ΑΓΙΑ (Γραφείο «Ε»)
Του Νίκου Γουργιώτη
Με ιδιαίτερη λαμπρότητα και με πολλές θρησκευτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις τιμάται η Χάρη της Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας στην Αρχιερατική Περιφέρεια Αγιάς στις 14 και 15 Αυγούστου.
Οι νοτιοανατολικές υπώρειες του Κισσάβου και το Πολυδένδρι του Μαυροβουνίου αποτέλεσαν για τουλάχιστον έξι αιώνες κατά το παρελθόν (9ος – 14ος) μοναστικό κέντρο, γνωστό από τις γραφές ως «Όρος των Κελλίων».
Πρόκειται για μια πολύ μεγάλη περιοχή, σημερινή Αρχιερατική Περιφέρεια Αγιάς, περιοχή που στην κυριολεξία βρίθει κελλίων, μονυδρίων, βυζαντινών μονών και ασκηταριών. Η θρησκευτική κληρονομιά είναι απίστευτα μεγάλη και εντυπωσιακή. Δεκάδες ιερές μονές, ασκηταριά, αμέτρητες εκκλησίες και πάρα πολλά ξωκλήσια συνθέτουν ένα μοναδικό σκηνικό, γνωστό και αφομοιωμένο από τους ντόπιους, παράξενο για τους ξένους επισκέπτες. Από ειδικούς θεωρείται ότι η περιοχή διαθέτει το προνόμιο να διασώζει τα περισσότερα βυζαντινά μνημεία απ’ όλες τις περιοχές της Θεσσαλίας, αλλά και αξιόλογα μοναστικά συγκροτήματα του 16ου αιώνα.
Στην Αγιά, στην ομώνυμη συνοικία της Παναγίας, υπάρχει ναός Τρίκλιτης Βασιλικής, μάλλον του 16ου αιώνα, που αποτελεί κόσμημα για την κωμόπολη με αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά του το κωδωνοστάσιο και την κυματοειδή απόληξη της στέγης στη νότια πλευρά του. Ο ναός αυτός, σε χειρόγραφο του 1783 που σώζεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη, χαρακτηρίζεται ως «μιτόχη πολιδενδρίτικου», κάτι που σημαίνει ότι ίσως αποτελούσε μετόχι της μονής της Παναγίας Πολυδενδρίου. Στον ναό αυτό θα λειτουργήσει στον μέγα πανηγυρικό εσπερινό ο αρχιερατικός επίτροπος Περιφέρειας Αγιάς αρχιμανδρίτης π. Νεκτάριος Δρόσος και στην πανηγυρική θεία λειτουργία ο πρωτοπρεσβύτερος εφημέριος του Ιερού Ναού Αγίων Αντωνίων π. Αθανάσιος Μακρής.
Λίγο έξω από την Αγιά, μόλις τέσσερα χιλιόμετρα από το κέντρο της κωμόπολης, στον δρόμο προς τη Μελιβοία, συναντά κανείς την ιστορική Ιερά Μονή του Αγίου Παντελεήμονος, χτισμένη τον 13ο αιώνα, όμορφα τοποθετημένη σ’ ένα μοναδικό φυσικό καταπράσινο ησυχαστικό τοπίο, γεμάτο από βελανιδιές, μηλιές, κερασιές και καστανιές, απ’ όπου κανείς μπορεί να αντικρίζει ένα τμήμα της θάλασσας του Αγιοκάμπου, το Μαυροβούνι και μέρος του Δώτιου Πεδίου. Το καθολικό της μονής είναι αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου, αλλά πανηγυρίζει στις 27 Ιουλίου και στις 21 Νοεμβρίου. Το βράδυ της Τετάρτης, από τις 8:00 ως τις 00:30, θα τελεστεί από τους μοναχούς ιερά αγρυπνία.
