Σωρευτική άνοδο της τάξης του 13%, στην πενταετία 2008-2013, παρουσιάζουν οι τιμές τροφίμων, σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Μελετών (ΙΝΕΜΥ) της ΕΣΕΕ και σε συνδυασμό των στοιχείων για την πορεία του πληθωρισμού στη χώρα μας. Κι ενώ η Ελλάδα έχει απωλέσει περίπου το 25% του εγχώριου ΑΕΠ και τα νοικοκυριά το περίπου 26% του διαθέσιμου εισοδήματός τους, οι τιμές των τροφίμων παρουσιάζουν μια εξαιρετικά επίμονη ανελαστικότητα –«φρενάροντας» ακόμη και τις αποπληθωριστικές τάσεις, στοιχείο που είναι μέχρι ενός σημείου απαραίτητο για την «επιτυχία» του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζει το ΙΝΕΜΥ, την περίοδο 2008-2013, σωρευτικά τις μεγαλύτερες αυξήσεις παρουσίασαν η ζάχαρη, τα αυγά, το ρύζι και οι σοκολάτες, ενώ οι χυμοί φρούτων και το αλεύρι δεν σημείωσαν μεγάλες μεταβολές. Οι μελετητές επισημαίνουν ότι το ζήτημα της τιμής, για τον κλάδο τροφίμων, είναι πολύπλοκο, αφού στον συγκεκριμένο κλάδο η διαμόρφωση της τιμής των προϊόντων είναι ανεξάρτητη από το μέγεθος της επιχείρησης σε πολλές κατηγορίες ειδών. Αντίθετα, η τιμή του παραγωγού κρίνεται κομβικής σημασίας για τα μεγάλα καταστήματα, ενώ το χονδρεμπόριο στον συγκεκριμένο κλάδο, ιδίως για τις μικρές επιχειρήσεις, αποτελεί τον παράγοντα «κλειδί» για τη διαμόρφωση των τιμών.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Στην Ελλάδα λειτουργούν περίπου 4.400 σούπερ-μάρκετ (μεγάλα σημεία πώλησης), 25.300 παντοπωλεία, 27.300 εξειδικευμένα καταστήματα τροφίμων και περίπτερα –ενώ το σύνολο των σημείων πώλησης των προϊόντων τροφίμων ανέρχεται σε 57.000. Ο αριθμός καταδεικνύει ότι η πληθώρα των καταστημάτων θα έπρεπε να επαρκεί για την επίτευξη ενός επιπέδου ανταγωνισμού, που, σε συνδυασμό με την υποχώρηση των εισοδημάτων και της οικονομικής δραστηριότητας, θα έπρεπε να λειτουργεί ως «δίχτυ» συγκράτησης των τιμών. Ωστόσο, στην εξαετία ύφεσης, οι τιμές των τροφίμων κινούνται ανοδικά. Στη διάρκεια της υπό εξέτασης πενταετίας, η σωρευτική απώλεια για το ΑΕΠ είναι της τάξης του 23,4% -με τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για απώλειες 25% μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους, ενώ αντιστοίχως το καθαρό εθνικό διαθέσιμο εισόδημα έχει συρρικνωθεί κατά 26,26% και οι δαπάνες τελικής κατανάλωσης κατά 26,2%.
ΠΟΡΕΙΑ ΤΙΜΩΝ
Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, οι τιμές στα είδη διατροφής εμφανίζουν άνοδο με σταθερό ρυθμό την περίοδο 2011-2012 ενώ μόλις το τελευταίο διάστημα καταγράφηκαν μηδενικές αυξήσεις ή πολύ μικρές υποχωρήσεις. Παρόμοια είναι η εικόνα και με βάση τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος. Το επίπεδο τιμών των τροφίμων κινείται ανοδικά εν μέσω κρίσης, ακόμα και τους πρώτους μήνες του 2013, οπότε καταγράφονταν οριακές αυξήσεις.
Πιο συγκεκριμένα, η σωρευτική αύξηση για τον κλάδο τροφίμων-μη αλκοολούχων ποτών, στην πενταετία είναι της τάξης του 7,2% (3,7%, -1,8%, 2,4%, 2,6%, 0,1%, ανά έτος), ενώ χωρίς τα μη αλκοολούχα ποτά, η αύξηση είναι ακόμη μεγαλύτερη και διαμορφώνεται σε διψήφιο ποσοστό, στο 13% (3,3%, 0%, 5,9%, 2,9%, 0,4%). Το επίπεδο των τιμών φαίνεται να συγκρατείται ή να μειώνεται κυρίως τη χρονική περίοδο 2012/2013 (στοιχεία πρώτου διμήνου).
ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
Σε γενικές γραμμές, το επίπεδο των τιμών στα τρόφιμα χαρακτηρίζεται ως ευμετάβλητο, με μεγάλο μάλιστα εύρος διακύμανσης καθώς εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Σε πολλά προϊόντα οι τιμές καθορίζονται διεθνώς ενώ η μείωση της προσφοράς πιέζει ανοδικά τις τιμές με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον όγκο της παραγωγής ζάχαρης στην Ελλάδα ο οποίος περιορίζεται από ποσοστώσεις και ρυθμίσεις της Ε.Ε. Εξάλλου, η Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης, αφού διέκοψε τη λειτουργία μονάδων παραγωγής, βρίσκεται πλέον σε διαδικασία πώλησης.
Την περίοδο 2008-2013 σωρευτικά τις μεγαλύτερες αυξήσεις παρουσίασαν η ζάχαρη, τα αυγά, το ρύζι και οι σοκολάτες ενώ οι χυμοί φρούτων και το αλεύρι δεν σημείωσαν μεγάλες μεταβολές. Αν και τα δεδομένα δεν επιτρέπουν την διατύπωση ασφαλών συμπερασμάτων, καταγράφονται ενδείξεις για μείωση των τιμών το πρώτο τρίμηνο του 2013. Μάλιστα οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για περαιτέρω υποχώρηση του επιπέδου των τιμών.
ΣΤΑ ΜΙΝΙ-ΜΑΡΚΕΤΣ
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας του ΙΝΕΜΥ στα μικρά εμπορικά καταστήματα της γειτονιάς (ψιλικατζίδικα – mini-markets), οι τιμές επίσης σημειώνουν άνοδο, αν και σε μικρότερα ποσοστά σε σχέση με τα συνολικά στοιχεία. Στην έρευνα, οι μελετητές καταγράφουν ως κυριότερους λόγους για το πολύ «στενό» περιθώριο μείωσης των τιμών για τους μικρομεσαίους εμπόρους τροφίμων τους εξής:
- Μεγάλη διαφορά στις τιμές αγοράς των προϊόντων τους από προμηθευτές (χονδρικό εμπόριο) σε σχέση με τα super-markets.
- Οι μικρομεσαίοι έμποροι του κλάδου τροφίμων είναι στην ουσία αποδέκτες τιμών. Το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεών τους και ο χαμηλός όγκος των πωλήσεων δεν τους δίνει τη δυνατότητα ελιγμών και διαπραγμάτευσης της χονδρικής τιμής. Αντίθετα, έντονη ήταν η αίσθηση ότι η αγορά χειραγωγείται από ολιγοπωλιακά συμφέροντα και πρακτικές (ολιγοπωλιακή διάρθρωση με βάση το μοντέλο «ηγεσίας ως προς την τιμή»).
- Τις περισσότερες φορές, οι προσφορές-εκπτώσεις των εταιριών παραγωγής των αγαθών (π.χ. εκπτώσεις στην τιμή του προϊόντος ή με την αγορά ενός τεμαχίου δωρεάν παροχή ενός δεύτερου) είτε δεν καταλήγουν ποτέ στον μικροέμπορο, είτε, όταν καταλήγουν, να διαμορφώνονται σε πολύ μικρότερο ποσοστό.
- Οι τιμές έχουν αυξηθεί σε εισαγόμενα προϊόντα (π.χ. ρύζι, καφές), ενώ έχουν υποχωρήσει σε εγχωρίως παραγόμενα.
- Η τιμή του ψωμιού έχει αυξηθεί παρά την απελευθέρωση της αγοράς.
- Οι μικρομεσαίοι έχουν συμπιέσει το ποσοστό κέρδους τους σε πολύ μεγάλο βαθμό καθώς έχουν δεχτεί σειρά φορολογικών επιβαρύνσεων τα τελευταία χρόνια τόσο ως επιχειρηματίες (αύξηση ΦΠΑ, τέλος επιτηδεύματος, τέλος ακίνητης περιουσίας και γενικά ευμετάβλητο φορολογικό σύστημα) όσο και ως καταναλωτές (φόρος εισοδήματος από το πρώτο ευρώ, φορολογία καταθέσεων κλπ).
- Αύξηση λειτουργικού κόστους των μικρομεσαίων εξαιτίας της αύξησης των τιμολογίων της ΔΕΗ.
