ΦΑΡΣΑΛΑ (Γραφείο «Ε»)
Του Αχ. Μπακαλέξη
Εξω από το δυτικό σκέλος του τείχους της αρχαίας Φαρσάλου και κατά μήκος αυτού, απλωνόταν το εκτεταμένο και καλύτερα ερευνημένο σήμερα, δυτικό νεκροταφείο της πόλης.
Το νεκροταφείο αυτό είχε μακρά διάρκεια χρήσης, από τη μυκηναϊκή έως την ελληνιστική περίοδο (16ος έως 2ος αιώνα π.Χ.). Οι τάφοι ανοίγονταν εκατέρωθεν της οδού που συνέδεε τη βόρεια με τη νότια Ελλάδα και ανήκουν σε διάφορους τύπου: θολωτοί, θαλαμοειδείς, κιβωτιόσχημοι με τοιχώματα χτιστά ή επενδυμένα με πλάκες, μερικές φορές καλυμμένοι από τύμβο, ταφικά οικοδομήματα με πώρινες λάρνακες, κυκλικοί και ωοειδείς χριστοί τάφοι, κεραμοσκεπείς, ταφοδόχα αγγεία. Ο εμβληματικότερος των τάφων αυτών (από όσους, βεβαίως, έχουν ως σήμερα ανασκαφεί) είναι ο μεγάλος θολωτός τάφος, που στέκει στο δυτικό άκρο της σύγχρονης πόλης των Φαρσάλων, επί της οδού Λαμίας.
ΑΡΧΑΪΚΟΣ ΘΟΛΩΤΟΣ ΤΑΦΟΣ
Από το 1951 ως το 1954 και από τον τότε έφορο Αρχαιοτήτων Ν. Βερδελή ανασκάφηκε ο θολωτός τάφος των Φαρσάλων που έμελλε να μείνει γνωστός στην επιστημονική κοινότητα με το όνομά του (τάφος Βερδελή).
Το ταφικό αυτό μνημείο πρωτοκατασκευάστηκε στα υστεροαρχαϊκα χρόνια (τέλος 6ου ή πρώιμος 5ος αιώνας π.Χ.) και παρέμεινε σε χρήση έως την ελληνιστική περίοδο.
Ενας λιθόκτιστος μακρύς δρόμος οδηγεί στο κυρίως ταφικό θάλαμο, κυκλικού σχήματος, οι τοίχοι του οποίου έχουν δομηθεί με ογκώδεις λίθους κατά το εκφορικό σύστημα.
Το μνημείο είχε καλυφθεί με σωρό χώματος που σχημάτιζε τύμβο, η περιφέρεια του οποίου οριζόταν από χτιστό περίβολο. Ο περίβολος έχει δομηθεί κατά το πολυγωνικό σύστημα τοιχοποιΐας και στη βάση του πατάει σε πλάκες ευθυντηρίας. Ανάλογο σύστημα δόμησης συναντάται και στο αρχαιότερο σωζόμενο τμήμα του οχυρωματικού τείχους της αρχαίας Φαρσάλου γεγονός που αποτελεί ένα ασφαλές terminus post qeum για τη χρονολόγηση του μνημείου όχι αργότερα από τον πρώιμο 5ο αιώνα π.Χ.
Η μνημειότητα του τάφου φανερώνει ότι ανήκει σε μια εκ των ισχυρών αριστοκρατικών οικογενειών της αρχαίας Φαρσάλου.
Το γεγονός ότι ο τάφος ακολουθεί μια αρχιτεκτονική μορφή από αιώνες ξεπερασμένη που παραπέμπει όμως στο ένδοξο μυκηναϊκό παρελθόν της πόλης, φανερώνει τη βαθιά επιθυμία των ιδιοκτητών του να δηλώσουν την στενή σχέση και καταγωγή τους από τον ομηρικό ήρωα Αχιλλέα.
Ας μην ξεχνούμε ότι η Φάρσαλος είναι η διάδοχος πόλη της Φθίας, που υπήρξε ο γενέθλιος τόπος του Αχιλλέα. Επιπλέον, όλοι οι Θεσσαλοί των ιστορικών χρόνων και όχι μόνον οι Φαρσάλιοι, θεωρούσαν εαυτούς απογόνους του Αχιλλέα, εφόσον ο γιος του, ο Νεοπτόλεμος αναδείχθηκε βασιλιάς τους μετά το τέλος του Τρωικού Πολέμου, όταν ακόμα εκείνοι κατοικούσαν στην πατρογονική τους κοιτίδα, την Ηπειρο. Την επιθυμία των Φαρσάλων να υπογραμμίσουν τη στενή συγγενική τους σχέση με το γένος του Αχιλλέα και τους Μυρμιδόνες, καταδεικνύει και το σημαντικότερο κτέρισμα που βρέθηκε στον ταφικό θάλαμο του θολωτού τάφου, που είναι ένας θαυμάσιος καλυκωτός, μελανόμορφος κρατήρας του διάσημου ζωγράφου της αρχαϊκής περιόδου, του Εξηκία.
Αμέσως βορειοδυτικά της θόλου του αρχαϊκού τάφου και σε βαθύτερο επίπεδο αυτού, βρέθηκε μηκυναϊκός θαλαμοειδής τάφος, τον οποίο, κατά την άποψη του ανασκαφέα Ν. Βερδελή «οι κατασκευάσαντες το άνωθεν θολωτόν μνημείον διετήρησαν εκ σεβασμού». Είναι κι αυτός κατασκευασμένος από ντόπιο γκριζωτό ασβεστόλιθο και σώζεται σε μέγιστο ύψος 1,50 μ.
Το βόρειο τμήμα της αρχαϊκής θόλου αναγέρθηκε υπέρ του δρόμου του μυκηναϊκού θαλαμοειδούς τάφου, εγκλωβίζοντας έτσι και διατηρώντας, μέσα στην έκταση του αρχαϊκού ταφικού θαλάμου, τον νότιο τοίχο του χτιστού δρόμου του μυκηναϊκού τάφου. Ο αρχαιότερος αυτός τάφος βρέθηκε συλημένος.
* Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τα αρχεία του Δήμου Φαρσάλων.
