Συγκεντρώθηκαν σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας στο σπιτάκι της οδού Δουκίσσης Πλακεντίας 3 στους Αμπελόκηπους. Μετά από πρόταση της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών, της θρυλικής ΟΚΝΕ, που συμπληρώνονται φέτος 100 χρόνια από την ίδρυσή της, κατέληξαν στην απόφαση ίδρυσης της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων, της ένδοξης ΕΠΟΝ και υπέγραψαν την πράξη ίδρυσής της. Ήταν αποτέλεσμα και συνέχεια της ορμητικής ανάπτυξης του εργατικού-λαϊκού κινήματος ενάντια στον ναζί κατακτητή και τους ντόπιους συνεργάτες του, σε όλες τις περιοχές της χώρας, με καθοριστική τη συμμετοχή της εργατικής και σπουδάζουσας νεολαίας.
Η ΕΠΟΝ έγραψε ηρωικές σελίδες στον αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας από τον ναζί κατακτητή και, γενικότερα, στην αγωνιστική ιστορία του νεολαιίστικου κινήματος στη χώρα μας. Στην πορεία του αγώνα συσπείρωσε περισσότερα από 600 χιλιάδες νέα κορίτσια και αγόρια της πατρίδας μας.
Την αναγκαιότητα δημιουργίας, τότε, μιας νεολαιίστικης οργάνωσης όπου θα συσπειρώνεται, θα παλεύει και θα δρα η νεολαία στο πλαίσιο του απελευθερωτικού αγώνα δίπλα στο ΕΑΜ, αποφάσισε το ΚΚΕ στη 2η Πανελλαδική του Συνδιάσκεψη, που συνήλθε το τελευταίο 10ήμερο του Δεκέμβρη 1942 και εξέτασε αναλυτικά τα προβλήματα του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος. Η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη υπογράμμιζε ότι το Κόμμα πρέπει να βοηθήσει την Κομμουνιστική Νεολαία να παίξει καθοριστικό ρόλο σ’ αυτήν την προσπάθεια και να διαθέσει τις δυνάμεις της για τη συγκρότηση της ενιαίας αυτής εθνικοαπελευθερωτικής οργάνωσης της νέας γενιάς.
Έτσι με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, ιδρύθηκε στις 5 Φλεβάρη 1942 στην Αθήνα το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Νέων (ΕΑΜΝ), στο οποίο συμμετείχαν εκτός από την ΟΚΝΕ, η «Φιλική Εταιρεία Νέων», η «Λεύτερη Νέα», η «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας» και η «Δημοκρατική Ένωση Νέων». Στη συνέχεια έγινε σύσκεψη της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων (14 Γενάρη 1943) και προετοίμασαν το ιδρυτικό της ΕΠΟΝ.
Στο ιδρυτικό της ΕΠΟΝ, σχετικά με τους σκοπούς ίδρυσής και της δράσης της, αναφέρονται:
«α. Η εθνική απελευθέρωση με βάση την ακεραιότητα της Ελλάδας.
β. Η εξόντωση του φασισμού τώρα και στο μέλλον με οποιαδήποτε μορφή κι αν παρουσιαστεί. Αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας, έτσι που όλες οι εξουσίες ν’ απορρέουν από την κυρίαρχη θέληση του λαού.
γ. Η καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και η υπεράσπιση της ειρήνης, με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης και ειδικά της Βαλκανικής.
δ. Γενικά, καθορίζεται στο καταστατικό ότι η ΕΠΟΝ είναι οργάνωση εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική - προοδευτική, αντιπολεμική - φιλειρηνική.
ε. Αποφασίζεται, τέλος, η ίδρυση δημοσιογραφικού κεντρικού οργάνου με τίτλο: «Νέα Γενιά».
στ. ...Η Πανελλαδική σύσκεψη αποφασίζει την προσχώρηση της ΕΠΟΝ στο ΕΑΜ σαν εκπροσώπου της νέας γενιάς, με συμμετοχή αντιπροσώπου της στην ΚΕ του ΕΑΜ».
Μ’ αυτούς τους σκοπούς η ΕΠΟΝ ενέπνευσε και δίδαξε στη νεολαία της πατρίδας μας να αντιμετωπίσει ατρόμητη τον φασισμό και την κατοχική εγκληματική βία.
Σε 35.000 ανέρχονται οι ανταρτοΕΠΟΝίτες που αγωνίστηκαν στον ΕΛΑΣ και 36.000 αγωνίστηκαν στον ΕΛΑΣ των πόλεων, στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και στα Έμπεδα. Σε 1.300 υπολογίζονται οι ανταρτοΕΠΟΝίτες που έπεσαν στα πεδία των μαχών, ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός αυτών που έπεσαν στις διαδηλώσεις και κινητοποιήσεις στις πόλεις, που εκτελέστηκαν, είτε πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή πιάστηκαν, βασανίστηκαν και πέθαναν από τις αρχές κατοχής και τα όργανά τους.
