Γονείς κάθονται στον καναπέ του σπιτιού τους με ανοιχτή την τηλεόραση και κρατούν τα τηλέφωνα χαζεύοντας κάτι άλλο.
Στα τραπέζια της ταβέρνας η συζήτηση γίνεται με διακοπές. Στα καφέ ο ένας μιλάει και οι άλλοι κουνάν τα κεφάλια τους, κοιτώντας τα τηλέφωνά τους.
Οι άνθρωποι πλέον λειτουργούν με ένα χέρι. Γιατί το άλλο κρατάει πάντα ένα τηλέφωνο…
Πριν λίγες ημέρες παρουσιάστηκε η εθνική στρατηγική προστασίας των ανηλίκων από τον εθισμό στο διαδίκτυο. Αναφέρθηκαν λύσεις, όπως είναι το parco.gov.gr, που περιλαμβάνει βασικές οδηγίες για τη ρύθμιση του γονικού ελέγχου στις κινητές συσκευές των παιδιών και το Kids Wallet, την εφαρμογή που θα τεθεί σε λειτουργία την ερχόμενη άνοιξη, μέσω της οποίας θα δίνεται η δυνατότητα επιβεβαίωσης της ηλικίας του χρήστη.
Είναι, όμως, αυτά αρκετά;
«Τα επιμέρους μέτρα προστασίας ή ευαισθητοποίησης των πολιτών είναι στη σωστή κατεύθυνση. Ωστόσο, ποτέ δεν είναι αρκετά, καθώς δεν απαντούν στις βαθύτερες αιτίες του προβλήματος» λέει στην «Ε» ο κ. Γιώργος Γιαννούσης, ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας.
Για τις αιτίες, μάλιστα, τονίζει πως «χρειάζεται να αναζητηθούν και να θεραπευτούν εκεί που πηγάζουν, δηλαδή στη λειτουργία των θεσμών της κοινωνίας και της πολιτείας. Όσο περισσότερο θωρακισμένο είναι το θεσμικό, κοινωνικό και πολιτειακό σύστημα, τόσο περισσότερο μπορεί να νιώθουν ασφαλείς οι οικογένειες και τα άτομα. Σε κάθε άλλη περίπτωση, η διασπορά της ευθύνης στην ατομική της διάσταση καθιστά ανυπεράσπιστους τους πολίτες, τους γονείς, τα παιδιά, τους δασκάλους».
Η «Ε» κάνει μια ουσιαστική συζήτηση μαζί του για το θέμα του εθισμού στο διαδίκτυο έχοντας στο επίκεντρο τους νέους:
* Πόσο ανησυχητικό είναι το γεγονός πως τα κινητά πλέον είναι μια προέκταση των χεριών. Όχι μόνο των ενηλίκων, αλλά και των μικρών παιδιών;
- «Φανταστείτε όταν εφευρέθηκε ο τροχός πώς θα μας φαινόταν όλοι εκείνοι που φοβόντουσαν, αντιδρούσαν και επιμένανε να σέρνουν διαφορετικά το «όχημά» τους. Κάπως έτσι φαντάζει σήμερα κάθε άνθρωπος που δεν είναι κάτοχος μιας κινητής συσκευής τηλεφώνου. Προφανώς μπορούμε να ζήσουμε χωρίς κινητά τηλέφωνα. Δεν ικανοποιούν ζωτικές ανάγκες επιβίωσης. Είναι, όμως, η νέα πραγματικότητα, τα νέα εργαλεία επικοινωνίας και ανάπτυξης του ανθρώπου. Η δαιμονοποίηση της τεχνολογίας και η φοβική ή ενοχική ματιά απέναντί της μας κάνει περισσότερο ευάλωτους στους κινδύνους της. Όπως και η «αγιοποίησή» της.
