Ενδείξεις σταθεροποίησης και ίσως μικρής τάσης ενίσχυσης της επενδυτικής δραστηριότητας προκύπτουν από έρευνα στις 2.000 μεγαλύτερες επιχειρήσεις, που πραγματοποίησε ο ΣΕΒ σε συνεργασία με το ΙΟΒΕ και το ΕΜΠ - Εργαστήριο Βιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας. Παράλληλα, συνθήκες ανάκαμψης του επιχειρηματικού τομέα στην Ελλάδα διαπιστώνει η Εθνική Τράπεζα, στην εξαμηνιαία έρευνα συγκυρίας των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων (ΜμΕ), που βασίζεται σε δείγμα περίπου 1.000 εταιρειών.
Η έρευνα ΙΟΒΕ-ΕΜΠ παρουσιάστηκε σε ημερίδα του ΣΕΒ για τη βιομηχανική πολιτική και αναφέρει μεταξύ άλλων ότι το ποσοστό των επιχειρήσεων που προχώρησαν σε κάποια σημαντικού ύψους επένδυση, από 63% το 2009-2010 μειώθηκε σε 53% κατά τη διετία 2011-2012 αλλά προβλέπεται να αυξηθεί σε 57% το 2013-2014. Στο δείγμα συμμετέχουν επιχειρήσεις από όλη τη χώρα, από τους κλάδους του εμπορίου και της βιομηχανίας. Το 2013 προβλέπεται επίσης αύξηση του ποσοστού των κερδοφόρων επιχειρήσεων κοντά στο 60% (από 50% πέρυσι) ενώ ενθαρρυντικό στοιχείο αποτελεί και το μεγαλύτερο ποσοστό των επιχειρήσεων που αναμένουν αύξηση πωλήσεων το 2013 (26%) σε σχέση με την προηγούμενη μέτρηση (18%).
Από την έρευνα προκύπτει ότι η εξωστρέφεια των ελληνικών επιχειρήσεων έχει ενισχυθεί σε σχέση με την προηγούμενη μέτρηση, ενώ η τάση αυτή είναι περισσότερο εμφανής στον τομέα της μεταποίησης. Το μέγεθος πάντως των επιχειρήσεων φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο, καθώς οι μικρότερες επιχειρήσεις γενικά δυσκολεύονται να εξάγουν. Ως υπ' αριθμόν ένα πρόβλημα, περισσότερο απειλητικό και από την κάμψη της κερδοφορίας, αξιολογείται η έλλειψη ρευστότητας επειδή οι προμηθευτές ή οι πελάτες αντιμετωπίζουν πρόβλημα ρευστότητας, και επειδή οι τράπεζες δεν εγκρίνουν νέα δάνεια. Πάνω από το 70% των επιχειρήσεων αντιμετωπίζουν πρόβλημα ρευστότητας, έναντι 50% το 2011, ενώ οι πλέον πιεστικές ανάγκες χρηματοδότησης αφορούν κεφάλαια κίνησης.
Σε ό,τι αφορά τα εργασιακά, οι επιχειρήσεις του δείγματος προχώρησαν σε συνδυασμό λύσεων (μείωση αποδοχών/ πρόσθετων αμοιβών, απολύσεις, μείωση τιμών) για την αντιμετώπιση της κρίσης. Σύμφωνα με τον ΣΕΒ, παρά τη σφοδρότητα της κρίσης τα 2/3 των επιχειρήσεων της έρευνας, δεν προχώρησαν κατά τα τελευταία 2 χρόνια σε σημαντική μείωση του αριθμού των εργαζομένων.
Η έρευνα κατατάσσει, τέλος, τις επιχειρήσεις σε τρεις κατηγορίες: («εδραιωμένες», «σε κρίση» και «με δυσκολίες βιωσιμότητας») ανάλογα με την εξέλιξη των κερδών και των πωλήσεων. Προκύπτει ότι οι «εδραιωμένες» επιχειρήσεις περιορίζονται εφέτος στο 14% του συνόλου (από 28% το 2011), οι επιχειρήσεις σε κρίση αυξάνονται σε 62% (από 52%) και εκείνες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα βιωσιμότητας σε 24%, από 20% πριν δυο χρόνια.
ΑΝΑΚΑΜΨΗ
Σύμφωνα με τη μελέτη της Εθνικής Τράπεζας, αποκαλύπτονται δύο βασικές δυνάμεις που λειτουργούν το τελευταίο διάστημα στον τομέα των ΜμΕ: πρώτον, το επιχειρηματικό κλίμα βελτιώνεται συνεχώς, όπως αποτυπώνεται στην ανοδική πορεία του Δείκτη Εμπιστοσύνης της ΕΤΕ για τις ΜμΕ (κατά 20 μονάδες τους τελευταίους 12 μήνες) και δεύτερον, σε ένα πλαίσιο δύσκολων - συγκυριακών και διαρθρωτικών - συνθηκών, οι ΜμΕ καταφέρνουν να στρέφονται στην καινοτομία ως μια υγιή διέξοδο από την κρίση.