Τεράστια, ήταν η προσφορά της ΕΠΟΝίτικης Νεολαίας στους τομείς της Μόρφωσης και του Πολιτισμού εμπνέοντας τη νεολαία μας.
Με το σύνθημα: «Πολεμάμε και τραγουδάμε, πολεμάμε και μαθαίνουμε» ο ΕΠΟΝίτης και η ΕΠΟΝίτισσα, έχοντας το βλέμμα καρφωμένο σε ένα καλύτερο αύριο, πάλευαν μέσα στις πιο αντίξοες συνθήκες, ζώντας ολόπλευρα την ομορφιά του ανυποχώρητου αγώνα, της ανυπότακτης ζωής.
Τεράστια είναι η συμβολή και της εκδοτικής δραστηριότητας της ΕΠΟΝ στον απελευθερωτικό αγώνα. Ακόμα, ξεχωριστή είναι και η μάχη της ΕΠΟΝ κατά της μάστιγας των ναρκωτικών, όπλο της δράσης των Εγγλέζων κατά της νεολαίας.
Η ΕΠΟΝ οργάνωσε και καθοδήγησε το παιδικό κίνημα που έμεινε γνωστό στην ιστορία με το όνομα «ΑΕΤΟΠΟΥΛΑ». Το δικαίωμα να ψηφίζουν οι νεολαίοι από τα 18 τους χρόνια, το κέρδισαν με τη συμβολή της ΕΠΟΝ.
Στις 33 μέρες που κράτησε η ταξική μάχη της Αθήνας, τον Δεκέμβρη 1944, νέοι και νέες της ΕΠΟΝ δεν δίστασαν να ξανασηκώσουν το λάβαρο του αγώνα ενάντια στους αστούς και στην επέμβαση των Εγγλέζων ιμπεριαλιστών συμμάχων τους. Στη συνέχεια χιλιάδες νέοι και νέες της ΕΠΟΝ κατατάχτηκαν στις γραμμές του ΔΣΕ και πολέμησαν με το όπλο στο χέρι, δίνοντας ακόμη και τη ζωή τους, συμμετέχοντας στην τρίχρονη Εποποιία του Δημοκρατικού Στρατού. Συσπειρώθηκαν στη Δημοκρατική Νεολαία του ΔΣΕ που ιδρύθηκε το δεύτερο δεκαήμερο του Οκτώβρη 1947.
Επίσης, σημαντική ήταν η προσφορά της ΕΠΟΝ στη διαπαιδαγώγηση και τη μορφωτική - πολιτιστική δουλειά στην Πολιτική Προσφυγιά, στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, όπου φιλοξενήθηκαν οι μαχήτριες και οι μαχητές του ΔΣΕ, μετά την υποχώρηση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.
Καθοριστικός παράγοντας για την εξέλιξη της ΕΠΟΝ στη μαζικότερη νεολαιίστικη οργάνωση στην Ελλάδα, ήταν η πρωτοπόρα δράση των μελών και στελεχών της ΟΚΝΕ. Τη «μαγιά», τα φύτρα της ΕΠΟΝ θα τα βρούμε στα ξερονήσια και στις φυλακές της δικτατορίας του Μεταξά, όπου ήταν κλεισμένα μέλη και στελέχη και της ΟΚΝΕ. Αυτά τα στελέχη, μετά την απόδρασή τους, δημιούργησαν και πάλι τους οργανωτικούς πυρήνες στα εργοστάσια, στα πανεπιστήμια και στις γειτονιές.
Το Παράρτημα Λάρισας της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ τιμά το μεγαλειώδες έργο και την προσφορά της ΕΠΟΝ στην ελληνική νεολαία και στην απελευθέρωση της Ελλάδας από τον φασιστικό ζυγό. Τιμάμε την πολύπλευρη προσφορά της στη διαπαιδαγώγηση της ελληνικής νεολαίας μας, με τις αξίες του αγώνα για ένα καλύτερο μέλλον. Με τη δράση της άφησε πλούσιες παρακαταθήκες για τις νέες γενιές. Το έργο της ΕΠΟΝ έχει γραφεί με ανεξίτηλα γράμματα στην Ιστορία του λαού και της νεολαίας, για να διδάσκει τα νιάτα της πατρίδας μας πως όταν το αποφασίσουν, μαζί με τον εργαζόμενο λαό, μπορούν ακόμη και «κόντρα στη θύελλα» να φέρουν τα κάτω-πάνω, να χτίσουν το δικό τους φωτεινό μέλλον».