Οι διαπραγματεύσεις για την «Διατλαντική Συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ-ΕΕ» (TTIP) ξεκίνησαν στις 8 Ιουλίου 2013 και ήδη έχουν πραγματοποιηθεί έξι γύροι συνομιλιών. Το σχέδιο αφορά μιαμεγάλη διακρατική συμφωνία οικονομικής συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ που είχε προβλεφθεί από το «Σύμφωνο για την Ανάπτυξη και την Απασχόληση».
Οι διαπραγματεύσεις καλύπτουν τους τομείς της υγείας, των τροφίμων, της εργασίας, της ασφάλειας προϊόντων, της ενέργειας, της κλιματικής αλλαγής, της προστασίας του περιβάλλοντος, της διεθνούς φοροδιαφυγής, των κοινωνικών προτύπων (όπως π.χ πρότυπα για τα προσωπικά δεδομένα, πρότυπα για εργασιακά θέματα κλπ).
Αφορούν επίσης την άρση συγκρουόμενων κανόνων και κανονισμών ανάμεσα στην ΕΕ και τις ΗΠΑ που ισχύουν για τους μη δασμολογικούς φραγμούς, όπως οι απαγορεύσεις εισαγωγών, οι κανόνες για την ασφάλεια των εργαζομένων, οι υγειονομικοί κανόνες, η νομοθεσία για την απασχόληση, οι κανονισμοί φυτοϋγειονομικής προστασίας…
Πρόκειται για μια μακρά διαδικασία συζητήσεων, η οποία όταν μετά από χρόνια καταλήξει –εάν καταλήξει- θα αλλάξει το τοπίο των εξαγωγών και των εμπορικών σχέσεων παγκοσμίως.
Και ενώ η σημασία των συζητήσεων είναι προφανής και ενδιαφέρει όλους τους Ευρωπαίους, οι διαπραγματεύσεις χαρακτηρίζονται από πρωτοφανή αδιαφάνεια.
Η εντολή διαπραγμάτευσης που χορηγήθηκε από το Συμβούλιο της ΕΕ στην Επιτροπή εξακολουθούσε μέχρι πρότινος να είναι απόρρητη. Ούτε οι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, ούτε οι ευρωβουλευτές είχαν πρόσβαση στα κείμενα των διαπραγματεύσεων. Εξ ου και οι έντονες αντιδράσεις της Σοσιαλιστικής Ομάδας και της Ομάδας των Οικολόγων στο Ευρωκοινοβούλιο.
Αλλά και τα εθνικά κοινοβούλια βρίσκονται επίσης στο σκοτάδι. Για παράδειγμα, η ενημέρωση του ελληνικού κοινοβουλίου από τα μέλη της International Trade, κ.κ. Moreira και Kazak, ήταν εντελώς γενικόλογη και αόριστη με ενημερωτικό κείμενο μίας (1) μόνον σελίδας.
Τελικά ο Επίτροπος Εμπορίου, KarelDeGucht, αναγκάστηκε να εξαγγείλει πανευρωπαϊκή διαδικτυακή διαβούλευση και τελικά να θέσει πριν λίγες μέρες στη διάθεση των ευρωβουλευτών κάποια κείμενα.
Είναι φανερό ότι ορισμένοι κύκλοι επιδιώκουν να μη γίνονται γνωστές οι ιδέες που επεξεργάζονται οι σχετικές επιτροπές ώστε να ελαχιστοποιούνται πιθανές αντιδράσεις. Έτσι, όταν ολοκληρωθεί η Συμφωνία, να έρθει προς έγκριση «μία κι έξω» στην τελική της μορφή στο Ευρωκοινοβούλιο (το οποίο σημειωτέον από τη συνθήκη της Λισαβόνας και μετά συναποφασίζει και δεν επικυρώνει απλά).
Οι ανησυχίες προκύπτουν όχι μόνο από την αδιαφάνεια αλλά και από τα δύο nonpapers από τις ομάδες εργασίας του TransatlanticTradeandInvestmentPartnership που διέρρευσαν στην “DieZeit” και στην “HuffinghtonPost” με υλικό που επεξεργάζονται οι επιτροπές.
Οι ευρωπαϊκές και ελληνικές ανησυχίες εστιάζονται κυρίως στους κινδύνους α) για τα αγροτικά προϊόντα «ονομασίας προέλευσης» (ΠΟΠ) και «γεωγραφικής ένδειξης» (ΠΓΕ) και β) στη δημιουργία μηχανισμού διαιτησίας Επίλυσης Διαφορών μεταξύ Επενδυτών και Κρατών (InvestorStateDisputeSettlement - ISDS).
Συγκεκριμένα:
α) Το θέμα της προστασίας των ενδείξεων, ιδιαιτέρως μετά την αντίστοιχη συμφωνία ΕΕ-Καναδά για τη φέτα, είναι κομβικό. Η ΕΕ πρέπει να εμμείνει στη διασφάλιση των προϊόντων καθώς οι ενδείξεις λειτουργούν ως «εγγυήσεις ποιότητας».