Η έρευνα συγκυρίας των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων, με ημερομηνία Δεκεμβρίου 2013, εκπονήθηκε από τη Διεύθυνση Στρατηγικής και Οικονομικής Ανάλυσης της Εθνικής Τράπεζας, από τις αναλύτριες Φραγκίσκα Βουμβάκη, Μαρία Σάββα, Αθανασία Κουτούζου. Σύμφωνα με την έρευνα, το ποσοστό των καινοτόμων ΜμΕ έχει φθάσει πλέον στο 30% του τομέα ΜμΕ, από 20% πριν το 2008 και ως συνέπεια τα καινοτόμα προϊόντα ή υπηρεσίες καλύπτουν το 11% του κύκλου εργασιών του τομέα των ΜμΕ, από 7% πριν το 2008. Η σταδιακή βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος που παρατηρείται τους τελευταίους 12 μήνες αρχίζει να λειτουργεί ενισχυτικά στη χρηματοοικονομική υγεία των ΜμΕ. Ειδκότερα, η σφοδρότητα του προβλήματος ρευστότητας φαίνεται να ακολουθεί (με χρονική υστέρηση ενός εξαμήνου) τη βελτίωση του δείκτη εμπιστοσύνης - με το ποσοστό των ΜμΕ που δήλωσαν ότι αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα ρευστότητας να περιορίζεται στο 33% κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2013 από 40% ένα χρόνο πριν.
Η σταδιακή ανάκαμψη του τομέα των ΜμΕ επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι όλοι οι δείκτες που μετρούν το επίπεδο δυσχέρειας των ΜμΕ προσέγγισαν το μέγιστο επίπεδό τους στα τέλη του 2012 (όπως το ποσοστό των ΜμΕ που βρίσκονται σε κατάσταση επιβίωσης και το ποσοστό των ΜμΕ με σοβαρό πρόβλημα υπερδανεισμού). Παράλληλα, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος δείχνει να λαμβάνει γενικευμένες διαστάσεις, καθώς όλοι οι κλάδοι των ΜμΕ (βιομηχανία, εμπόριο, υπηρεσίες και κατασκευές) εμφανίζουν υψηλότερο δείκτη εμπιστοσύνης το 2013 σε σχέση με το 2012 - με τη βιομηχανία να ξεχωρίζει θετικά και τις κατασκευές να παραμένουν πιο ευάλωτες. Η βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος οδηγεί τις ΜμΕ σε πιο επιθετικά επενδυτικά σχέδια. Συγκεκριμένα, το 80% των ΜμΕ προτίθεται να προβεί την επόμενη διετία σε κάποιου είδους επένδυση, έναντι ποσοστού 67% στο τέλος του 2012. Η επέκταση σε νέες αγορές ή προϊόντα παραμένει επενδυτική προτεραιότητα.
Όσον αφορά τη χρηματοδότηση, η κατάσταση εμφανίζεται βελτιωμένη - με το 31% του τομέα των ΜμΕ να αναζητά χρηματοδότηση και το 70% να επιτυγχάνει έγκριση της αίτησής του. Αν και το κομμάτι των ΜμΕ που έχει ακάλυπτες ανάγκες χρηματοδότησης (κυρίως γιατί δεν έκαναν αίτηση και δευτερευόντως λόγω απόρριψης της αίτησής τους) δείχνει να αυξάνεται (42% έναντι 33% κατά το πρώτο εξάμηνο του 2013), η εξέλιξη αυτή οφείλεται κυρίως σε μια γενικότερη στάση αποφυγής του δανεισμού που αρχίζει να υιοθετείται από ένα όλο και αυξανόμενο μερίδιο των ΜμΕ. Η αλλαγή αυτή στην κουλτούρα των ΜμΕ ουσιαστικά αντικατοπτρίζει την από πολλές πλευρές υγιή στροφή τους σε χρηματοδότηση μέσω ιδίων κεφαλαίων (το 50% των ΜμΕ προτίθεται να χρηματοδοτήσει τις μελλοντικές του επενδύσεις μέσω ιδίων κεφαλαίων έναντι ποσοστού 40% ένα χρόνο πριν). Μόλις το 5% του τομέα των ΜμΕ δήλωσε ότι οι δυσμενείς όροι δανεισμού το εμπόδισαν από το να αναζητήσει χρηματοδότηση.
ΑΠΟΚΛΙΣΗ
Βάσει διεθνών δεικτών, το περιβάλλον καινοτομίας στην Ελλάδα εμφανίζεται αδύναμο - με ακόμα πιο ανησυχητικό το γεγονός ότι η απόκλιση της Ελλάδας από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο μεγεθύνεται κατά την τελευταία πενταετία. Ως συνέπεια αυτού, μόνο το 15% των ΜμΕ είναι στρατηγικά καινοτόμες, το 50% δεν καινοτομεί και το υπόλοιπο 35% καινοτομεί μόνο περιστασιακά.
