμενος φόρος Τόμπιν) –μια πρόταση που δέχεται πολύ μεγάλη κριτική, καθώς το σύνολο της χρηματοπιστωτικής κοινότητας εκτιμά ότι θα προξενήσει μεγαλύτερη ζημία, από το προσδοκώμενο όφελος.
Οι μεγαλύτερες επιφυλάξεις αφορούν στο ότι θα περιοριστούν δραστικά οι συναλλαγές, ακόμη και οι αγορές κρατικών ομολόγων, σε μια εξαιρετικά κρίσιμη στιγμή για την παγκόσμια οικονομία, όπου το κέντρο «βάρους» μετατοπίζεται από τις ΗΠΑ-Ευρώπη προς τις χώρες της Ανατολής. Οι ιστορίες που ακολουθούν, με φόντο την οικονομική κρίση, αποτυπώνουν με τον πιο γλαφυρό τρόπο το παγκόσμιο ανάγλυφο της παραγωγής του πλούτου και επαναδιατυπώνουν «αιώνια» ερωτήματα: Πόσο πλούτο «επιτρέπεται» να παράγει κανείς; Ποιος είναι ο καρπωτής και ποιος ο επικαρπωτής; Πόσο από αυτόν τον πλούτο μπορεί/πρέπει να επιστρέφει, με φόρους ή με άλλους τρόπους, στην κοινωνία που τον βοήθησε να τον παράγει; Τι συμβαίνει όταν δεν μπορείς ή δεν θέλεις να παράξεις πλούτο; Πόσο μπορεί να ανοίξει η παγκόσμια ψαλίδα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς; Πόσοι φόροι και σε ποιους μπορούν να επιβληθούν;
Η ΑΡΧΗ...
Η ιστορία του Αλ Καπόνε έχει τη δική της σημασία, κυρίως επειδή χρησιμοποιήθηκε η κατηγορία της φοροδιαφυγής ως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να τερματιστεί η δράση του πιο διαβόητου γκάνγκστερ της Αμερικής. Το 1931 και ύστερα από πολύχρονες έρευνες, ο Καπόνε καταδικάστηκε για φοροδιαφυγή. Η κατηγορία στηρίχθηκε στη μαρτυρία του δικηγόρου του Λώρενς Μάτινγκλυ, σε διάφορα στοιχεία με έσοδα του γκάνγκστερ και σε διάφορες άλλες μαρτυρίες. Αρχικά, ο Καπόνε δέχθηκε τις κατηγορίες, πιστεύοντας ότι θα μπορούσε να πετύχει ευνοϊκή μεταχείριση –δεν συνέβη, όμως, αυτό, με αποτέλεσμα να αναιρέσει την αρχική του κατάθεση. Προσπάθειες όπως αυτή της δωροδοκίας των ενόρκων δεν πέτυχαν, κι έτσι ο Καπόνε καταδικάστηκε σε δέκα χρόνια φυλάκισης, με επιβολή προστίμου 50.000 δολαρίων.
...ΤΟ «ΜΗΛΟ»...
Οκτώ δεκαετίες και κάτι μετά τον Αλ Καπόνε, στις ΗΠΑ τα βλέμματα όλων είναι προσηλωμένα στο δεύτερο πιο διάσημο (μετά από αυτό της Εύας) «μήλο» του κόσμου: την εταιρία τεχνολογίας Apple. Το αμερικανικό Κογκρέσο κατηγορεί την Apple για αποφυγή πληρωμής φόρων σε όλο τον κόσμο, ύψους πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων, με τη χρήση «παραθύρων» της νομοθεσίας και θυγατρικών στην Ιρλανδία, που δεν είναι καταγεγραμμένες ως φορολογικοί κάτοικοι σε καμία χώρα. Σύμφωνα με σχετικό δημοσίευμα των Financial Times, η έκθεση της Γερουσίας αναφέρει ότι με τη χρήση «παραθύρων» της νομοθεσίας για τη φορολογία των κερδών της διεθνώς, η Apple εξοικονόμησε την τελευταία τετραετία τον φόρο που θα πλήρωνε στην Αμερική για κέρδη 44 δισ. δολαρίων, τα οποία θα θεωρούνταν διαφορετικά «φορολογητέο εξωχώριο (offshore) εισόδημα» -ωστόσο, η Apple δεν κάνει κάτι παράνομο, απλά εκμεταλλεύεται «παράθυρα» των φορολογικών νόμων, που υπάρχουν παντού.