Στο γραφικό Μεταξοχώρι, δίπλα στο αρχοντικό των Φαβρ, στην είσοδο του χωριού από την πλευρά των Νερομύλων, έχουμε την Ιερά Μονή των Εισοδίων της Θεοτόκου. Ελάχιστα τμήματα των κελλιών σώζονται. Ο ναός είναι παλιός, τοιχογραφημένος το 1797 από τον ιερομόναχο Κωνσταντίνο (Σελιτσανιώτη) και το τέμπλο του έργο ντόπιων ξυλογλυπτών κατά το 1794, του Κωνσταντή και του Δημήτρη από το Μεγαλόβρυσο. Δυστυχώς παλιότερα η μονή υπέστη μεγάλη επιδρομή ιερόσυλων. Ό,τι μπορούσαν να αποσπάσουν κι ό,τι σημαντικό από εικόνες υπήρχε εκλάπησαν. Βρέθηκε στο εξωτερικό ένα μέρος των εικόνων, αλλά ακόμη δεν επανήλθαν στη βάση τους. Το μοναστήρι στην αρχική του μορφή περιβαλλόταν από κτίρια κάθε είδους με ισόγειο και όροφο. Υπήρχαν κελιά, ηγουμενείο, αποθηκευτικοί χώροι, μαγειρείο, φούρνος, εργαστήρια και στις τέσσερις γωνίες πύργοι για την άμυνα των μοναχών. Ο ναός βρίσκεται αρκετά χαμηλότερα από την επιφάνεια του εδάφους. Στη μονή αυτή μόνασαν και ηγουμένευσαν ο Αγιώτης ιερομόναχος Ανατόλιος και ο Μεταξοχωρίτης ηγούμενος Ιερόθεος, ο κατόπιν, δηλαδή, επίσκοπος Γαρδικίου και Θαυμακού, δωρεά του οποίου αποτελεί το παλιό Παρθεναγωγείο του χωριού (σημερινό Πολιτιστικό Κέντρο). Τον εσπερινό και τη θεία λειτουργία θα τελέσει εδώ ο π. Ιωάννης Σαμαράς. Το βράδυ της Τετάρτης η γνωστή τραγουδίστρια Σοφία Εμφιετζή θα ταξιδέψει μουσικά όσους επιλέξουν το γραφικό αυτό χωριό για τη διασκέδασή τους (ιδιωτική πρωτοβουλία).
Στο Μεγαλόβρυσο, η γιορτή της Παναγίας γιορτάζεται με μεγαλοπρέπεια και με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων και των πολλών παραθεριστών του χωριού στην Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που ανάγεται στο 13ο αιώνα, βρίσκεται στην είσοδο του χωριού και σ’ αυτή τον εσπερινό και τη θεία λειτουργία θα τελέσει ο π. Ιωάννης Ολιάρεφ. Είναι ένα από τα σπουδαιότερα βυζαντινά μοναστήρια της Αγιάς. Το καθολικό είναι ένας τρίκλιτος ναός με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος, που διατηρεί στο ιερό εξωτερικά την πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία του 13ου αιώνα. Ο ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες του 1639.
Στο 5ο χιλιόμετρο του δρόμου Αγιάς – Λάρισας, στο Γερακάρι, όπου θα λειτουργήσει ο π. Ιωάννης Πρασσάς, υπάρχει ο Ιερός Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, στον οποίο φυλάσσεται εικόνα της Παναγίας, που βρέθηκε με θαυμαστό τρόπο στον τόπο όπου σήμερα υψώνεται ο ναός.
Στον Αετόλοφο, η εκκλησία μεταβυζαντινή Τρίκλιτης Βασιλικής με πεσσοστοιχίες είναι χτισμένη σε θεμέλια άλλου ναού παλαιοχριστιανικού ή βυζαντινού, που χρονολογείται στο πρώτο μισό του 11ου αιώνα. Σ’ αυτήν υπάρχουν δημιουργήματα των ζωγράφων της περιοχής σχεδόν ανέπαφα. Όλος ο ναός είναι αγιογραφημένος. Οι τοιχογραφίες είναι του 19ου αιώνα (1820 – 1859). Έχει ένα ξυλόγλυπτο τέμπλο του 17ου αιώνα αριστουργηματικής τέχνης. Το επισκοπικό σύνθρονο, που σώζεται στο ιερό, οδήγησε στην ταύτισή του με τον επισκοπικό ναό Βεσαίνης, που αναφέρεται σε επιγραφή του 11ου αιώνα. Τον εσπερινό και τη θεία λειτουργία θα τελέσει εδώ ο π. Γεράσιμος Νταφούλης. Οι Δεσιανιώτες, που οι περισσότεροι είναι πρόσφυγες της Ανατολικής Ρωμυλίας, τιμούν την Παναγία τους και παλιότερα γλεντούσαν ομαδικά στα «Κιούγκια», μια εξοχική περιοχή με πλούσια βλάστηση και πολλά νερά. Το βράδυ της Τετάρτης ο γνωστός Λαρισαίος τραγουδιστής Δημήτρης Ζιωγάνας θα παρουσιάσει το λαϊκό του πρόγραμμα σε όσους βρεθούν για διασκέδαση στο χωριό (ιδιωτική πρωτοβουλία).
