Ο Μάιος μας έφτασε, εμπρός βήμα ταχύ...

ΤΑ ΕΘΙΜΑ, ΤΑ ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΚΑΙ Η ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΜΗΝΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΛΟΥΛΟΥΔΙΩΝ

Τριανταφυλλάς, Κερασάρης, Λούλουδος, Πράσινος… Ο Μάιος ή Μάης, με ονόματα που προέρχονται από τη φύση και έχουν «τυπωθεί» στη λαϊκή συνείδηση στο διάβα των αιώνων, προμηνύει όχι μόνο την άνοιξη, αλλά και την οριστική νίκη της φύσης απέναντι στον χειμώνα, προετοιμάζοντας τη νέα καρποφορία, τη βλάστηση και την άνθηση της ίδιας της ζωής.

Από το φθινόπωρο μέχρι και την άνοιξη, είμαστε σε μία μεταβατική περίοδο, οι γεωργοί περιμένουν αυτό που «εγκυμονεί» η γη και αυτό το διάστημα χαρακτηρίζεται από μία κύμανση μεταξύ ελπίδας και φόβου: ελπίδα για να πάει καλά η συγκομιδή και φόβος μήπως ξαφνικά καταστραφεί από παγωνιές ή πλημμύρες, είπε, μεταξύ άλλων, στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας - Θράκης, Ζήσης Σκαμπάλης, με αφορμή την ημέρα της Πρωτομαγιάς.
Όλες οι Πρωτομηνιές, αρχής γενομένης του Ιανουαρίου είναι σημαντικές, είπε ο κ. Σκαμπάλης και υπογράμμισε τη διαρκή εναλλαγή της φύσης, ένα σταθερό μοτίβο που προβάλλει την ιερότητα της ζωής και, ταυτόχρονα, εισαγάγει την έννοια του χρόνου με το χαρακτηριστικό του παραγωγικού κύκλου. Δηλαδή, όπως εξήγησε, ο γεωργός που έσπειρε το φθινόπωρο περιμένει το καλοκαίρι για να συλλέξει αυτό που έσπειρε. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε για πρώτη φορά την «εισαγωγή» του παραγωγικού κύκλου ως βασικού συστατικού της νοοτροπίας και της αντίληψης, αλλά και της αναμονής σε συνδυασμό με την αποθήκευση τροφής.
Την Πρωτομαγιά, οι ιδιότητες του καλού και του κακού, της αναγέννησης και του θανάτου αναδεικνύονται, αφού αυτή τη μέρα, εκδηλώσεις -χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο- που απαντώνται στον ελληνικό πολιτισμό, όπως και στον πολιτισμό πολλών ευρωπαϊκών λαών, «σηματοδοτούν» το τέλος του χειμώνα σε κάθε του «έκφανση». Κοινό σημείο αναφοράς πολιτισμών είναι πως η Πρωτομαγιά είναι η γιορτή της ανθοφορίας της φύσης και η αρχή του καλού καιρού. Γιορτή που έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα (σσ: μία από τις παλαιότερες γιορτές ήταν τα Ανθεστήρια, η γιορτή των λουλουδιών, η πρώτη επίσημη γιορτή ανθέων των Ελλήνων), η Πρωτομαγιά, με το πέρασμα των αιώνων έφτασε στις ημέρες μας με εκδηλώσεις που κυρίαρχο χαρακτηριστικό τους είναι η «επανεκκίνηση» της άνοιξης.
Ο Μάιος είναι ένας μήνας χαράς, με έθιμα όπως το μαγιάτικο στεφάνι το οποίο -κατά τη λαϊκή παράδοση- στολίζει την πόρτα του σπιτιού μέχρι τις 24 Ιουνίου, οπότε καίγεται στις φωτιές του Αϊ-Γιάννη. Τα στεφάνια τα φτιάχνουν για την ευφορία της γης και μάλιστα σε ορισμένα απ' αυτά συνηθίζουν να κρεμάνε και ένα σκόρδο ή αγκάθι για να αποτρέψουν το ό,ποιο κακό. Όμως, οι βροχές του Μαΐου δείχνουν -κατά τη λαϊκή παράδοση -το άλλο του «πρόσωπο», αφού προκαλούν ζημιές στα σιτηρά, εξ ου και η παροιμία «Στον καταραμένο τόπο, μήνα Μάη βρέχει», αλλά για τον ίδιο μήνα η παροιμία «Πρωτομαγιά, τα λουλούδια γιορτάζουν και τα πουλιά το ταίρι τους φωνάζουν...» , μας «επαναφέρει» στην τάξη που δεν είναι άλλη από τον ερχομό της άνοιξης.
Αν και άλλη παροιμία διαφωνεί, αφού υποστηρίζει ότι «ο Μάης έχει τ' όνομα κι ο Απρίλης τα λουλούδια», οι άνθρωποι θέλουν το Μάη μήνα των λουλουδιών και έχουν ορίσει την Πρωτομαγιά ως ημέρα γιορτής, τραγουδώντας «ο Μάιος μας έφτασε/εμπρός βήμα ταχύ/να τον προϋπαντήσουμε/παιδιά στην εξοχή».
Την Πρωτομαγιά ο κόσμος βγαίνει έξω στη φύση και όπως σημειώνει ο κ. Σκαμπάλης και λίγο πριν, στις 25 Απριλίου που γιορτάζει ο Άγιος Μάρκος οι γεωργοί προσεύχονται να «ναρκώσει» τα φίδια, διότι κι αυτά ξυπνούν από τη χειμερία νάρκη. Και έρχεται η Πρωτομαγιά, ξεκινά με τραγούδια, καλή διάθεση, με «απόδραση» στη φύση, ο κόσμος συμμετέχει στην ανθοφορία της.
Πάντως, όποια κι αν είναι τελικά τα «τερτίπια» του Μαΐου, το βέβαιο είναι ότι έχει την «τιμητική» του, σε πολλές παροιμίες, στις οποίες «αποτυπώνεται» το πέρασμα στην άνοιξη «Το Μάη βάζε εργάτες κι ας είναι κι ακαμάτες (σσ: όσο κι αν τεμπελιάζουν, θα κάνουν δουλειά γιατί είναι οι μέρες μεγάλες), ή οι δοξασίες βάσει των οποίων η ονομασία του Μαΐου είναι συνδεδεμένη με τη λέξη μάγια «Το Μάη εγεννήθηκα και μάγια δε φοβούμαι».
Την ημέρα της Πρωτομαγιάς, πέρα από το στεφάνι με τα λουλούδια, σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως σε νησιά του Αιγαίου έθιμα, όπως αυτό του «αμίλητου νερού», είχε «πρωταγωνιστικό ρόλο». Τα κορίτσια σηκώνονταν την αυγή κι έπαιρναν μαζί τους τα λουλούδια, που είχαν μαζέψει από την παραμονή και πήγαιναν στα πηγάδια να φέρουν το «αμίλητο νερό» (αμίλητο γιατί το κουβαλούσαν χωρίς να μιλούν). Όταν το έφερναν στο σπίτι, πλένονταν όλοι με αυτό.