Ιούλιος Καίσαρ, Πομπήιος. Η Λάρισα που κινδύνεψε να καεί από τον Καίσαρα το 48 π.Χ. μετά τη μάχη της Φαρσάλου και ο σωτήρας της, ο Ρωμαίος Βάλβος! Το άγαλμά του δέσποζε, στο κέντρο του κοίλου του αρχαίου θεάτρου... Η άγνωστη ρωμαϊκή ιστορία της πόλης, στο φως. Το μνημείο ανοιχτό βιβλίο ιστορίας...
Το Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας, «έπαιξε» έντονα, προεκλογικά, όντας στο επίκεντρο των εξαγγελιών των δημοτικών παρατάξεων. Συγχρόνως, όμως γίνονται και έργα στο θέατρο, που δεν φαίνονται σε αυτή τη φάση. Φαίνονται μόνο οι εργαζόμενοι «με τα νυστέρια», όπως από άγνοια, μερικές φορές, αναφέρονται κάποιοι. Το θέατρο, μέσα από τους επιστήμονες και όλο το προσωπικό, που εργάζεται για αυτό, από χρόνια, προσφέρει σήμερα στην πόλη, την άγνωστη ιστορία της, επί ρωμαιοκρατίας. Τους τελευταίους αιώνες πριν και τους πρώτους αιώνες μετά Χριστό! Με τη βασική διαπίστωση, ότι η Λάρισα ως ηγέτιδα της Θεσσαλίας και ευρύτερα της κεντρικής Ελλάδας, ήταν αυτόνομο κράτος. Βασική αιτία, το θεσσαλικό σιτάρι και οι ανάγκες των ρωμαϊκών στρατευμάτων.
Για τις τελευταίες εξελίξεις, η «Ε» συζήτησε με τον πρόεδρο της επιστημονικής επιτροπής αποκάλυψης αρχαιολόγο κ. Αθανάσιο Τζιαφάλια και τον στενό του συνεργάτη επί 40ετία, καθηγητή Αρχαιολογίας κ. Μπρούνο Ελί, ειδικό σε θέματα επιγραφών. Η συζήτηση, είναι η πρώτη σειράς δημοσιευμάτων, που θα ακολουθήσουν για το Αρχαίο Θέατρο, με συνεντεύξεις ανθρώπων, που δούλεψαν και δουλεύουν για αυτό. Μερικά από αυτά που ειπώθηκαν, με τους κ. Τζιαφάλια και Ελί: «Φέτος κορυφώνεται η συνεργασία μας με τους Γάλλους συναδέλφους, είναι η κορύφωση της μελέτης του μνημείου, από την άποψη της ιστορίας του θεάτρου. Έχουμε εκπληκτικές ιστορικές πληροφορίες. Η ταύτιση των μαρμάρων είναι στο περατούσθαι, ξέρουμε πάρα πολύ καλά, πού πάει το καθένα. Μετά από αδειοδότηση του Υπουργείου Πολιτισμού θα μπει γερανός μέσα (εντός του καλοκαιριού), για να μπουν τα μάρμαρα στην ακριβή τους θέση. Ο τρόπος που επικολλούνται τα μάρμαρα δεν είναι αντιστρεπτός. Χρειάζεται απόλυτη ακρίβεια. Ο αρχαίος αρχιτέκτονας και μάστορας, χάραζε πάνω στο εδώλιο το σημείο, που θα έμπαινε το παραπάνω. Το ελάχιστο λάθος, χαλάει όλη την επόμενη σειρά.
Η ΡΩΜΑΙΟΚΡΑΤΙΑ
Βρήκαμε στο θέατρο όλη τη ρωμαϊκή ιστορία της Λάρισας, που ήταν άγνωστη. Να πούμε για παράδειγμα, ένα όνομα ιστορικού προσώπου, του Λεύκιου Κορνήλιου Βάλβου: ‘Ήταν φίλος του Ιουλίου Καίσαρα στη μάχη των Φαρσάλων, μεταξύ Ιουλίου Καίσαρα και Πομπηίου, που είχε νικητή, ως γνωστό, τον Καίσαρα (σ.σ. 9 Αυγούστου 48 π.Χ. Σύμφωνα με τους ιστορικούς ο στρατός του Πομπηίου είχε τεράστιες απώλειες, αν και υπέρτερος αριθμητικά. Μετά την μάχη αυτή, ο Πομπήιος κατέφυγε πρώτα στη Λάρισα και έπειτα στην Αίγυπτο, όπου και τελικά δολοφονήθηκε).
