θανάτους λόγω καύσωνα), αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο (όπως το συνεχές λιώσιμο των πάγων στους πόλους), επανήλθε στη δημόσια συζήτηση το θέμα της κλιματικής αλλαγής και των συνεπειών της. Αν και υπάρχει και η άποψη ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια δεν στοιχειοθετούν κλιματική αλλαγή, αλλά απλώς μεταβολή κάποιων χαρακτηριστικών του κλίματος (π.χ. αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα), είναι αποδεδειγμένο πλέον και μετρήσιμο ότι η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας αυξήθηκε φέτος με ανησυχητικούς ρυθμούς. Εάν δεν ληφθούν μέτρα για τη μείωση ή αντιστροφή αυτής της τάσης, οι προβλέψεις αξιόπιστων οργανισμών είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές. Για την εκτίμηση της κατάστασης του περιβάλλοντος έχουν επινοηθεί μεθοδολογίες που χρησιμοποιούν διάφορους δείκτες μέσω των οποίων καταγράφονται ποσοτικά οι επιπτώσεις που προκαλούνται από ενέργειες του ανθρώπου και οι μεταβολές των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών, αποκαλούμενοι περιβαλλοντικά αποτυπώματα. Το πιο γνωστό από αυτά στο ευρύ κοινό είναι το αποτύπωμα άνθρακα (ΑΑ), για το οποίο συζητήσαμε με τον Λαρισαίο Δρ. Εδαφολογίας, πρώην διευθυντή ΙΧΤΕΛ Χρ. Τσαντήλα.
* Κύριε Τσαντήλα τι είναι το αποτύπωμα άνθρακα (ΑΑ); - Ο όρος αυτός περιλαμβάνει το σύνολο όλων των αερίων του θερμοκηπίου (ΑΘ-διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, οξείδια του αζώτου) που δημιουργούνται άμεσα ή έμμεσα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως μεταφορές, βιομηχανία, γεωργία κλπ, η συσσώρευση των οποίων στην ατμόσφαιρα προκαλεί την αύξηση της θερμοκρασίας. Η μεγαλύτερη επιβάρυνση προέρχεται από τις μεταφορές, τη βιομηχανία και άλλες δραστηριότητες που χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα. Όμως πολύ σοβαρή είναι η συμβολή στη δημιουργία ΑΘ από ανθρώπινες δραστηριότητες και συνήθειες των πολιτών, που θα μπορούσαν με κατάλληλες αλλαγές να συμβάλουν σημαντικά στην προσπάθεια μείωσης των ΑΘ και επομένως της επιβράδυνσης της αυξητικής τάσης της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας. * Το είδος των τροφών που καταναλώνει ο άνθρωπος παίζει σημαντικό ρόλο στις εκπομπές ΑΘ; - Οι διαφορές μεταξύ του ΑΑ των διαφόρων τροφών είναι τεράστιες. Το κόκκινο κρέας προκαλεί τις μεγαλύτερες εκπομπές ΑΑ ανά θερμίδα από όλες τις φυτικές τροφές. Οι τροφές ως προς τις εκπομπές ΑΘ ακολουθούν τη σειρά: κόκκινο κρέας (3 kg διοξειδίου του άνθρακα), τυρί (1.1), χοιρινό κρέας (770 g), κοτόπουλο (570 g), αυγά (400 g), γάλα (320 g), ρύζι (70 g), όσπρια (50 g), πατάτες (13 g). Από τα στοιχεία αυτά φαίνεται η μεγάλη διαφορά και η σημασία της διατροφής των ανθρώπων στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Για την αξιολόγηση της ισορροπίας μεταξύ των ζωικών και φυτικών τροφίμων που καταναλώνουν τα κράτη, ο FAΟ καθιέρωσε τον δείκτη αποτυπώματος άνθρακα των τροφίμων (Food Carbon Footprint) που δείχνει τη διαφορά μεταξύ του διοξειδίου του άνθρακα που παράγεται