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Επιτροπής που διεξάγει την έρευνα, γερουσιαστή Καρλ Λιβάιν, η Apple αναζητούσε το «Ιερό Δισκοπότηρο» της φορο-αποφυγής. Και το βρήκε στην... Ιρλανδία: χρησιμοποιώντας μη φορολογικούς κατοίκους-θυγατρικές της στην Ιρλανδία, διοχέτευε εκεί τα διεθνή της κέρδη. Μία από αυτές τις θυγατρικές, η Apple Sales International (ASI) δεν πλήρωσε καθόλου φόρους για πωλήσεις 74 δισ. δολαρίων από το 2009 έως το 2012. Το 2011, η εταιρία πλήρωσε φόρο 10 εκατ. δολαρίων για κέρδη ύψους 22 δισ. δολαρίων, με φορολογικό συντελεστή δηλαδή 0,05%, σύμφωνα με την Επιτροπή. Μία άλλη θυγατρική, η Apple Operations International (AOI) που δεν εμφανιζόταν πουθενά ως φορολογικός κάτοικος, δεν υπέβαλε δήλωση φορολογίας εισοδήματος σε καμία χώρα την τελευταία πενταετία, παρά τα εισοδήματά της ύψους 30 δισ. δολαρίων που διαπίστωσε η επιτροπή την περίοδο 2009-2012. Η AOI ιδρύθηκε το 1980 και το διοικητικό συμβούλιό της συνεδριάζει στις ΗΠΑ, αλλά χωρίς να υπάρχει φυσική παρουσία εργαζομένων. Επιπρόσθετα, οι εξεταστές της Επιτροπής βρήκαν ότι η Apple συνήψε μία ειδική συμφωνία με την Ιρλανδία για να εφαρμόσει ένα φορολογικό συντελεστή μικρότερο από 2% σε όλα τα φορολογητέα στη χώρα κέρδη της, ο οποίος είναι πολύ χαμηλότερο από το φορολογικό συντελεστή 12% που επιβάλει η Ιρλανδία για τις επιχειρήσεις. Η Apple υπεραμύνθηκε των πρακτικών της υποστηρίζοντας ότι η διαδικασία αυτή «επιτρέπεται από τον αμερικανικό νόμο και είναι συνεπής με όλες τις αμερικανικές ρυθμίσεις». Μάλιστα, στην «απολογία» του, ο διευθύνων σύμβουλος της Apple, Τιμ Κουκ ζήτησε να δημιουργηθεί ένα ευνοϊκό φορολογικό πλαίσιο για τις επιχειρήσεις στις ΗΠΑ, ώστε η εταιρία να «επαναπατρίσει» κεφάλαια ύψους σχεδόν 100 δισ. δολαρίων από τις «εξωχώριες» δραστηριότητές της. Η Apple είναι η τρίτη μεγάλη αμερικανική εταιρία που αντιμετωπίζει έρευνα της Επιτροπής της Γερουσίας, μετά τη Microsoft και τη Hewlett – Packard.
...OFFSHORE LEAKS...
Χρειάστηκε έρευνα 15 μηνών, συνεργασία 86 δημοσιογράφων από 46 χώρες (ανάμεσα στα μέσα ενημέρωσης που συμμετέχουν είναι το BBC, οι εφημερίδες Guardian, Washington Post, Le Monde, Sonntagszeitung (ελβετική) και Süddeutsche Zeitung (γερμανική) και το ολλανδικό κανάλι NDR, προκειμένου η Διεθνής Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) να παρουσιάσει στην παγκόσμια κοινότητα ότι έχει στα χέρια της περίπου 2,5 εκατομμύρια αρχεία με στοιχεία για τη δράση περίπου 140.000 οντοτήτων με υπεράκτιες δραστηριότητες σε όλον τον κόσμο. Η Σύμπραξη επικαλείται έρευνα του 2012, σύμφωνα με την οποία, το ύψος των κρυμμένων χρημάτων στους φορολογικούς παραδείσους του κόσμου κυμαίνεται από 20 ως 30 τρισ. δολάρια. Όσο για τα στοιχεία που έχει ήδη επεξεργαστεί η Σύμπραξη, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στον ιστότοπό τους, Offshore Leaks, «η λίστα με τους ύποπτους φορο-αποφυγής είναι και μεγάλη και με μεγάλες ανομοιομορφίες. Περιλαμβάνονται αξιωματούχοι και μέλη των οικογενειών τους σε Πακιστάν, Αζερμπαϊτζάν, Ταϋλάνδη και Καναδά, Αμερικανοί γιατροί, χρηματιστές της Νέας Υόρκης, Ανατολικοευρωπαίοι και Ινδονήσιοι δισεκατομμυριούχοι, Ρώσοι μεγιστάνες, διεθνείς έμποροι όπλων αλλά και μικρομεσαίοι Έλληνες... χωρικοί».
...ΤΟ «ΕΞΩΧΩΡΙΟΝ»...
Κρανίδι, όπως λέμε... Κέιμαν. Στη ΔΟΥ Κρανιδίου εμφανίζονται να έχουν έδρα 161 off-shore, ενώ άλλες 24 είναι εγγεγραμμένες στη ΔΟΥ Κύμης. Περίπου άλλες 33 βρίσκονται υπό το «μικροσκόπιο» του Διαπεριφερειακού Ελεγκτικού Κέντρου Αθηνών (ΔΕΚ Αθηνών) –συνολικά, υποτίθεται ότι θα γίνουν «φύλλο και φτερό» περί τις 218 εξωχώριες. Στη λίστα της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ), που επεξεργάζεται 2,5 εκατομμύρια αρχεία για πρόσωπα και κινήσεις υπεράκτιων εταιρειών, έχουν εντοπιστεί 107 «εξωχώριες» ελληνικών συμφερόντων στις βρετανικές Παρθένες Νήσους, εκ των οποίων μόλις οι 4 εμφανίζονται στα φορολογικά μητρώα. Η ιστορία με τις εξωχώριες στην Ελλάδα έχει –σύντομο μεν- παρελθόν: μόλις εκεί γύρω στο 2007 άρχισε μια συζήτηση για αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου, ώστε να μπορεί ένα τμήμα των δραστηριοτήτων τους, τουλάχιστον σε σχέση με την ακίνητη περιουσία που κατέχουν, να μπορεί να φορολογηθεί. Η συζήτηση «ξεχάστηκε», ανάμεσα σε εκλογές και ύφεση. Ωστόσο, όταν ήρθε η Τρόικα στην Ελλάδα, ένα από τα πρώτα-πρώτα πράγματα που κίνησαν την περιέργεια των μελών της ήταν η συγκέντρωση τόσο μεγάλου αριθμού offshore στην Κύμη και στο Κρανίδι. Το εύλογο, βέβαια, ερώτημα ήταν γιατί δεν είχε κινηθεί το ίδιο και η περιέργεια των ελληνικών αρχών...
... «ΣΕΙΣΑΧΘΕΙΑ»...
Στην άλλη όψη του νομίσματος, βρίσκεται ο Σόλων και ο παραλογισμός των φορολογικών συστημάτων. Οι φτωχοί αγρότες αρχαίοι Αθηναίοι, κυρίως ακτήμονες, ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλλουν εν είδει φόρου και εισφοράς μέρος από την παραγωγή στους ιδιοκτήτες γαιοκτήμονες ή στο δημόσιο. Πριν τον Σόλωνα, όταν δεν ανταποκρίνονταν σε αυτή τους την υποχρέωση, γίνονταν δούλοι. Προκειμένου να αποφύγει έναν εμφύλιο, ο Σόλων κατάργησε τα μέχρι τότε χρέη, τόσο προς τους ιδιώτες, όσο και προς το δημόσιο και απαγόρεψε την «ανταλλαγή» χρέους με την υποδούλωση –η πράξη ονομάστηκε «σεισάχθεια» και το νόημά της είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Στη σύγχρονη ιστορία, καταγράφονται πάνω από 250 πόλεμοι, επαναστάσεις και εναντιώσεις στην επιβολή φορολογικών μέτρων. Από τους θρύλους της Λαίδης Γκοντάιβα και του Ρομπέν των Δασών, μέχρι την άρνηση δύο Κινέζων πολιτών να πληρώσουν τον υπέρογκο φόρο που επιβάλλεται για την απόκτηση δεύτερου παιδιού και μέχρι τις αντιδράσεις σε όλη την Ευρώπη ενάντια στα μέτρα λιτότητας, τα οποία εκτός από περικοπές είναι, στην ουσία τους επιβολή έκτακτων και επιπλέον φόρων και εισφορών, επί εισοδήματος που διαρκώς μειώνεται, το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: η ισορροπία δεν έχει βρεθεί –και γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να βρεθεί.
...ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ «ΑΡΝΗΤΕΣ»
Ο Βαλεντίνο Ρόσσι, από τους «λατρεμένους» οδηγούς αγώνων μοτοσικλέτας μεγάλου κυβισμού (Moto GP), βρέθηκε πριν από μια διετία-τριετία στο στόχαστρο των ιταλικών φορολογικών αρχών για φοροδιαφυγή και τελικά ήρθε σε συμφωνία, καταβάλλοντας ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσό σε φόρους. Ο Έντουαρντ Σάβεριν, συνιδρυτής του Facebook, αρνήθηκε την αμερικανική υπηκοότητα για να μην πληρώσει υπέρογκους φόρους –μετέβη στη Σιγκαπούρη. Ο Μπερνάρ Αρνό, επικεφαλής του Οίκου Louis Vuitton, ζήτησε αλλαγή υπηκοότητας, καταφεύγοντας από τη Γαλλία στο Βέλγιο για να μην φορολογηθεί με 75%, όπως είχε ανακοινώσει ότι θα έκανε για τα εισοδήματα των πολύ πλουσίων, η κυβέρνηση Ολάντ. Το Βέλγιο αρνήθηκε την παραχώρηση υπηκοότητας και παρήγγειλε και έρευνα για τις οικονομικές δραστηριότητες του Αρνό. Ωστόσο, η πιο «ηχηρή» περίπτωση είναι αυτή του ηθοποιού Ζεράρ Ντεπαρντιέ, ο οποίος –σε αντίθεση με τον Αρνό- απέκτησε ρωσικό διαβατήριο και είναι πια πολίτης της Ρωσίας. Ο ίδιος δήλωσε ότι έχει καταβάλλει περί τα 145 εκατ. ευρώ σε φόρους, από την ηλικία των 14 ετών που ξεκίνησε να εργάζεται και πως «παρά τις καταχρήσεις, την όρεξη και την αγάπη μου για τη ζωή, παραμένω ένας ελεύθερος άνθρωπος».