Στο Βαθύρεμα, υπάρχει ο βυζαντινός Ναός της Παναγίας, χτισμένος σε γραφικότατη περιοχή, με νάρθηκα του 10ου αιώνα, ήκμασε τον 17ο αιώνα και αποτελεί δείγμα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής της περιοχής με αψίδα. Είναι ο παλιότερος ναός της περιοχής Αγιάς. Εορτάζει στα Εννιάμερα, στις 23 Αυγούστου.
Στην ορεινή Ανατολή, ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ο οποίος είναι χτισμένος στα θεμέλια παλαιότερου ναού, γιορτάζει ταυτόχρονα με το καθιερωμένο ετήσιο αντάμωμα των απανταχού Σελιτσανιωτών. Το κτίσμα εδώ είναι μεταβυζαντινό και, σύμφωνα με την επιγραφή που βρέθηκε, τοποθετείται στα 1773, περίοδο του επισκόπου Δημητριάδος Ιακώβου. Εδώ, ο πρωτοπρεσβύτερος π. Ευάγγελος Σκαφίδας θα τελέσει τον μέγα πανηγυρικό εσπερινό και ο αρχιερατικός επίτροπος περιφέρειας Αγιάς αρχιμανδρίτης Νεκτάριος Δρόσος την πανηγυρική θεία λειτουργία. Το βράδυ της Τετάρτης, μετά τον εσπερινό, θα πραγματοποιηθεί στην πλατεία μουσικοχορευτική εκδήλωση με το τοπικό έθιμο του «Γενικού χορού». Θα εμφανιστούν το χορευτικό του Συλλόγου Ανατολιτών και το χορευτικό του Εκπολιτιστικού Συλλόγου Γαλήνης. Το χορευτικό των Ανατολιτών θα παρουσιάσει χορούς της Μακεδονίας με φορεσιές της περιοχής και χορούς της Ανατολής και της Θεσσαλίας με τις δικές του φορεσιές. Ανήμερα της γιορτής, μετά τη θεία λειτουργία θα μοιραστεί στους πιστούς άρτος και παραδοσιακό ζυμωτό σιτάρι, ενώ θα ακολουθήσει χορός για όλους στην πλατεία.
Στο πανέμορφο και καταπράσινο Πολυδένδρι, σε μια γραφική τοποθεσία στο ανατολικό μέρος του Μαυροβουνίου, έχουμε δύο ναούς. Το καθολικό της Ιεράς Μονής της Παναγίας, που ανήκει στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα και διαθέτει θαυμάσιες τοιχογραφίες των ιδίων χρόνων, και τον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου, μετόχι μάλλον της μονής της Παναγίας, χτισμένο το 1568, όπως αναφέρει εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα που βρέθηκε στην κόγχη του Ιερού Βήματος, όπου θα τελέσει τον μέγα πανηγυρικό εσπερινό και την πανηγυρική θεία λειτουργία ο π. Βασίλειος Καραγιώργος.
Στο Σκλήθρο, θα λειτουργήσει ο αρχιμανδρίτης Αθανάσιος Παραβάντζος.
