Αγνωστες πτυχές του βίου του Νίκου Καζαντζάκη

Φωτίστηκαν στις εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή που πραγματοποιήθηκαν στη Λάρισα

Με την παρουσίαση του επετειακού ημερολογίου για το 2022 του Πολιτιστικού Κέντρου Εκπαιδευτικών Λάρισας (ΠΟΚΕΛ), διαλέξεις και μικρασιατικά τραγούδια ολοκληρώθηκε χθες στη Λάρισα το διήμερο εκδηλώσεων «100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή» που οργάνωσε ο

Όμιλος Φίλων Ν. Καζαντζάκη Λάρισας (Ο.ΦΙ.ΝΙ.ΚΑ.Λ.), η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Ν. Καζαντζάκη (Δ.Ε.Φ.Ν.Κ.) και το Πολιτιστικό Κέντρο Εκπαιδευτικών ν. Λάρισας (ΠΟ.Κ.Ε.Λ.), σε συνδιοργάνωση με τη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα και με τη στήριξη του Γαλλικού Ινστιτούτου Λάρισας. Στην κεντρική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε χθες το πρωί ο ιστορικός Βαγγέλης Ρεμπάπης ανέπτυξε το θέμα «Μετακίνηση Ποντίων Προσφύγων το 1919 από τον Καύκασο στην Ελλάδα, από τον γραμματέα του Υπουργείου Περιθάλψεως Ν. Καζαντζάκη», τονίζοντας ότι πρόκειται για ένα άγνωστο για πολλούς επεισόδιο στον βίο του κορυφαίου Νίκου Καζαντζάκη, μ’ εθνική, πολιτική και ανθρωπιστική προέκταση. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα της ομιλίας του, όπου περιγράφει πώς κατά τη διάρκεια της θητείας του στο Υπουργείο Πρόνοιας και Περιθάλψεως κατόρθωσε να επαναπατριστούν οι Έλληνες του Καυκάσου. «Τα πρώτα χρόνια, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η οξεία πολιτική σύγκρουση και κόντρα Βενιζελικών και Βασιλικών είχε φτάσει στα πρόθυρα σχεδόν εμφύλιας σύρραξης, μονοπωλώντας και απορροφώντας την προσοχή της πολιτικής σκηνής και καθημερινότητας της Ελλάδας. Ως αποτέλεσμα, η μοίρα των Ελλήνων της Μ. Ασίας και του Πόντου παραμερίστηκε και πέρασε σε δεύτερη μοίρα. Είναι γεγονός πως ο ελληνισμός εκτός ελληνικών συνόρων ατύχησε. Υπόδουλη της αγγλογαλλικής πολιτικής η Ελλάδα, δεν όρθωσε το ανάστημά της προς τους συμμάχους, απαιτώντας δυναμικά την υπεράσπιση του ποντιακού ελληνισμού, όπως είχε χρέος. H μόνη σωτηρία ήταν η περίθαλψη των Ποντίων, με σκοπό να αποφύγουν την καταδίκη, τη λιμοκτονία και την ταλαιπωρία. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πήρε την απόφαση για έγκριση της ειδικής αποστολής περίθαλψης των Ποντίων. Τον Ιούλιο του 1919 η κυβέρνηση Βενιζέλου θα πιστώσει 20.000.000 δρχ. για την περίθαλψη και τον σταδιακό επαναπατρισμό των προσφύγων. Οι διαχειριστές των χρημάτων ορίστηκαν από την ειδική Επιτροπή του Υπουργείου Πρόνοιας και Περιθάλψεως, με την ανάληψη καθηκόντων γενικού διευθυντή από τις 8 Μαΐου 1919, από τον Νίκο Καζαντζάκη. Ο Καζαντζάκης γνωρίζονταν με τον Βενιζέλο από τα χρόνια των Βαλκανικών Πολέμων, όταν υπηρέτησε ως εθελοντής στον ελληνικό στρατό. Ο Έλληνας πρωθυπουργός εκτίμησε τις δυνατότητες του ταλαντούχου συγγραφέα, τοποθετώντας τον στη θέση του διευθυντή στο νεοσυσταθέν Υπουργείο Περιθάλψεως. Η θητεία του Καζαντζάκη στο Υπουργείο θα διαρκέσει έναν μόνο χρόνο (1919-20) και θ’ ολοκληρωθεί κατόπιν της ήττας των Φιλελευθέρων τον Νοέμβριο του 1920. Ο Καζαντζάκης με ευθύνη, γνωρίζοντας την κρισιμότητα των γεγονότων, θα μεταβεί στο Παρίσι, τον Αύγουστο του 1919, τρεις μήνες πριν είχε αρχίσει η σύγκρουση στο μέτωπο της Μικράς Ασίας, για να συναντηθεί με τον Βενιζέλο και να του κάνει γνωστά τα όσα φοβερά αντίκρισε να συμβαίνουν, με τη φυγή του ελληνικού στρατού, αφού ηττήθηκαν οι συμμαχικές δυνάμεις της Αντάντ στο μικρασιατικό μέτωπο. Μέσα σ’ αυτό το διάστημα του ενός χρόνου, της παρθενικής και μοναδικής του παραμονής σε δημόσια υπηρεσία θα βιώσει το δράμα του Ελληνισμού, στον Καύκασο και Αντικαύκασο, όπου σύμφωνα με τα επίσημα αρχεία και τις «προξενικές εκθέσεις του Διπλωματικού Αρχείου ΥΠΕΞ», έφταναν σχεδόν τους 500.000 ανθρώπους. Όλος αυτός ο μεγάλος αριθμός Ελλήνων βρέθηκε μονομιάς σε μειονεκτική θέση στο τραπέζι των μεγάλων πολιτικών και γεωγραφικών ανακατατάξεων του 20ού αιώνα. Μια σειρά από επίσημα έγγραφα του Υπουργείου Εξωτερικών και της διασωθείσας αλληλογραφίας του Καζαντζάκη, απευθυνόμενος στους φίλους και συνεργάτες, αποκαλύπτουν τη βαθιά αλτρουιστική πλευρά του στοχαστή, άγνωστη για αρκετούς, που με πανανθρώπινη προσπάθεια, ανιδιοτέλεια και αυτοθυσία, συμμερίζεται τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Ποντίων, επιδεικνύοντας σεβασμό σ’ αυτό το ανθρώπινο δράμα, προσηλωμένος εφευρίσκει τις λύσεις για τον αποτελεσματικό επαναπατρισμό και τη διαβίωση στα εδάφη της Μακεδονίας και της Θράκης. Η μετεγκατάσταση των Ελλήνων του Καυκάσου θα στεφθεί με επιτυχία. Οι εξελίξεις που θ’ ακολουθήσουν είναι ραγδαίες». Αποσπάσματα κειμένων στη χθεσινή εκδήλωση διάβασε ο Θεόδωρος Κανάκης και στη συνέχεια ο Στέφανος Μιστάρας διάβασε αποσπάσματα από αδημοσίευτο ημερολόγιο του πατέρα του ως στρατιώτη στη Μικρασιατική Εκστρατεία, με θέμα: «Ρεπορτάζ του Θεσσαλού στρατιώτη Ευθυμίου Μιστάρα, από την τελευταία μάχη έξω από την Άγκυρα», ενώ παράλληλα προβλήθηκε σχετικό βίντεο. Η παρουσίαση έγινε από τον συντονιστή του ΟΦΙΝΙΚΑΛ, Νίκο Σκεντέρη, ενώ χαιρετισμό απηύθυναν ο πρόεδρος του ΠΟΚΕΛ Αργύρης Γιουρούκης, ο αντιπρόεδρος των Φίλων της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας Φάνης Τακούδης και η αντιπρόεδρος της Δημοτικής Πινακοθήκης, Άννυ Ψάρρα Περήφανου. Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με μικρασιατικά τραγούδια από τη χορωδία της Ιστορικής- Λαογραφικής Ένωσης Λάρισας «Αλησμόνητες Πατρίδες», την οποία διηύθυνε η χοράρχης Δήμητρα Χρυσάκη και συνόδευσαν οι μουσικοί Αλέξανδρος Κωνσταντίνου στο κανονάκι και Χρήστος Καλαμπούκας στο λαούτο.
ΝΑΤΑΣΑ ΠΟΛΥΓΕΝΗ