Είναι επίσης γνωστό ότι οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται να πλημμυρίσουν την ευρωπαϊκή αγορά με γενετικά τροποποιημένα προϊόντα, όπως η σόγια και το καλαμπόκι. Η άρση των περιορισμών εκ μέρους της ΕΕ δεν πρέπει να αποτελέσει σε καμιά περίπτωση αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Είναι ευκαιρία να αναδείξουμε θέματα Βιοηθικής κι όχι να συρθούμε πίσω από τον διατροφικό ολοκληρωτισμό δυο-τριών πολυεθνικών.
β) Η δημιουργία «Μηχανισμού Διαιτησίας Επίλυσης Διαφορών μεταξύ Επενδυτών και Κρατών» (ISDS) επιτρέπει σε ξένους επενδυτές να παρακάμπτουν τα εθνικά δικαστήρια και να απευθύνουν τις καταγγελίες τους στα διεθνή δικαστήρια διαιτησίας, των οποίων η σύνθεση συχνά αποτελείται από νομικούς επιχειρήσεων.
Μπορεί κανείς να φανταστεί πολυεθνικές εταιρείες να σέρνουν στα δικαστήρια κυβερνήσεις των οποίων ο πολιτικός προσανατολισμός είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των κερδών τους;
Σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση δραστηριοποιούνται 75.000 αμερικανικές εταιρείες. Καθεμία από αυτές μπορεί να ριχτεί στο «κυνήγι» των κρατικών αποζημιώσεων για αθέμιτο ανταγωνισμό. Έτσι οι χώρες-μέλη της Ε.Ε. θα βρίσκονται εκτεθειμένες σε μεγάλους δημοσιονομικούς κινδύνους.
Ήδη, η ενεργειακή εταιρεία Vattenfall προσέφυγε κατά της Γερμανίας, επειδή η τελευταία αποφάσισε να εγκαταλείψει την πυρηνική ενέργεια. Και η καπνοβιομηχανία PhilipMorris αξιώνει αποζημίωση από την Αυστραλία, επειδή το υπουργείο Υγείας της τοποθέτησε προειδοποίηση για τους κινδύνους του καπνίσματος στα πακέτα τσιγάρων.
Οι δε «διαιτητές» είναι άτομα που προέρχονται από μια μικρή ομάδα ελίτ δικηγόρων, που έχει χαρακτηριστεί ως «μαφία της διαιτησίας».Μόνο 15 διαιτητές αποφάσισαν για το 55% του συνόλου των 450 υποθέσεων διαφορών ανάμεσα στους επενδυτές και τα κράτη κράτους μέχρι το 2012.
Η πορεία προς την έγκριση της Διατλαντικής Συμφωνίας θα είναι μακρά. Και η ατζέντα των επιτροπών δεν μπορεί να καλύπτεται από αδιαφάνεια. Το ευρωκοινοβούλιο και τα εθνικά κοινοβούλια έχουν ανάγκη πλήρους ενημέρωσης. Είναι ανάγκη να δημοσιοποιηθεί η διαπραγματευτική εντολή της Κομισιόν, όλα τα έγγραφα που έχουν κατατεθεί από πλευράς ΕΕ, καθώς και τα προσχέδια των επιμέρους κεφαλαίων της Συμφωνίας σε όλα τα στάδια της διαπραγμάτευσης.
Ωστόσο –επειδή πληθαίνουν οι φοβικές φωνές- απαιτείται ρεαλισμός. Η συμφωνία δεν είναι ούτε εξοβελιστέος διάβολος ούτε πανάκεια. Κατ’ αρχάς ως ιδέα είναι θετική. Η παγκοσμιοποιημένη αγορά δεν μπορεί να λειτουργεί ανεξέλεγκτα με χαοτικά πρότυπα και τοπικές απαγορεύσεις γιατί αυτό εξυπηρετεί μόνο τις πολυεθνικές οι οποίες έχουν τη δυνατότητα με τις θυγατρικές τους να απλώνονται και να ξεπερνούν τα εμπόδια της τοπικότητας. Τελικά οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι εκείνες που αδυνατούν να επιζήσουν στο χάος μιας παγκοσμιοποιημένης αγοράς κι αυτό πρέπει να αλλάξει.
Το ερώτημα είναι εάν οι συζητήσεις καταλήξουν και αποτελέσουν ένα ισχυρό σχέδιο, ένα σύνολο δομημένων κανόνων για μια παγκόσμια πολυμερή συνεργασία που να περιλαμβάνει κανόνες όχι μόνο στενά οικονομικούς, αλλά να λαμβάνει υπόψη και την κοινωνία και το περιβάλλον. Προφανώς ο δρόμος δεν είναι εύκολος. Πολλά συμφέροντα υπεισέρχονται και ανταγωνίζονται. Το ζητούμενο προς στιγμήν είναι η διαφάνεια των συζητήσεων ώστε ο Ευρωπαίος πολίτης να διαθέτει γνώση προκειμένου να συμφωνεί ή να αντιδρά και να προτείνει.
Η ΕΕ έχει ένα μοναδικό διαπραγματευτικό πλεονέκτημα. Μια αγορά 500 και πλέον εκατομμυρίων ανθρώπων, με υψηλή αγοραστική δύναμη σε σύγκριση με τον υπόλοιπο πλανήτη. Είναι όπλο προς αξιοποίηση.
Θωμάς Ψύρρας
Βουλευτής ΔΗΜΑΡ Λάρισας