Ανεβαίνοντας στις πλαγιές του Πολυδενδρίου με τις αλλεπάλληλες εναλλαγές τοπίων και με φόντο την απέραντη πεδιάδα και τη λίμνη Κάρλα, μέσα από μια θαυμάσια ορεινή διαδρομή φθάνουμε στην Έλαφο. Τρία χιλιόμετρα έξω από το χωριό, πανηγυρίζει η Ιερά Μονή της Παναγίας Καμπάνας, ναός των μέσων του 19ου αιώνα, στη θέση του παλαιότερου που κάηκε. Εδώ θα τελέσει τον μέγα πανηγυρικό εσπερινό και την πανηγυρική θεία λειτουργία ο π. Λάμπρος Πολυγένης. Μετά τη θεία λειτουργία θα μοιραστεί στους εκκλησιαζόμενους το παραδοσιακό φαγητό πλιγούρι με γίδα βραστή, το οποίο φτιάχνεται αποβραδίς σε μεγάλα καζάνια, που στήνονται έξω από την εκκλησία.
Στο Καστρί γιορτάζει το παρεκκλήσι της Παναγίας στο κέντρο του χωριού. Εδώ θα λειτουργήσει ο π. Ιωάννης Μανίκας.
Στην Άνω Αμυγδαλή, στη θέση «Παναγιά», βρίσκεται η Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου, μονή του 9ου αιώνα, όπου θα λειτουργήσει ο π. Κωνσταντίνος Σαμαράς.
Στη Μελιβοία, έχουμε τον μεταβυζαντινό Τρίκλιτης Βασιλικής Ιερό Ναό της Παναγίας, που χρονολογείται στις αρχές του 19ου αιώνα, ναός που ήταν για πολλά χρόνια μητροπολιτικός για το χωριό και στον οποίο θα λειτουργήσει την παραμονή ο αρχιμανδρίτης Αιμιλιανός Καζαντζίδης, ενώ ανήμερα της γιορτής θα πραγματοποιηθεί ιερατικό συλλείτουργο. Επίσης, έχουμε την Παναγία της Μαλάτης, που πήρε το όνομα από την ομώνυμη αγροτική περιοχή, κτίσμα του 18ου αιώνα, και την Παναγία Πλατσούκα που γιορτάζει της Ζωοδόχου Πηγής.
Στην Άνω Σωτηρίτσα υπάρχει ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου θα λειτουργήσει ο π. Ευριπίδης Τσαπαρέγκας.
Στη Βελίκα πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου το μικρό εκκλησάκι της Παναγίας, βυζαντινός ναϊσκος, ένα αληθινό αριστούργημα αρχιτεκτονικής του 12ου αιώνα με αέτωμα, περίτεχνη τοιχοδομία και κεραμοπλαστική διακόσμηση. Οι κάτοικοι της περιοχής το ξέρουν σαν η Παναγία του Λούπου, γιατί την ίδια μέρα που γιορτάζει (23 Αυγούστου) γιορτάζει και ο Άγιος Λούπος. Αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του είναι και η πολύ χαμηλή πόρτα εισόδου που αναγκάζει τους πιστούς να σκύψουν ευλαβικά κατά την είσοδό τους στον ναό.
Στην Κουτσουπιά βρίσκεται ο Ιερός Ναός της Οσίας Ειρήνης Χρυσοβαλάντου και Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου τον μέγα πανηγυρικό εσπερινό και την πανηγυρική θεία λειτουργία θα τελέσει ο π. Ιωάννης Ντολμώφ.
Επίσης, προς τιμήν της Παναγίας θα λειτουργήσουν ο Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στη Βελίκα ιερουργούντων του π. Δημητρίου Σοφολόγη και του π. Παναγιώτη Τσιλιμίγκα, ο Ιερός Ναός Αγίας Άννας στον Αγιόκαμπο με τον π. Ρωμανό Ζέρβα και ο Ιερός Ναός Αγίας Μαρίνης στην Παλιουριά με τον π. Κωνσταντίνο Μπριάζα.
Με ανακοίνωση της Αρχιερατικής Περιφέρειας Αγιάς, οι εσπερινοί θα τελεστούν από τις 7:30 μ.μ. ως τις 9:00 μ.μ., ενώ οι πανηγυρικές θείες λειτουργίες από τις 7:30 π.μ. ως τις 10:00 π.μ.