Υπάρχει, βεβαίως, σε κάθε περίπτωση ένα όριο που χρειάζεται να μπαίνει για να προστατεύει τους ανθρώπους από την υπερβολική και παράλογη χρήση της τεχνολογίας. Όπως δε δίνουμε ένα μαχαίρι σε ένα βρέφος, έτσι δε δίνουμε μια συσκευή διαδικτυακής δικτύωσης σε ένα παιδί. Κάθε ηλικία χρειάζεται τους περιορισμούς και τις απαγορεύσεις της. Το δύσκολο πάντα είναι το πώς θα τα καταφέρουν οι γονείς να βάζουν αυτά τα όρια, δεδομένου πως αρκετές φορές αισθάνονται το ίδιο απροστάτευτοι, ανεπαρκείς, αδύναμοι και ανασφαλείς. Το μόνο σίγουρο είναι πως όταν δεν τα καταφέρνουν, καλό είναι να ζητούν βοήθεια από κάποιον ειδικό. Όσο νωρίτερα το κάνουν, τόσο περισσότερο προληπτικά μπορούν να δράσουν στο ενδεχόμενο ενός εθισμού του παιδιού τους από το διαδίκτυο και τις οθόνες».
* Πώς μπορεί κάποιος γονέας να περιορίσει τη χρήση των κινητών τηλεφώνων από το παιδί του όταν όλος ο κόσμος είναι στο διαδίκτυο;
- «Ο μόνος τρόπος είναι να αποτελέσει εκείνος ένα διαφορετικό παράδειγμα. Παράλληλα με το δικό του παράδειγμα είναι σημαντικό ο γονιός να αναπτύξει ένα κανάλι επικοινωνίας με τα παιδιά του. Ο κόσμος του διαδικτύου μοιάζει λιγότερο επικίνδυνος όσο ένα παιδί νιώθει ασφαλή μέσα στο σπίτι του. Για όλους φυσικά εγκυμονούν οι κίνδυνοι, ωστόσο όσο περισσότερο συναισθηματικά θωρακισμένο είναι ένα παιδί τόσο λιγότερο κινδυνεύει. Καθώς έχει χτίσει τις άμυνες εκείνες που θα του επιτρέψουν να προστατέψει τον εαυτό του. Και να ζητήσει άμεσα βοήθεια από τους γονείς του όταν νιώσει κίνδυνο.
Σε περίπτωση που ανιχνεύσουν σημάδια εθισμού, χρειάζεται άμεσα να κινητοποιηθούν. Να ζητήσουν ειδική βοήθεια. Να αναζητήσουν διαφορετικούς και πιο αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης».
* Πώς να αντιδρούν οι γονείς όταν τα παιδιά ζητούν να μπαίνουν σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και μάλιστα από πολύ μικρές ηλικίες;
- «Εννοείται πως δεν επιτρέπουμε την ανεξέλεγκτη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στα μικρά παιδιά. Τα όρια χρειάζεται να είναι περισσότερο συμπαγή και κάθετα στην τρυφερή ηλικία των παιδιών, τουλάχιστον έως τα έντεκα τους χρόνια. Δε θα τα αποκλείσουμε από τη χρήση των μέσων, θα τους μάθουμε, όμως, και θα ελέγχουμε τον τρόπο και τον χρόνο της χρήσης. Είναι πιο αποτελεσματικό να τους διδάξουμε, παρά να τους απαγορεύσουμε. Είναι πιο χρήσιμο να αναγνωρίζουν τα όρια και τη σκοπιμότητά τους. Να αναπτύσσουν σταδιακά τις εσωτερικές άμυνες και να χρησιμοποιούν την τεχνολογία για δημιουργικούς σκοπούς.
Κατανοώ, βέβαια, πως είναι περισσότερο δύσκολο οι σημερινοί γονείς να εκπαιδεύουν τα παιδιά τους σε εργαλεία που ήδη εκείνα χειρίζονται, σταδιακά, καλύτερα από τους ίδιους. Είναι ψηφιακοί μετανάστες και τα παιδιά τους ψηφιακοί ιθαγενείς. Η συνθήκη αυτή τους «υποχρεώνει» να μάθουν τη νέα γλώσσα και να εξοικειωθούν με την κουλτούρα του νέου «τόπου», του νέου δηλαδή ψηφιακού κόσμου».
* Είναι το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης η εξάρτηση της εποχής;
- «Επισήμως, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο εθισμός από το διαδίκτυο είναι η νεότερη μορφή εξάρτησης. Ανήκει στις συμπεριφορικές εξαρτήσεις και προκαλεί τις ίδιες εγκεφαλικές διεργασίες που προκαλούν όλες οι μορφές εξάρτησης. Ο διαδικτυακός εθισμός αυξάνει τα επίπεδα ντοπαμίνης στον εγκέφαλο και βάζει τον «χρήστη» στον φαύλο κύκλο της εξάρτησης. Η χρήση της τεχνολογίας γίνεται ζωτική ανάγκη και παραμερίζει όλες τις υπόλοιπες λειτουργίες του ανθρώπου. Ένα παιδί, ένας έφηβος ή ένας ενήλικας που βρίσκεται μπλεγμένος στα πλοκάμια της εξάρτησης από κάθε είδους οθόνες, δε συμμετέχει σχεδόν σε καμία άλλη δραστηριότητα. Η προσωπική και κοινωνική του ζωή περιστρέφεται γύρω και μέσα στον διαδικτυακό και ψηφιακό κόσμο. Τα πλοκάμια δε αυτού του εθισμού είναι πολλά, από τα video games έως τα social media».
* Η πανδημία το προηγούμενο διάστημα έπαιξε ρόλο σε όλο αυτό που ζούμε ή απλά επιτάχυνε τις εξελίξεις;
- «Η περίοδος της πανδημίας του Covid-19 «νομιμοποίησε» στις συνειδήσεις των πολιτών και κατοχύρωσε θεσμικά τη χρήση του διαδικτύου, τις διάφορες «πλατφόρμες», την τηλεργασία κ.ά. Μας έφερε πιο κοντά στην αναγκαιότητα της ψηφιοποιημένης επικοινωνίας. Παράλληλα, ενέτεινε τον μύθο αυτής της αναγκαιότητας. Το σκηνικό της πανδημίας αποτέλεσε ένα καλό υπόστρωμα για να διεισδύει και να ευδοκιμήσει ο κόσμος της οθόνης και του διαδικτύου».
* Πόσο επιβαρυντικό είναι για μια οικογένεια το γεγονός πως ακόμη και πάνω στο οικογενειακό τραπέζι υπάρχουν 4-5 κινητά τηλέφωνα, με αποτέλεσμα να χαθεί η ουσιαστική επικοινωνία;
- «Το σύγχρονο υπαρξιακό ζητούμενο είναι η υπεράσπιση της ανθρωπινότητας του ανθρώπου. Η απώλεια της σωματικής διάστασης στην επικοινωνία. Ο ακρωτηριασμός δύο βασικών αισθήσεων, της όσφρησης και της αφής. Δύο «μητρικών» αισθήσεων που αντανακλούν σε βασικές λειτουργίες της ανθρώπινης ύπαρξης. Όσο κι αν αναπτύσσεται ο τεχνολογικός μας πολιτισμός, χρειάζεται να αγρυπνούμε και να διαφυλάσσουμε την ανθρώπινή μας υπόσταση. Ο άνθρωπος δεν είναι μηχανή, είναι ένα βιολογικό ον με κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις. Σκέφτεται, νιώθει, διαισθάνεται, πιστεύει, αναζητά, ενεργεί. Δεν μπορεί το δημιούργημα του ανθρώπου, ο τεχνολογικός πολιτισμός, να μπει πάνω από τον δημιουργό του.
Η ουσιαστική επικοινωνία αναπτύσσεται ενσώματα, διαισθητικά, αισθαντικά, λεκτικά, πάνω στις ράγες της ψυχοσωματικής μας υπόστασης. Η τεχνολογία είναι απλά ένα μέσο, ένα εργαλείο, που μπορεί να μας βοηθήσει προς αυτήν την κατεύθυνση. Ας μην της δίνουμε άλλη υπόσταση και μεγαλύτερη ισχύ».