Τα διαρθρωτικά προβλήματα του ευρύτερου περιβάλλοντος για την καινοτομία στην Ελλάδα φαίνεται να προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά των ΜμΕ, όπως αυτή αποτυπώθηκε στην έρευνα:
- Οι χαμηλές επιχειρηματικές δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη στην Ελλάδα εμποδίζουν τις ΜμΕ από το να παράγουν πρωτογενή καινοτομία με αποτέλεσμα σχεδόν το ½ της καινοτομικής τους δραστηριότητας να αποτελεί προσαρμογή καινοτομιών άλλων επιχειρήσεων.
- Η σχετικά ικανοποιητική ερευνητική δραστηριότητα στην Ελλάδα δεν έχει επαρκή κανάλια μετάδοσης της προς τις επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα ένα χαμηλό ποσοστό της καινοτομικής δραστηριότητας των ΜμΕ (20%) να προκύπτει από εξωτερικές συνεργασίες.
ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ
Παρόλα αυτά, η μελέτη ανέδειξε τρία στοιχεία της συμπεριφοράς των ΜμΕ τα οποία θα μπορούσαν υπό ορισμένες συνθήκες να λειτουργήσουν πολύ θετικά για το μέλλον:
- Ενώ το ευρύτερο περιβάλλον καινοτομίας φαίνεται να έγινε δυσχερέστερο κατά την τελευταία πενταετία, το ποσοστό των ΜμΕ που καινοτόμησαν αυξήθηκε σε 30% το 2013 από 20% το 2008 - πιθανότατα συνειδητοποιώντας ότι μια τέτοια στρατηγική είναι μια διέξοδος από την κρίση. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι η πλειοψηφία των καινοτόμων ΜμΕ στράφηκε κυρίως σε ανάπτυξη τεχνολογικής καινοτομίας - το 45% αυτών προχώρησε σε ανάπτυξη νέων προϊόντων ή υπηρεσιών και το 16% σε υιοθέτηση νέων διαδικασιών (π.χ. νέα τεχνολογία παραγωγής).
- Αν και οι εξαγωγές καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών παραμένουν χαμηλές (αντανακλώντας τη χαμηλή επένδυση των ΜμΕ τα προηγούμενα χρόνια σε νέα για τη διεθνή αγορά προϊόντα και υπηρεσίες), η έρευνα μας αποτυπώνει μια στροφή των επιχειρήσεων στην ανάπτυξη νέων για τη διεθνή αγορά προϊόντων και υπηρεσιών ως κανάλι για να επιτύχουν εξωστρέφεια.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Η έρευνα υπογραμμίζει την οικονομική βαρύτητα της καινοτομίας, η οποία φαίνεται να ενισχύει σημαντικά την χρηματοοικονομική υγεία των ΜμΕ:
* Οι καινοτόμες ΜμΕ είναι πιο δυναμικές, με το 40% αυτών να έχουν στόχο ανάπτυξης (έναντι 23% για τις μη καινοτόμες).
* Επιδεικνύουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στην κρίση, με το 70% να μην αντιμετωπίζει πρόβλημα ρευστότητας (έναντι 60% για τις μη καινοτόμες).
* Έχουν υψηλότερο βαθμό εξωστρέφειας, με το 48% να είναι εξωστρεφείς (έναντι 31% για τις μη καινοτόμες).
* Τα καινοτόμα προϊόντα ή υπηρεσίες καλύπτουν το 37% του κύκλου εργασιών των καινοτόμων ΜμΕ.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Συνοψίζοντας τα ευρήματα της μελέτης επισημαίνεται η επιθυμία για καινοτομία, η οποία μάλιστα συνδυάζεται με τάση για εξωστρέφεια, από πλευράς των ΜμΕ υπάρχει. Συγκεκριμένα, αν στο 26% των ΜμΕ που αναφέρουν ότι προτίθενται να καινοτομήσουν στο μέλλον καταφέρει να προστεθεί το 16% των ΜμΕ που παραμένουν αβέβαιες, τότε το ποσοστό που θα καινοτομήσει την επόμενη διετία μπορεί να ξεπεράσει το 40% (από 30% την τελευταία πενταετία και 20% για την περίοδο πριν το 2008). Συνεπώς, η καινοτομία των ΜμΕ έχει τη δυναμική να αυξηθεί σημαντικά, αν υιοθετηθούν κατάλληλες πολιτικές όπως η ενίσχυση της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στους φορείς καινοτομίας (κυρίως πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα) και στις επιχειρήσεις, η στήριξη για τις δικτυώσεις μεταξύ των επιχειρήσεων (clusters), οι οποίες επιτρέπουν τον επιμερισμό του υψηλού σταθερού κόστους καινοτομίας, η αποτελεσματικότερη στόχευση των δημοσίων δαπανών ώστε να προσφέρουν ουσιαστικά στήριξη στην έρευνα και ανάπτυξη του ιδιωτικού επιχειρηματικού τομέα.