- Οι μικρομεσαίες εμπορικές επιχειρήσεις δεν απολάμβαναν ποτέ σημαντικά περιθώρια πιστώσεων από τους προμηθευτές, αλλά σήμερα πλέον δεν υπάρχει καν αυτή η δυνατότητα.
- Η μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος και η ιστορικά υψηλή ανεργία έχει οδηγήσει τους περισσότερους καταναλωτές στην αναζήτηση των πλέον φθηνών τιμών-προσφορών και τους έχει στρέψει στα μεγάλα εμπορικά καταστήματα (super markets).
- Η μεγάλη πτώση του κύκλου εργασιών στις μικρές εμπορικές επιχειρήσεις αποκλείει οποιαδήποτε προσπάθεια ενίσχυσης του ποσοστού κέρδους.
- Έχουν παρατηρηθεί κατηγορίες προϊόντων όπου το ποσοστό κέρδους του μικρομεσαίου έμπορου είναι πολύ χαμηλό ενώ πολλές φορές κρίνεται ως ασύμφορη η διάθεση του προϊόντος, με κυριότερο παράδειγμα τα γαλακτοκομικά.
- Η μείωση του κόστους εργασίας μέσω της πτώσης του ύψους των μισθών ευνόησε τα μεγάλα καταστήματα τροφίμων καθώς τα μικρά εμπορικά καταστήματα λειτουργούν με αυτοαπασχολούμενους, είτε χωρίς προσωπικό, είτε με συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη.
ΣΤΟ ΨΩΜΙ
Αξιοσημείωτη είναι η αύξηση της τιμής του ψωμιού που παρατηρείται, η οποία φτάνει σωρευτικά το 6,76%, ενώ σύμφωνα με έρευνα της MARC ΑΕ, δύο στους δέκα Έλληνες καταναλωτές σταμάτησαν να αγοράζουν ψωμί, πιέζοντας έτσι σημαντικά την κατανάλωση. Από τον ΔΤΚ φαίνεται ότι οι προσδοκίες περί αποκλιμάκωσης της τιμής του ψωμιού έως και 30% εξαιτίας της απελευθέρωσης της αγοράς του δεν επαληθεύτηκαν στην πραγματική οικονομία. Παρά την υποχώρηση της ζήτησης η τιμή του ψωμιού κινήθηκε ανοδικά (3,24%) την περίοδο α’ δίμηνο 2012-α΄ δίμηνο 2011, εξαιτίας κυρίως της αύξησης της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος και της επιβολής φόρων ακινήτων ενώ σε μικρότερο βαθμό επηρεάστηκε από τις αυξήσεις των τιμών του πετρελαίου και των αλεύρων.
Ετήσιες Μεταβολές τιμών προϊόντων
Προϊόν 2009/ 2010/ 2011/ 2012/ 2013/ 2013/
2008 2009 2010 2011 2012 2008
PYZI 13,41% 1,01% 0,90% 1,09% -2,57% 13,85%
ΑΛΕΥΡΙ 6,10% -0,69% -0,42% 5,69% -9,58% 0,26%
ΨΩΜΙ 4,17% 0,56% 0,32% 3,24% -1,61% 6,76%
ΓΑΛΑ ΝΩΠΟ ΠΑΣΤΕΡΙΩ-ΜΕΝΟ -0,15% -11,93% 6,25% 6,15% 0,05% -0,77%
AYΓA 3,40% 0,42% 3,33% 2,91% 7,81% 19,05%
ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ -4,11% -2,91% 0,96% -1,32% -1,24% -8,39%
ΑΛΑΤΙ - ΜΠΑΧΑΡΙΚΑ 3,23% -0,10% 0,41% 4,47% -1,67% 6,38%
ΚΑΦΕΣ 0,14% 1,44% 0,15% 7,97% -2,64% 6,94%
ΜEΛΙ 1,52% 3,15% 0,20% 0,42% -1,95% 3,31%
ΜΕΤΑΛΛΙΚΟ ΝΕΡΟ 1,10% -2,45% 1,79% -0,48% -1,61% -1,70%
ΧΥΜΟΙ ΦΡΟΥΤΩΝ 3,37% -0,45% -0,05% 6,56% -8,31% 0,48%
ΑΝΑΨΥΚΤΙΚΑ 0,83% 0,51% 1,39% 6,51% 0,47% 9,96%
ZAXAPH -1,03% -0,74% 0,58% 22,74% 0,21% 21,53%
ΣΟΚΟΛΑΤΕΣ - ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΣΟΚΟΛΑΤΑΣ 1,93% 3,47% 3,87% 2,90% -1,66% 10,86%
Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ
