ανεβαίνει λόγω της διαστολής των επιφανειακών νερών και της τήξης των πάγων και παγετώνων. Διαπιστώνονται επίσης μεταβολές στη θαλάσσια οικολογία και τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Οι οργανισμοί που θα απειληθούν θα είναι όλοι οι οργανισμοί με κελύφη, σκελετούς από ανθρακικό ασβέστιο. Οι θαλάσσιοι βιολόγοι φοβούνται ότι μπορεί να οδηγηθούμε από έναν ωκεανό γεμάτο ψάρια σε έναν ωκεανό γεμάτο μέδουσες. Τις ανησυχητικές αυτές προβλέψεις επισημαίνει με συνέντευξή του στην «Ε» ο δρ. Κωνσταντίνος H. Σκόρδας, αναπληρωτής καθηγητής Περιβαλλοντικής Γεωχημείας, του Τμήματος Γεωπονίας Ιχθυολογίας και Υδάτινου Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Ο πρώην πρόεδρος του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. Κεντρικής Ελλάδος, ο οποίος διδάσκει Περιβαλλοντική Γεωχημεία, Οικοτοξικολογία, Παράκτια Γεωμορφολογία και Ρύπανση του Περιβάλλοντος προτείνει άμεσα να προβούμε στη δραστική μείωση του CO2 και των αερίων του θερμοκηπίου, στη διακοπή της αποψίλωσης των δασών και στη χρήση πιο αποδοτικών αυτοκινήτων.• Κύριε Σκόρδα, οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι οι ανθρωπογενείς εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου ευθύνονται για την ταχεία υπερθέρμανση του πλανήτη. Σε σχέση με τη θάλασσα και την κλιματική αλλαγή, τι γνωρίζουμε;
- Αυτό που ενώνει την ανθρωπότητα είναι ο πλανήτης Γη στον οποίο ζει. Η ανθρωπότητα προκαλεί αλλαγές στο «διαστημικό όχημα Γη» με ρυθμούς πρωτόγνωρους στη γεωλογική ιστορία. Θέτει σε κίνδυνο τις θεμελιώδεις διεργασίες που διασφαλίζουν τις βασικές μας ανάγκες (νερό-τροφή-αέρα-ενδιαίτημα). Θα συνεχίσουμε με αυτόν τον τρόπο; Προφανώς όχι. Η δημιουργία της γης άρχισε πριν 4,5 δισ. χρόνια. Στη διάρκεια των χρόνων που πέρασαν γνώρισε πολλές μεταβολές. Ηφαιστειακές εκρήξεις, σεισμοί, συγκρούσεις με μετεωρίτες, οροσειρές και ήπειροι αναδύθηκαν και διαβρώθηκαν, ωκεανοί και θάλασσες διαμόρφωσαν την επιφάνεια της, όπως είναι γνωστή σήμερα. Όλες αυτές οι γεωλογικές μεταβολές, είχαν ως αποτέλεσμα η Γη να γνωρίσει πολλές κλιματικές αλλαγές. Παρόλα αυτά η βιοποικιλότητα μπόρεσε να ανακάμψει έστω και αρκετά εκατομμύρια χρόνια αργότερα, επειδή υπήρχαν οι μηχανισμοί αποκατάστασης του περιβάλλοντος. Τώρα αναμένεται το έκτο κύμα εξαφάνισης και οι προβλέψεις είναι δυσοίωνες. Ο έκτος μαζικός αφανισμός θα προκληθεί από την ανθρωπογενή δραστηριότητα. Λόγω λοιπόν της κλιματικής αλλαγής, η Γη συνεχώς θερμαίνεται. Μέχρι το 2011 το θερμότερο έτος ήταν το 2010. Τα 9 πιο θερμά έτη ανήκαν στη δεκαετία 2010. Τα 20 θερμότερα έτη ήταν μετά τη δεκαετία 1990. Στα τέλη του 1990 καταγραφές έδειξαν μια σταθερή πτώση της θερμοκρασίας από τον 9ο έως τον 19ο αιώνα. Και μια αύξηση στον 20ό αιώνα. Το 84% της συνολικής θέρμανσης του πλανήτη μεταξύ 1955-2003 απορροφήθηκε από τους ωκεανούς. Διαφορετικά θα είχαν παρατηρηθεί υψηλότερες θερμοκρασίες στην ατμόσφαιρα. Τα επίπεδα του CO2 καθορίζονται από την ανταλλαγή ατμόσφαιρας-θάλασσας και από τις δραστηριότητες των οργανισμών (φωτοσύνθεση, αναπνοή, θάνατος, απέκκριση, αποικοδόμηση, διάλυση CaCO3). Χωρίς την παρέμβαση του ανθρώπου, οι φυσικές διεργασίες δεν θα μπορούσαν να διαφοροποιήσουν κατά πολύ τις συγκεντρώσεις. Οι ανθρωπογενείς εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου μπορούν να εξηγήσουν την ταχεία υπερθέρμανση του πλανήτη.• Ποια όμως είναι η κατάσταση σήμερα στον θαλάσσιο πληθυσμό;
- Η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει λόγω της διαστολής των επιφανειακών νερών και της τήξης των πάγων και παγετώνων. Με την άνοδο της στάθμης παρατηρούνται μεταβολές στη βιόσφαιρα. Πολλά είδη στην ξηρά (τα μισά στις εύκρατες ζώνες) έχουν επηρεαστεί. Τα φυτά ανθοφορούν. Τα πουλιά μεταναστεύουν. Οι βάτραχοι ωοτοκούν νωρίτερα απ’ ό,τι παλιά. Οι θαλάσσιοι οργανισμοί επηρεάζονται επίσης. Οι πιγκουίνοι μετακινούνται κοντύτερα στον ν. Πόλο. Οι πληθυσμοί του κριλ και τα φύκη των πάγων στην Ανταρκτική έχουν μειωθεί επηρεάζοντας την τροφική αλυσίδα. Διαπιστώνονται επίσης μεταβολές στη θαλάσσια οικολογία και τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Οι πολικές αρκούδες παρουσιάζουν μείωση του πληθυσμού τους (περιορίζεται η ικανότητα να κυνηγούν). Το 2008 η Υπηρεσία Ιχθύων και Άγριας Ζωής (ΗΠΑ) χαρακτήρισε την πολική αρκούδα απειλούμενο είδος από την κλιματική αλλαγή. Μεταβάλλονται επίσης οι κοραλλιογενείς ύφαλοι (φαινόμενα λεύκανσης και θνησιμότητα των κοραλλιών) λόγω της αύξησης της επιφανειακής θερμοκρασίας. Το πλαγκτόν και τα ψάρια της διαπαραλιρροιακής ζώνης έχουν μετατοπιστεί προς τους πόλους. Τα 2/3 των ψαριών της βόρειας θάλασσας μετακινήθηκαν βορειότερα ή βαθύτερα μεταξύ 1977-2001. Το βόρειο άκρο εξάπλωσης του μπλε μυδιού μετατοπίστηκε κατά 1.000 χιλιόμετρα προς τον βορρά. Οι φυτοπλαγκτικές κοινότητες στην Καλιφόρνια τροποποιήθηκαν λόγω της συμμετοχής ειδών των θερμών νερών κ.ά.• Τι μας περιμένει, βαδίζοντας με αυτόν τον τρόπο;
- Ακόμη και να σταματούσε η παρέμβαση του ανθρώπου, θα χρειαζόταν χρόνο ο πλανήτης να βρει την ισορροπία του. Χωρίς αποτελεσματικά μέτρα αναμένεται αύξηση του CO2 στα 490-649 ppm το 2050 και 620-1.250 ppm στο τέλος του αιώνα. Αυτές οι αυξήσεις αντιστοιχούν σε μέσες θερμοκρασίες 1,7-6,4 οC μεγαλύτερες από εκείνες των ετών 1980-1990. Μαζί με τη θερμοκρασία ανεβαίνει και η στάθμη της θάλασσας. Το 2007 η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή υπολόγισε άνοδο της στάθμης της θάλασσας 18-59 cm μέχρι το 2100. Τώρα με την απρόσμενη τήξη των πάγων προβλέπουν άνοδο της τάξης των 50-180 cm.• Ποιες όμως θα είναι οι επιπτώσεις;
- Μια αύξηση της θερμοκρασίας 3οC, θα φτάσει τη Γη στο υψηλότερο θερμοκρασιακό όριο των τελευταίων 3 εκατ. χρόνων. Οι συνέπειες θα είναι, η επιτάχυνση του κύκλου νερού και αύξηση της εξάτμισης και των βροχοπτώσεων. Οι υγρές περιοχές θα δεχτούν έντονες πλημμύρες. Οι ξηρασίες και δασικές πυρκαγιές θα ενταθούν στις ξηρές περιοχές. Οι ανθρώπινοι πληθυσμοί που εξαρτώνται από την τήξη του χιονιού και του πάγου το καλοκαίρι, θα επηρεαστούν. Οι γεωργικές καλλιέργειες θα συρρικνωθούν. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι θα αντιμετωπίσουν πείνα και υποσιτισμό. Η ανύψωση της στάθμης της θάλασσας, θα αποτελέσει απειλή για τις παράκτιες ζώνες όπου κατοικεί το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού. Η διάβρωση των ακτών θα αυξάνεται και θα χρειαστούν δαπανηρά έργα για την προστασία των κατασκευών ή την εγκατάλειψή των υποδομών. Η εισχώρηση αλμυρού νερού στην ξηρά θα προκαλέσει προβλήματα υφαλμύρινσης, αποστράγγισης των όμβριων υδάτων, προβλήματα στην ύδρευση και την αποχέτευση καθώς και ασθένειες. Οι παράκτιες περιοχές θα είναι πιο ευάλωτες στις καταιγίδες, πλημμύρες και καταστροφές. Θα υπάρξει κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία και θνησιμότητα. Εξάπλωση σε πρώην ψυχρές περιοχές των κουνουπιών και άλλων εντόμων με αποτέλεσμα ασθένειες ελονοσίας, ιός του Δ. Νείλου, Δάγκειος πυρετός και εγκεφαλίτιδες.• Ο ΠΟΥ εκτιμά ότι η κλιματική αλλαγή ευθύνεται ήδη για τον θάνατο 150.000 ανθρώπων και μια αύξηση 1οC θα διπλασιάσει τον αριθμό. Προφανώς υπάρχει και οικονομικό κόστος...
- Το οικονομικό κόστος της κλιματικής αλλαγής θα είναι το 5% της παγκόσμιας οικονομίας και μπορεί να φτάσει και το 20%. Ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής έχει παρομοιαστεί με τους παγκόσμιους πολέμους του 20ού αιώνα. Η αύξηση των επιπέδων του CO2 θα έχει μεγάλη επίδραση στους ωκεανούς. Με τη διάλυσή του στο θαλασσινό νερό παράγεται ανθρακικό οξύ, με αποτέλεσμα μείωση του pH 0,1 και πιθανό 0,4 μέχρι το 2100. Πτώση του pH κατά μία μονάδα αντιστοιχεί σε 10πλάσια αύξηση των ιόντων υδρογόνου H+. Η μείωση του pH στη θάλασσα είναι γνωστή ως οξίνιση των ωκεανών. Οι οργανισμοί που θα απειληθούν θα είναι όλοι οι οργανισμοί με κελύφη, σκελετούς από ανθρακικό ασβέστιο και θα δυσκολεύονται στην κατασκευή των σκελετών και θα δαπανούν περισσότερη ενέργεια.
Επίσης τα κοράλλια και ορισμένες ομάδες πλαγκτικών οργανισμών, κοραλλιογενείς ύφαλοι, τρηματοφόρα, κοκκολιθοφόρα, πλαγκτόν, μύδια, αχιβάδες, γαστερόποδα, αχινοί, κοραλλιοειδή φύκη, θυσανόποδα κ.ά. Η οξίνιση επίσης αυξάνει την απόσταση που διανύει το ηχητικό κύμα μέσα στο νερό και θα επηρεάσει τις φάλαινες που χρησιμοποιούν τον ήχο στην επικοινωνία. Η κλιματική αλλαγή, η ρύπανση από θρεπτικά, καθώς και η υπεραλίευση μπορούν να συμβάλλουν στην αύξηση των μεδουσών που προσαρμόζονται εξαιρετικά στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Πιθανότατα στα παραπάνω να οφείλεται και η αύξηση του πληθυσμού των μεδουσών που παρατηρείται τελευταία σε πολλές περιοχές της χώρας μας. Αν οι μέδουσες «πάρουν το πάνω χέρι», η θήρευση των ιχθυοπρονυμφών και νεαρών ψαριών μπορεί να εμποδίσει την ανάκαμψη των ιχθυοπληθυσμών. Οι θαλάσσιοι βιολόγοι φοβούνται ότι μπορεί να οδηγηθούμε από έναν ωκεανό γεμάτο ψάρια σε έναν ωκεανό γεμάτο μέδουσες.• Πώς μπορούμε να αντιδράσουμε;
- Άμεσα θα πρέπει να προβούμε στη δραστική μείωση του CO2 και των αερίων του θερμοκηπίου. Στη διακοπή της αποψίλωσης των δασών. Στη χρήση πιο αποδοτικών αυτοκινήτων. Λιγότερη οδήγηση. Χρήση βιοκαυσίμων. Πιο αποδοτικοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Αποθήκευση CO2 από τους σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Περισσότερη πυρηνική ενέργεια. Μείωση της χρήσης ηλεκτρισμού. Περισσότερη ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, κ.ά.
