Είκοσι χρόνια μετά ο στόχος έχει επιτευχθεί.
Δημιουργήθηκε ο μεγαλύτερος βιότοπος των Βαλκανίων και η μεγαλύτερη φυσική «Τράπεζα γενετικού υλικού», κάτι που τείνει να εξαφανισθεί στην υπόλοιπη Ελλάδα με τις εντατικές καλλιέργειες και την υπερβόσκηση.
Το εγχείρημα «Βιοτόπος Πρινιάς – Πλασιάς», που προήλθε από τη συνένωση ιδιοκτησιών 42 κατόχων των συνεχόμενων αγροτικών εκτάσεων, ξεκίνησε και διηύθυνε σε όλη την πορεία του ο Δρ. Αλεξ. Παπαχατζής, καθηγητής Δενδροκομίας του ΤΕΙ Θεσσαλίας, διευθυντής του Θεσμοθετημένου Εργαστηρίου "Δενδροκηπευτικών και Εδαφικών Πόρων" και διευθυντής του Τομέα «Προστασίας Περιβάλλοντος» στο «Κέντρο Τεχνολογικής Έρευνας (ΚΤΕ) Θεσσαλίας».
Ο κ. Παπαχατζής, επιστημονικός υπεύθυνος του Βιοτόπου, μιλά στην «Ε» για τα βήματα δημιουργίας του βιότοπου, τις παρεμβάσεις που έγιναν αλλά και τον κίνδυνο που διατρέχει σήμερα να εξαφανιστεί, καθώς λήγει το 2018 το εικοσαετές πρόγραμμα χρηματοδότησης των ιδιοκτητών γης, που παραχώρησαν τα χωράφια τους για τη δημιουργία του.
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ
Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηματοδοτούσε την παύση της καλλιέργειας των αγρών και την παύση της χρήσης των βοσκοτόπων, προκειμένου να δημιουργηθεί μια φυσική «Τράπεζα γενετικού υλικού», όπως και έγινε στο Μαυροβούνι.
Αναλυτικά ο κ. Παπαχατζής αναφέρει: «Μέσα από τον κανονισμό της τότε ΕΟΚ (Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα), τον 92/2080/EC, διαπιστώσαμε ότι παρέχεται η δυνατότητα επανένταξης στο φυσικό περιβάλλον διαφόρων επηρεασμένων από τον άνθρωπο περιοχών.
Αυτή μάλιστα η επανένταξη γινόταν με τρόπους που εμπεριείχαν και την ανθρώπινη παρέμβαση μέσα από σύγχρονες και ήπιες διαχειριστικές πρακτικές (π.χ. αγραναπαύσεις, ειδικές φυτεύσεις, κ.ά.), οι οποίες συνδυάζονταν αρμονικά με τη διεργασία της φυσικής ανάκαμψης των περιοχών.
Το πρώτο βήμα μας ήταν η σύνταξη μιας περιβαλλοντικής μελέτης το 1996, στην Πρινιά –Πλασιά (δίπλα στα δύο χωριά), του όρους Μαυροβουνίου Θεσσαλίας, την οποία και καταθέσαμε για να ξεκινήσει τελικά το 1997, η εφαρμογή του Προγράμματος «Μακροχρόνια Παύση Καλλιέργειας γαιών», για τη δημιουργία «Βιοτόπων» και «Οικοπάρκων», στην εν λόγω περιοχή.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηματοδοτούσε την παύση της καλλιέργειας των αγρών, ή την παύση της χρήσης των βοσκοτόπων, για τη δημιουργία μιας φυσικής «Τράπεζας γενετικού υλικού».
Η συνολική έκταση της περιοχής εφαρμογής ήταν περίπου 9.000 στρέμματα, εκ των οποίων περίπου τα 2.500 στρ. ήταν καλλιεργήσιμα με σιτηρά και τα υπόλοιπα ήταν χορτολίβαδα, που χρησιμοποιούνταν σαν βοσκότοποι.
Ύστερα από ειδική περιβαλλοντική μελέτη που συντάχθηκε με ομάδα μελετητών στην οποία συμμετείχα και διηύθυνα, καθώς και με ειδική ορνιθολογική μελέτη, από εξειδικευμένο συνεργάτη, το Υπουργείο Γεωργίας ενέκρινε τη συγκεκριμένη περιοχή, ώστε να εφαρμοσθεί η «Μακροχρόνια Παύση Καλλιέργειας Γαιών» (ΜΠΚΓ) και να δημιουργηθεί ο «Βιοτόπος Πρινιάς – Πλασιάς». Όλη αυτή η έκταση των αρχικά 9.000 στρεμμάτων προήλθε από τη συνένωση των ιδιοκτησιών 42 κατόχων των συνεχόμενων αγροτικών εκτάσεων».
ΜΟΝΑΔΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Το γιατί επιλέχθηκε η συγκεκριμένη περιοχή, ο κ. Παπαχατζής εξηγεί: «Περιλάμβανε μοναδικά χαρακτηριστικά. Ο συνδυασμός ύπαρξης πρωτογενών βιοτικών παραγόντων (χλωρίδα, βλάστηση) με ορισμένους άλλους θεμελιώδεις αβιοτικούς παράγοντες, όπως π.χ. το έδαφος, το κλίμα, η γεωγραφική θέση, κ.ά., ήταν ο καθοριστικός παράγοντας για την περαιτέρω εξέλιξη, σύνθεση και ολοκλήρωση της δομής του οικοσυστήματός της.
Άλλοι σημαντικοί παράγοντες που συνέβαλαν καθοριστικά στην ένταξη της συγκεκριμένης έκτασης για τη δημιουργία του «Βιοτόπου» είναι ότι αποτελεί μέρος του Δικτύου Natura 2000 (κωδικός GR 1420004), γιατί είναι συνέχεια του Μαυροβουνίου, το οποίο αποτελεί σημαντικότατο πέρασμα για τα αποδημητικά πουλιά.
Να επισημάνουμε δε, ότι η ελληνική χλωρίδα είναι όχι μόνο μοναδική στον κόσμο, αλλά και από τις πιο πλούσιες, αφού από τα περίπου 6.000 είδη και υποείδη φυτών που περιλαμβάνει, απ’ αυτά τα περίπου 1.100 είναι ενδημικά, δηλαδή δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στη γη!
Αξίζει να σημειώσουμε ότι στις παρυφές των καλλιεργούμενων τότε αγρών με σιτηρά, εντοπίσαμε (αφού είχαν γλιτώσει από τα ισοπεδωτικά ζιζανιοκτόνα) μέχρι και φυτά που ήταν ο πρόγονος του αρχαίου σιταριού, που αναφέρει ο Όμηρος και που ανήκουν στο είδος «Αιγίλοπας» (Aegilops sp.).
Παρατηρούμε ότι σ’ αυτήν την περιοχή έχουμε σαν χλωρίδα πάνω από 85 διαφορετικά είδη δέντρων και θάμνων, αλλά και εκατοντάδες άλλα είδη ποωδών φυτών, ενώ την πανίδα αποτελούν πάνω από 200 είδη πουλιών, περισσότερα από 15 είδη θηλαστικών ζώων και πιο πολλά από 20 είδη ερπετών και τουλάχιστον 6 είδη αμφίβιων.
Η περιοχή γειτνιάζει με το υπό εκτέλεση μεγάλο έργο επαναδημιουργίας της λίμνης Κάρλας και έχει καταπληκτική θέα προς τη λίμνη, ενώ από την άλλη πλευρά, βλέπει προς τον Κίσσαβο, τον Όλυμπο, αλλά και προς το Αιγαίο».
ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ
Σύμφωνα με τον κ. Παπαχατζή «οι δραστηριότητες που έχουν αναπτυχθεί αφορούν επιγραμματικά στα εξής: Πλήρης παύση της βόσκησης, έλεγχος τήρησης της βοσκοαπαγόρευσης, πλήρης απαγόρευση του κυνηγιού, μακροσκοπική παρακολούθηση της φυσικής αναγέννησης, παρακολούθηση ειδικών μικροπεριβαλλόντων (πηγές - υγροτοπικοί θώκοι), σχεδιασμός της φυτοκοινωνιολογικής έρευνας και παρακολούθησης και διενέργεια δοκιμαστικών καταγραφών, παρακολούθηση της πανίδας και διενέργεια δοκιμαστικών καταγραφών, φυτεύσεις περίπου 25.000 ειδικών θάμνων και 2.500 δέντρων καθώς και η μετέπειτα συντήρηση αυτών.
Κατά τη διάρκεια της εικοσαετίας φυτεύτηκαν δέντρα και θάμνοι του φυσικού ελληνικού χώρου και μάλιστα από είδη που ευδοκιμούν στην ευρύτερη περιοχή της Πρινιάς. Περιλαμβάνοντας όμως και ορισμένα είδη τα οποία δεν ήταν και τόσο συνηθισμένα στην περιοχή κι αυτό για να εμπλουτισθεί αυτή η «τράπεζα γενετικού υλικού.
Οι στοχευμένες φυτεύσεις και αναχλοάσεις, σε συνδυασμό με τη μη βόσκηση της περιοχής, είχε θεαματικά αποτελέσματα ως προς τη γενικότερη αναβλάστηση.
Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό από τη μωσαϊκότητα των φυτοκοινωνιών (θάμνοι, χορτολίβαδα, ρεματιές, κλπ).
Βεβαίως, έγιναν εποχιακές εποπτεύσεις, ώστε να διαπιστωθεί ο βαθμός αναγέννησης της φυσικής βλάστησης, ιδιαίτερα μάλιστα στις τέως καλλιεργούμενες εκτάσεις. Στην περιοχή υπάρχουν μικροπεριβάλλοντα με αξιόλογες ειδικές συνθήκες, όπως π.χ. ρεματιές και πηγές.
Επίσης τοποθετήσαμε ειδικές ταΐστρες για θηλαστικά και πουλιά, για τον εμπλουτισμό και την υποβοήθηση της πανίδας. Υπάρχουν αγριογούρουνα, διάφορα τρωκτικά, πέρδικες, φάσες, αγριοπερίστερα, τρυγόνια, ορτύκια και πολλά είδη πτηνών.
Εγκαταστάθηκαν τεχνητές φωλιές, που προσέλκυσαν ορισμένα είδη πουλιών, κυρίως γλαυκόμορφων και στρουθιομόρφων».
Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ
Ο κ. Παπαχατζής κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, για την εξαφάνιση του βιότοπου μετά τον Αύγουστο του 2018, όπου λήγει η χρηματοδότηση του προγράμματος και δηλώνει στην «Ε»: «Είναι κρίμα, αυτός ο μοναδικός «Βιότοπος» για τη χώρα μας, αλλά και για τα Βαλκάνια, τώρα που λήγει αυτό το 20ετές πρόγραμμα, να αφεθεί όχι μόνο να ρημάξει, αλλά να ξαναγυρίσει στην πρότερή του κατάσταση, δηλαδή να αρχίσει πάλι να καλλιεργείται και να βοσκείται.
Θα ήταν σωτήριο, να μεριμνήσει το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων να διατηρήσει τον βιότοπο, εγκρίνοντας την υλοποίηση ενός παραπλήσιου προγράμματος, τουλάχιστον 10ετίας, σε συνδυασμό με ανάπτυξη μορφών οικοτουρισμού. Επίσης, τα σημερινά περιβαλλοντικά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως το «LIFE», μας δίνουν τη δυνατότητα και εργαλεία για να κινηθούμε προς αυτήν την κατεύθυνση.
Εμείς, σαν ΤΕΙ Θεσσαλίας και ως Εργαστήριο «Δενδροκηπευτικών και Εδαφικών Πόρων» που για 20 συναπτά έτη παρακολουθούμε τον συγκεκριμένο βιότοπο, μπορούμε να εκπονήσουμε άμεσα με τα δεδομένα που διαθέτουμε όλα αυτά τα χρόνια, την απαραίτητη επιστημονική μελέτη, για να στοιχειοθετηθεί πλήρως η περιβαλλοντική σκοπιμότητα της συνέχισης αυτού του τεράστιου έργου των 9.000 στρεμμάτων.
Πάντως «Διαχειριστική Αρχή» του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, σε έλεγχο που πραγματοποίησε το 2014, όχι μόνο διαπίστωσε ότι όλες οι
επεμβάσεις καθώς και η συνολική διαχείριση, του βιοτόπου ήταν σύμφωνες με τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις του προγράμματος, αλλά τον ανακήρυξε σαν τον καλύτερο Βιότοπο στην Ελλάδα, του κανονισμού 2078/92».
Ο κ. Παπαχατζής σημειώνει τέλος ότι «αμέριστος αρωγός σ’ αυτήν την προσπάθεια είναι ο υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης, κ. Βασίλης Κόκκαλης, όπως και ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας, κ. Κωνσταντίνος Αγοραστός, που όλα αυτά τα χρόνια στήριξε με τις ενέργειες του τον Βιότοπο».
Της Λένας Κισσάβου
