Η θάλασσα σε ευθεία γραμμή δεν απέχει περισσότερο από 200 μέτρα και το μέρος έχει όλα τα προσόντα που αναζητούσαν οι μοναχοί για την εγκαταβίωσή τους, δηλαδή πλούσια βλάστηση, καλλιεργήσιμο χώρο πολύ κοντά, νερό, θέα εκπληκτική προς τα τρία σημεία του ορίζοντα, εκτός από τον βορρά, και σχετική ασφάλεια.
Η ιστορία της Μονής πρέπει να ξεκινά από τα τέλη του 11ου με αρχές του 12ου αιώνα, αλλά το σωζόμενο σήμερα κτίριο ανήκει χρονολογικώς στα μέσα του 19ου αιώνα. Διαδέχθηκε παλαιότερο κτίσμα, πιθανώς των μέσων του 18ου αιώνα, το οποίο καταστράφηκε μαζί με τα κελιά και τους λοιπούς χώρους από πυρκαγιά το 1847, η οποία κατέστρεψε και πολύτιμα έγγραφα, μεταξύ των οποίων ήταν και ο συνορλαμάς, η μάνα, δηλαδή το κατάστιχο – κτηματολόγιο στο οποίο καταγραφόταν η περιουσία της Μονής.
Η Μονή κατά την περίοδο της ακμής της διέθετε αμπέλια, ελαιώνες, εκτάσεις για σιτηρά και κήπους, όπως και λιβάδια για τη βόσκηση μικρών και μεγάλων ζώων. Η δικαιοδοσία της περιελάμβανε όλη την περιοχή που περικλείεται από τη θάλασσα, το ρέμα της Βελίκας, το ρέμα της Παλιουριάς και την περιοχή Πέτρα Στεφάνου και Κρεβάτια. Στη δεκαετία του 1880 απέκτησε και δικό της ελαιοτριβείο, έργο της Στεφανίας Φαβρ Μαντάμας που ζούσε στο Μεταξοχώρι και είχε αναπτύξει την εκεί σηροτροφία με μεγάλη επιτυχία. Αξίζει, επίσης, να αναφερθεί ότι η Μονή είχε μετόχι (μονύδριο και κτηματική περιουσία) στην Κασσάνδρα της Χαλκιδικής, τα οποία, δυστυχώς, χάθηκαν από κακούς χειρισμούς των αρμοδίων σε δικαστικούς αγώνες. Μετόχι είχε και στην περιοχή της Σκήτης, στη θέση Θεολογίτικο Μετόχι. Στην παρουσία αυτού του μετοχίου και της κτηματικής του περιουσίας αποδίδεται η εγκατάσταση αρκετών οικογενειών της Μελιβοίας στο χωριό Σκήτη. Και μέσα στον οικισμό της Μελιβοίας η Μονή κατείχε οικόπεδα και κτίρια, για τα οποία η Κοινότητα και το Δημόσιο κατέληξαν σε συμβιβασμό. Συμπερασματικά, ήταν ένα αρκετά πλούσιο μοναστήρι που μεγάλωνε τα έσοδά του από τις προσοδοφόρες ενασχολήσεις των μοναχών του, οι οποίοι υπήρξαν ακόμη και βιβλιοδέτες. Στην περιουσία της Μονής αποκαταστάθηκαν οι σημερινοί Μελιβοιώτες, κάτοχοι περιουσιών στην τουριστική ζώνη της Βελίκας και της γύρω περιοχής.
Μετά από έρευνες των ιστορικών Κώστα Σπανού, Δημήτρη Αγραφιώτη και Στέφανου Κανδηλάρη αποδεικνύεται και ανάμειξη της Μονής κατά την τελευταία εξέγερση των Θεσσαλών εναντίον των Τούρκων. Στις 6 Αυγούστου, λοιπόν, του 1877, τμήμα ανταρτών αποβιβάστηκε στην παραλία της Βελίκας κατά λάθος, ενώ κατευθυνόταν προς την Πιερία. Μετέφερε οπλισμό και πυρομαχικά. Ο ηγούμενος Ιωακείμ συγκατατέθηκε να μεταφερθούν στη Μονή για ασφάλεια. Λίγες ποσότητες των υλικών μεταφέρθηκαν στο μοναστήρι, ενώ τα υπόλοιπα απόμειναν στην άμμο της παραλίας. Ενας Μελιβοιώτης ιερωμένος, ο Παπαλέξης, έδωσε την πληροφορία στους Τούρκους, που έσπευσαν με σημαντικές δυνάμεις και βρήκαν τόσο τα όσα είχαν απομείνει στην παραλία, όσο και αυτά που είχαν μεταφερθεί στη Μονή. Ο ηγούμενος Ιωακείμ κατάφερε να διαφύγει χρησιμοποιώντας την καταφυγή, υπόγεια σήραγγα, που κατέληγε κοντά στην παραλία. Οι άλλοι ξυλοκοπήθηκαν άγρια και, κυρίως, οι προεστοί του χωριού, που με την επέμβαση κάποιων μπέηδων της Λάρισας γλίτωσαν το χειρότερο. Οι υπόλοιποι κάτοικοι σκορπίστηκαν στα γύρω δάση και κρύβονταν για μέρες, όπως και ο ιερέας Παπαλέξης. Το κυριότερο, όμως, είναι ότι η Μονή λεηλατήθηκε και μαζί με τα όπλα και τα πολεμοφόδια, που επιδείκνυαν οι Τούρκοι στη Λάρισα ως λάφυρα της επιχείρησής τους, παρουσίαζαν επιδεικτικά και τα ιερά σκεύη και τα πολύτιμα εκκλησιαστικά βιβλία της Μονής, όπως αναφέρει στην Ελληνική Κυβέρνηση ο πρόξενος της Ελλάδας στη Λάρισα Παλαμήδης.
Η Ιερά Μονή, λοιπόν, πανηγυρίζει αύριο Τρίτη και, όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος, αναμένεται, καιρού επιτρέποντος, να συγκεντρώσει πλήθος κόσμου. Σήμερα, στις 7 το απόγευμα, θα ψαλεί ο μέγας πανηγυρικός εσπερινός μετ' αρτοκλασίας. Αύριο το πρωί, στις 7:30, θα τελεσθούν ο όρθρος και η πανηγυρική θεία λειτουργία μετ' αρτοκλασίας. Αμέσως μετά, θα προσφερθεί στους παρευρισκόμενους «το φαγητό του Αγίου», ενώ σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους οι προσκυνητές μπορούν να ψήσουν, να φάνε και να γλεντήσουν, όπως ορίζει το έθιμο, ως αργά το απόγευμα με τη συνοδεία λαϊκής ορχήστρας.
ΑΓΙΑ (Γραφείο «Ε»)
Του Νίκου Γουργιώτη