μεταξύ των ζωικών και φυτικών τροφών που καταναλώνει το κάθε άτομο. Όσο μικρότερος είναι αυτός ο δείκτης, τόσο πιο ισορροπημένη είναι η κατανομή μεταξύ ζωικών και φυτικών τροφίμων που καταναλώνονται σε μία χώρα. Για το έτος 2018 τους χειρότερους δείκτες είχαν η Αργεντινή, η Αυστραλία, η Αλβανία, η Ισλανδία, η Νέα Ζηλανδία και οι ΗΠΑ (διαφορά μεταξύ ζωικών και φυτικών προϊόντων 2108 – 1560 kg διοξειδίου του άνθρακα ανά άτομο τον χρόνο) και τον καλύτερο το Μπαγκλαντές (διαφορά -75 kg/άτομο/έτος). Για την Ελλάδα ο δείκτης αυτός ήταν 1395 kg διοξειδίου του άνθρακα/άτομο/έτος) που δεν είναι καλός και μπορεί να βελτιωθεί σημαντικά με αύξηση της κατανάλωσης των φυτικών τροφών έναντι των ζωικών. Μεγάλες ποσότητες ΑΘ απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα από τις καθημερινές ανάγκες των νοικοκυριών. Για παράδειγμα, η κατανάλωση μιας κιλοβατώρας απελευθερώνει 430 g διοξειδίου του άνθρακα. Μεταξύ των ορυκτών καυσίμων το πιο ρυπογόνο είναι το κάρβουνο και ακολουθούν το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Υπολογίζεται ότι το 2016 στις ΗΠΑ λόγω της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας στα νοικοκυριά απελευθερώθηκαν 670 εκατ. τόνοι διοξειδίου του άνθρακα, που ισοδυναμεί με το 10% περίπου των συνολικών εκπομπών ΑΘ. Τα ηλεκτρικά ψυγεία είναι από τους μεγαλύτερους καταναλωτές ενέργειας προκαλώντας ετησίως εκπομπές περίπου 330 kg διοξειδίου του άνθρακα ανά νοικοκυριό. Μία άλλη σημαντική πηγή απελευθέρωσης ΑΘ που σχετίζεται με τις καθημερινές ανάγκες και συνήθειες των ανθρώπων είναι οι μετακινήσεις με αυτοκίνητο. Το 2016 στις ΗΠΑ εκλύθηκαν από τα ιδιωτικά αυτοκίνητα 1.1 δισ. τόνοι διοξειδίου του άνθρακα που ισοδυναμεί με το 17% των συνολικών εκπομπών ΑΘ. Η μετακίνηση με αυτοκίνητο κάθε ατόμου απελευθερώνει 2.5 φορές παραπάνω ΑΘ σε σύγκριση με τη μετακίνηση με τρένο. Το 42% περίπου των ΑΘ που εκπέμπονται από τα αυτοκίνητα οφείλεται στα ΙΧ αυτοκίνητα και το υπόλοιπο σε όλες τις άλλες κατηγορίες αυτοκινήτων. * Μπορούν λοιπόν οι απλοί άνθρωποι να συμβάλουν σημαντικά στη μείωση των εκπομπών ΑΘ με μικρή έστω αλλαγή των καθημερινών συνηθειών τους; - Σίγουρα ναι. Ενδεικτικά μερικοί τρόποι για τον σκοπό αυτό είναι οι ακόλουθοι: Μείωση της κατανάλωσης κρεάτων και ιδιαίτερα των κόκκινων . Η καθιέρωση ετικετών στα τρόφιμα με το ΑΑ θα βοηθούσε πάρα πολύ σε αυτό. Μείωση της χρήσης του αυτοκινήτου και αντικατάστασής του με περπάτημα, ποδήλατο, χρήση μαζικών μέσων μεταφοράς. Περιορισμός της άσκοπης κατανάλωσης ενέργειας στα σπίτια με όλες τις ηλεκτρικές συσκευές. Χρησιμοποίηση λαμπτήρων φωτισμού χαμηλής κατανάλωσης, αποφυγή αγοράς προϊόντων μιας χρήσης, ανακύκλωση απορριμμάτων, χρησιμοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Θεωρούμε ότι αξίζει να υπάρξουν πρωτοβουλίες της Πολιτείας, αλλά και των κοινωνικών οργανώσεων προς την κατεύθυνση της ενημέρωσης των πολιτών για τα θέματα αυτά. Η θέσπιση κινήτρων για τη δημιουργία ετικετών σε όλα τα προϊόντα με το Αποτύπωμα Άνθρακα θα βοηθούσε σημαντικά.
Συνέντευξη στον Γιώργο Ρούστα