Οι Λαρισαίοι και το λαρισαϊκό ιππικό ήταν με το μέρος του Πομπηίου. Ο Ιούλιος Καίσαρας, θέλησε μετά να καταστρέψει τη Λάρισα, για να την εκδικηθεί. Ο Βάλβος παρενέβη, έπεισε τον Ιούλιο Καίσαρα, να μην κάψει την πόλη. Γι’ αυτό οι Λαρισαίοι τίμησαν τον Βάλβο στο πιο επίσημο μνημείο της πόλης, στο αρχαίο θέατρο. Μάλιστα έβαλαν το άγαλμά του, μπροστά στο κέντρο του κοίλου του θεάτρου. ‘Ήταν μεγαλύτερο από τα άλλα αγάλματα τιμωμένων προσώπων (κάτι σαν τις κερκίδες των επισήμων στα γήπεδα). Βρέθηκε η βάση του με την επιγραφή. Έχουμε ελπίδες, μήπως βρεθεί και το άγαλμα.
Βρήκαμε επίσης και τον Λούκιο Τίλιο Κικέρωνα, πρεσβευτή των ρωμαϊκών συμφερόντων στη Λάρισα, συγγενής του γνωστού ρήτορα Κικέρωνα, πρωτοξάδελφος. Αυτό το ξέρουμε όχι άμεσα, αλλά έμμεσα. Οι Ρωμαίοι, που ενδιαφέρονταν τόσο πολύ για τη Θεσσαλία, ο λόγος ήταν το σιτάρι και όχι τίποτε άλλο. Γι’ αυτό, είχαν δώσει προνόμια στη Λάρισα, την ονόμασαν Αυγούστα (σεβαστή). Οι Ρωμαίοι δεν είχαν στρατό εδώ, μόνο αντιπροσωπεία. Παρεμβαίνει ο κ. Μπρούνο Ελί: «Βεβαιώνεται λοιπόν ότι την αυτοκρατορική εποχή, η Θεσσαλία, το Κοινό των Θεσσαλών στη Λάρισα, ήταν αυτόνομο κράτος. Αυτό σημαίνει ότι δεν εξαρτιόταν από τη Μακεδονία, ούτε από την Αχαΐα. Μέχρι το τέλος της ρωμαϊκής εποχής. Κι όχι μόνο αυτό, ήταν τεράστιο κράτος. Το εύρος του έφτανε εκτός από τη σημερινή Θεσσαλία, μέχρι την Υπάτη, τις Θερμοπύλες, τη Σκάρφεια κοντά στην Αταλάντη, όλη την κοιλάδα του Σπερχειού και βόρεια μέχρι τον Όλυμπο...
Όλα τα ελληνικά και τα λατινικά ονόματα που χρησιμοποιήθηκαν εκείνη την εποχή Ολυμπιόδωρος, Ελλανοκράτης κλπ. Ο Ολυμπιόδωρος ήταν πατέρας του καθηγητή της ρητορικής του Λαρισαίου που δίδασκε στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας. Κι εκείνος λεγόταν Ολυμπιόδωρος, ήταν καθηγητής της Ρητορικής. Πολύ μεγάλο όνομα της εποχής. Πρέπει να ξέρεις όλες τις επιγραφές της Λάρισας, για να βρεις τα πρόσωπα. Με μια επιτύμβια στήλη π.χ. μπορούμε να δούμε ονόματα του γιου ή της κόρης, δηλαδή να έχουμε μια προσωπογραφία. Ήταν ο τηλεφωνικός κατάλογος των Λαρισαίων της εποχής, το αρχαίο θέατρο. Όλες οι γενεές εκείνων των αιώνων. Αυτά βγήκαν μόνο από τη μελέτη.
ΤΟ ΠΑΡΑΠΟΝΟ
Η δουλειά μας δεν φαίνεται. Στα τρίγλυφα και τις μετώπες, ξεκαθαρίσαμε τα ονόματα Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Του Οκταβιανού, του Αυγούστου, του διαδόχου του Τιβέριου, του Γερμανικού, βρήκαμε και το όνομα της Λυδίας της γυναίκας του Αυγούστου. Μας λείπει ο Δρούσος. Κάπου πίσω από τη σκηνή θα τον βρούμε. Οι Λαρισαίοι, που είχαν προνόμια, τιμούσαν τους Ρωμαίους αυτοκράτορες, με αγάλματα. Αυτά βρίσκονταν στο 2ο όροφο της σκηνής.
Πρώτα θα βγάλουμε τις κολώνες πίσω από τη σκηνή. Οι πωρόλιθοι στην αρχαία Θεσσαλία. προέρχονται από το αρχαίο λατομείο στην Περαχώρα Τυρνάβου, επειδή είχαν μεγάλες τρύπες, είχαν σοβά! Ασβέστη, άμμο... Ώρες- ώρες μας πιάνει το παράπονο, που μερικοί δεν καταλαβαίνουν. Δεν είναι εργολαβία, να κάνουμε πολυκατοικία και μια γέφυρα, με καλουπώματα. Το πρόβλημά μας είναι ένα και μοναδικό: Δεν επιτρέπεται να κάνουμε λάθος. Είτε η ιστορική μελέτη, που είναι πολύ μεγάλη ή μελέτη αρχαιολογική, με την έννοια ταύτισης των μαρμάρων. Κάνουμε αρχαιολογία όχι οικοδομή, αυτή είναι η διαφορά. Αν ήταν να βάλουμε τα μάρμαρα, το ένα πάνω στο άλλο, θα τελειώναμε σε μια εβδομάδα. Έχουμε περίπου 700 εδώλια. Πολλά έχουν βάρος 3- 4 τόνων. Ίσως πρέπει να μετρήσουμε, με την πρώτη ευκαιρία, τα κυβικά μέτρα των μαρμάρων, θα είναι χιλιάδες. Η δουλειά του κ. Αθ. Τζιαφάλια και της ομάδας του, είναι εξαιρετική. Από χρόνια, είναι συστηματική, πρέπει να το ξέρει ο κόσμος αυτό.
Κάποτε, πάνω από το θέατρο, υπήρχε η οδός Παπαναστασίου. Περνούσαν και βαριά φορτηγά για τη λαχαναγορά, που λειτουργούσε στο Φρούριο. Αν δεν ήταν τόσο ισχυρό το μνημείο, θα είχε διαλυθεί πλήρως, δεν θα υπήρχε τίποτα σήμερα. Πιστεύω ότι είμαστε σε πολύ προχωρημένο στάδιο. Μέχρι τις αρχές του 2009 κάναμε ακόμα κατεδαφίσεις. Ας σκεφτούμε, ότι η αναστήλωση του Παρθενώνα στην Αθήνα γίνεται συνεχώς τα τελευταία 40 χρόνια περίπου... Χρειάζονται χρόνια για το θέατρο και εμείς πάμε πολύ γρήγορα. Πίσω, από το θέατρο υπάρχουν 2.500 κομμάτια, που πρέπει να κατεβούν κάτω! Τα δε μικρά κομμάτια στα κιβώτια ξεπερνούν τις 6.000 χιλιάδες! Χιλιόμετρα ολόκληρα, τριχοειδείς ρηγματώσεις τις γέμισαν αυτά τα άτομα, που εργάζονται με το νυστεράκι. Αυτή η δουλειά είναι πάρα πολύ σημαντική για τη διατήρηση του μνημείου. Αυτό πρέπει να μείνει και για τις επόμενες γενιές. Εμείς δεν θα υπάρχουμε, αλλά κάποιες μελλοντικές γενιές θα το έχουν. Ολοκληρώσαμε τη συντήρηση του κοίλου, τώρα πιάνουμε τη σκηνή και μετά θα πάμε στους αναλημματικούς τοίχους. Ευτυχώς, εκεί η δουλειά είναι ελάχιστη.
Έχουμε 25 άτομα, συντηρητές κ.λπ., που καθαρίζουν, συντηρούν, κολλάν, θραύσματα. Βγάζουμε τα τσιμέντα, με τα καλεμάκια από τα μάρμαρα, που χρησιμοποιήθηκαν ως θεμέλια οικοδομών. Γοητευόμαστε κάθε μέρα, από κάτι νέο που βρίσκουμε, υπάρχει ενθουσιασμός. Προ ημερών βρήκαμε κοντά στη σκηνή ένα κομμάτι από μαρμάρινο αναλόγιο, έργο περίτεχνο. Από κάπου στέκονταν και μιλούσαν οι αρχαίοι ομιλητές.
ΤΣΙΡΚΟ ΚΑΙ ΔΙΩΓΜΟΙ
Ξεκαθαρίσαμε την ιστορία του θεάτρου, όσον αφορά στη μετατροπή του. Προσωπικά πιστεύω, ότι επί Οκταβιανού Αυγούστου και Τιβερίου έγινε αρένα. Περί το τέλος του 2ου αιώνα μ.Χ., μετά το 180, έχουμε και σχετική επιγραφή, όπου αναφέρεται το όνομα Πολυδεύκης, έχουμε νέα σοβαρή μετατροπή του θεάτρου. Έκλεισαν τις παρόδους και τις εισόδους (άφησαν μόνο μία, έβαλαν όρθια τα μάρμαρα γύρω από την ορχήστρα, έβαλαν και επιπλέον φράχτη, για να προστατεύονται οι θεατές από τα άγρια ζώα), κάτι σαν στηθαία και μετέτρεψαν, τέλη 2ου αρχές 3ου αιώνα, το θέατρο, σε αρένα για θηριομαχίες! Μάλιστα μέσα στον αποχετευτικό αγωγό του θεάτρου βρήκαμε πάνω από 400 χάλκινα νομίσματα. Ήταν νομίσματα σε κυκλοφορία και τα έριχναν οι θεατές, όπως γίνεται σήμερα στα γήπεδα! Τότε το θέατρο ήταν τσίρκο, ένας κυκλικός κλειστός χώρος, με μόνη είσοδο από αριστερά, αυτή που βρήκε ο Αρβανιτόπουλος και πιθανόν έκλεινε με κάποιο είδος κάγκελου. Κάτι σαν Κολοσσαίο, σε μικρή κλίμακα.
Επίσης, θα τολμήσω να πω, συνεπικουρούμενοι κι από το γεγονός ότι βρέθηκαν απέναντι από τον Άγιο Αχίλλιο, στον Πηνειό ταφές Χριστιανών του 4ου αιώνα μ. Χ., ότι δεν αποκλείεται να έγιναν και διώξεις πρωτοχριστιανών μέσα στο θέατρο. Δηλαδή, τους έβαζαν στην αρένα με τα θηρία. Δεν έχω όμως αποδείξεις. Είναι μια υπόθεση. Είναι η εποχή του «άρτος και θεάματα». Ουδεμία σχέση με την αρχαία αποστολή των θεάτρων, με παραστάσεις θεατρικές κ.λπ. Το θέατρο ήταν προς το τέλος του. Στα τέλη του 16ου αιώνα, που οι Οθωμανοί αναμόρφωσαν τη Λάρισα, κατεδάφισαν τους λόφους της. Όταν ανεσκάφη η Βασιλική στο Φρούριο, από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων δεν βρήκε κρημνίσματα, ούτε πέτρες πεσμένες, ούτε κεραμίδια στέγης. Μόνο τη θεμελίωση, που είναι ορατή σήμερα. Στο σημερινό Μπεζεστένι υπήρχε λοφάκος, τον καθάρισαν οι Οθωμανοί και τα κρημνίσματα του Αγίου Αχιλλίου, τα έριξαν όλα στο βάθος του θεάτρου. Γι αυτό βρήκαμε θωράκια, κολώνες και άλλα που παραδώσαμε στην Εφορεία Βυζαντινών.
Όταν αρχίσαμε ένα σκάβουμε τον δρόμο για την αποκάλυψη του θεάτρου είδαμε ότι στα πλάγια στηριζόταν από πέτρες με επικάλυψη ασβέστης και δεν μπορούσαμε να το εξηγήσουμε, γιατί τότε δεν είχε αποκαλυφθεί η Βασιλική. Ήταν, προφανώς από τον Άγιο Αχίλλιο. Μέχρι που βρήκαμε και έναν σταυρό, στο θέατρο και εκπλαγήκαμε. Για παράδειγμα βλέπουμε στο Μπεζεστένι σπονδύλους κιόνων, εντοιχισμένους. Αυτοί δεν είναι από το θέατρο, αλλά από τον ναό της Πολιάδος Αθηνάς, που ήταν στη γωνία των οδών Σκυλοσόφου και Μητρ. Αρσενίου, στη γωνία που είναι μια καφετέρια. Στην Πολιάδα οι Λαρισαίοι κατέθεταν όλα τα ψηφίσματα, αποφάσεις κλπ. Αν σκαφτεί κάποτε ο χώρος, μπροστά προς την πλατεία Μητέρας, ίσως βρεθούν πράγματα...
Εντός του καλοκαιριού θα κυκλοφορήσει βιβλίο- οδηγός για το Αρχαίο Θέατρο, μετά θα κυκλοφορήσει μέχρι τα Χριστούγεννα, άλλο βιβλίο, με τις διαδικασίες αποκάλυψης, το «Οδοιπορικό στις αρχαιότητες των νομών Λάρισας και Τρικάλων».
Ε. ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ
