Μία κατηγορία μνημείων συνδέεται με τη χρήση του νερού, όπως είναι οι κρήνες, οι στέρνες της πόλης και των οικισμών της φαρσαλινής υπαίθρου. Διασώζονται 55 κρήνες παραδοσιακού χαρακτήρα. Οι κρήνες αυτές δεν υπάρχουν στις δυτικές πεδινές περιοχές όπου γίνονταν μικρές γεωτρήσεις, αλλά στους ημιορεινούς και ορεινούς οικισμούς, όπου υπήρχαν φυσικές πηγές, με τρεχούμενα νερά σε αφθονία.
Οι κρήνες απαντώνται και εντός των οικισμών, αλλά και στους αγρούς. Οι μνημειακότερες εξ αυτών έχουν και καλλιτεχνικό ενδιαφέρον, συνδέονται με αισθητικές αντιλήψεις της εποχής και συνιστούν παράγοντα χωροταξικής διαμόρφωσης.
Πολλές κρήνες χρονολογούνται από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Οι περισσότερες όμως ανάγονται στον 18ο αιώνα. Η κάθε κρήνη συνδέεται με την κοινωνική ζωή, κυρίως των γυναικών της υπαίθρου, αλλά αποτελεί έναν χώρο οικονομικής δραστηριότητας και ενίοτε φιλοξενεί ή φιλοξενούσε αγορές - παζάρια. Οι κρήνες συμπληρώνουν τον πολεοδομικό εξοπλισμό των χωριών και εξασφάλιζαν το πότισμα των ζώων, την άρδευση των καλλιεργειών. Συνδέονταν και με τις πολιτιστικές εκδηλώσεις, την οικονομική και οικιστική ανάπτυξη των διαφόρων οικισμών και πόλεων.
Η ζωογόνος δύναμη του νερού επηρέασε τη ζωή των ανθρώπων και όλα τα μνημεία που συνδέονται με αυτό αποτελούν στοιχεία της αρχιτεκτονικής παράδοσης. Ειδικά οι κρήνες αποτελούν σημεία αναφοράς μικρών ή μεγάλων πολεοδομικών ενοτήτων και συνδέονται με δοξασίες, μύθους και θρύλους. Σήμερα οι κρήνες αποκόπηκαν από τη ζωή των ανθρώπων. Πρέπει όμως να διασωθούν, να ανακαινιστούν, ώστε να γίνει γνωστή η λαϊκή παραδοσιακή αρχιτεκτονική και συνάμα να γίνουν πάλι πόλος έλξης για διάφορες πολιτιστικές και παραδοσιακές εκδηλώσεις. Στα Φάρσαλα και στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν πολλές κρήνες (55 τον αριθμό), εκ των οποίων οι πιο γνωστές είναι στους Κάτω Χαλκιάδες, στη Ζωοδόχο Πηγή, στην Κρήνη, στο "Βαρούσι" Φαρσάλων κ.λπ. Μία από τις σημαντικότερες είναι η κρήνη της Σκοτούσας.
Η ΚΡΗΝΗ ΣΤΟΝ ΟΙΚΙΣΜΟ ΣΚΟΤΟΥΣΑ
Η κρήνη στον οικισμό Σκοτούσα δεσπόζει επιβλητική στο χωριό. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό κτίσμα της Οθωμανικής περιόδου, δομημένο σχεδόν εξ ολοκλήρου με αρχαίο οικοδομικό υλικό. Έχει δύο τμήματα: Την κυρίως κρήνη και μία σειρά από ποτίστρες ζώων στ' αριστερά. Η κυρίως κρήνη έχει διαστάσεις 3,30 μ. ύψος Χ 2,40 μ. πλάτος.
Στην πρόσοψη, διαμορφώνεται εσοχή που επιστέφεται από διπλό και ελαφρώς οξυκόρυφο τόξο, με καμπύλες πλευρές που στηρίζονται δεξιά και αριστερά σε παρασιάδες με πόδια. Στην κορυφή του τυμπάνου της τοξωτής εσοχής υπάρχει και μια επιγραφή που δηλώνει ότι το κτίσμα υπέστη κάποια ανακαίνιση και συντήρηση: Η επιγραφή αναφέρει τα εξής: Δαπάνη Κοιν. Σκοτούσα, επί προεδρεία Αβράμ Κουλαξή 1939".
Χαμηλότερα ανοίγεται το στόμιο εκροής του νερού με τη χούφτα, που είναι συμφυώς λαξευμένο με τη λιθόπλινθο που το φέρει. Μπροστά από τη βρύση είναι κατασκευασμένη η λίθινη λεκάνη / γούρνα. Στα αριστερά φέρεται μια ξερολιθιά που λειτουργεί ως αναλημματικός τοίχος.
Σήμερα, η κρήνη είναι παροπλισμένη και περιμένει στωικά την επαναλειτουργία της.
* Στοιχεία αντλήθηκαν από τις εισηγήσεις του δημάρχου Φαρσάλων Άρη Καραχάλιου, της αρχαιολόγου Βάσως Νούλα, από το 3ο Πανελλήνιο Εθνολογικό Συνέδριο Θεσσαλών Καραγκούνηδων που έγινε στα Φάρσαλα το 2014.
ΦΑΡΣΑΛΑ (Γραφείο "Ε")
Του Αχ. Μπακαλέξη
