Ο κ. Οικονόμου είναι παράλληλα διευθυντής του Εργαστηρίου Χωροταξικού και Πολεοδομικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, του Εργαστηρίου δηλαδή που συνέταξε το ΣΟΑΠ με πρωτοβουλία του Δήμου Λαρισαίων, αποτελώντας τον τρίτο κατά σειρά δήμο της χώρας, μετά τους δύο Δήμους της Αττικής που καταθέτουν ΣΟΑΠ.
Για την εκπόνηση ωστόσο του ΣΟΑΠ προηγήθηκε μελέτη του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας η οποία αποδεικνύει πως η Λάρισα αντιμετωπίζει προβλήματα που «κρύβονται κάτω από το χαλί» πριν την οικονομική κρίση και σήμερα, λόγω της κρίσης, έχουν οξυνθεί. Η μελέτη απομυθοποιεί την εικόνα «περί πλούτου» αφού η Λάρισα δεν διαθέτει υψηλότερο εισόδημα σε σύγκριση με άλλα αστικά κέντρα, ενώ στη Λάρισα εντοπίζονται δύο «θύλακες»: Της υψηλότερης ανεργίας και της διαμονής μεγάλου αριθμού μεταναστών σε σύγκριση με την υπόλοιπη Θεσσαλία.
ΣΟΑΠ
Το ΣΟΑΠ είναι το Σχέδιο που σύμφωνα με τις προσδοκίες του Δήμου Λαρισαίων, θα «ξεκλειδώσει» χρηματοδοτικές πηγές για την υλοποίηση έργων στη βάση ενός μακρόπνοου σχεδιασμού για «τη Λάρισα της επόμενης 15ετίας», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε προχθές ο δήμαρχος Λαρισαίων Απ. Καλογιάννης καταθέτοντας το ΣΟΑΠ σε διαβούλευση με τους τοπικούς φορείς. Διαβούλευση που ολοκληρώνεται τη μεθεπόμενη Δευτέρα 12 Δεκεμβρίου.
Το ΣΟΑΠ θα «συντονίζει» επί της ουσίας όλα τα υπόλοιπα προγράμματα του Δήμου (Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας, Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης, Σχέδιο Μάρκετινγκ, Πολιτισμός κ.α.) μέσω των οποίων επίσης διεκδικούνται χρηματοδοτικές πηγές, όπως ήδη συμβαίνει για παράδειγμα, σε συνεννόηση με την Περιφέρεια Θεσσαλίας, για τη Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη (ΒΑΑ).
Στην πραγματικότητα, όταν ολοκληρωθούν και τυπικά οι διαδικασίες έγκρισης, το ΣΟΑΠ θα αποτελέσει το «εργαλείο» για συστηματικές, συντονισμένες και κυρίως διαχρονικές παρεμβάσεις του Δήμου, αφού «διαχρονικά» είναι και τα προβλήματα της πόλης που δεν εστιάζονται μόνο σε… δρόμους, πεζοδρόμια και λακκούβες.
Το ΣΟΑΠ της Λάρισας, ιεραρχώντας ως αναγκαίες 55 συνολικά «δράσεις», έχει ως στόχο «την προώθηση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής αστικού σχεδιασμού για την πόλη και για επιμέρους τμήματά της που παρουσιάζουν κρίσιμα και σύνθετα προβλήματα αναπτυξιακής υστέρησης, κοινωνικής και οικονομικής συνοχής, περιβαλλοντικής υποβάθμισης και ποιότητας ζωής».
Αναλυτικότερα, όπως σημειώνεται στο κείμενο που δόθηκε προς διαβούλευση, με το ΣΟΑΠ επιδιώκεται «η βελτίωση των υποδομών και των βασικών κοινωνικών εξυπηρετήσεων, η αντιμετώπιση της ανεργίας και η δημιουργία επαρκών ευκαιριών απασχόλησης, η ενσωμάτωση των λειτουργιών και των κοινωνικών ομάδων στον αστικό ιστό και η καταπολέμηση του κοινωνικού διαχωρισμού, η αρμονική διάρθρωση των χρήσεων γης, η συνετή διαχείριση του αστικού οικοσυστήματος, η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, η ανάπτυξη μέσων πρόσβασης και διακίνησης ανθρώπων και αγαθών φιλικών προς το περιβάλλον, η διατήρηση και ανάδειξη της αστικής πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και η γενικότερη κοινωνική, οικονομική, περιβαλλοντική και πολιτισμική αναζωογόνηση των πόλεων και των ευρύτερων αστικών περιοχών με μειονεκτικά χαρακτηριστικά».
«ΜΥΘΟΣ»
Για την εκπόνηση ωστόσο του ΣΟΑΠ προηγήθηκε μελέτη του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας η οποία εντοπίζει αποκαλυπτικά, «συν» και «πλην» της Λάρισας στους τομείς: Υπερτοπικός ρόλος, Οικονομία - ανάπτυξη, Κοινωνία, Ασφάλεια, Πολεοδομία, Συγκοινωνιακές και τεχνικές υποδομές, Περιβάλλον και Πολιτισμός. Με τους μελετητές, στην ποσοτική σύνοψη των στοιχείων, να καταγράφουν (συνολικά) «28 θετικά στοιχεία και 77 αρνητικά».
Διευκρινίζοντας ότι «τα περισσότερα θετικά στοιχεία βρίσκονται στις ενότητες «οικονομία- ανάπτυξη» και «συγκοινωνίες- τηλεπικοινωνίες». Τα περισσότερα αρνητικά στοιχεία συναντώνται επίσης στις κατηγορίες «οικονομία- ανάπτυξη» και «κοινωνία».
«Σημειώνουμε» προσθέτουν οι μελετητές «ότι οι δύο πιο προβληματικές κατηγορίες συνδέονται περισσότερα με στοιχεία που έχουν είτε εμφανιστεί για πρώτη φορά είτε οξυνθεί λόγω της κρίσης, ενώ οι δύο επόμενες συνδέονται περισσότερο με διαχρονικά-δομικά προβλήματα του χωρικού σχεδιασμού.
Στις περισσότερες θεματικές ενότητες υπερτερούν τα αρνητικά των θετικών στοιχείων, και ιδίως στις κατηγορίες «κοινωνία» (-15), «οικονομία- ανάπτυξη» (-11), και «πολεοδομία» (-9). Θετικό ισοζύγιο δεν υπάρχει σε κάποια κατηγορία.
Τα προβλήματα της Λάρισας είναι πολλών ειδών (δεν επικεντρώνονται σε μια ή λίγες θεματικές ενότητες) και υπάρχουν και αρνητικές συνέργειες (δηλαδή «σύνδρομα» που προκαλούνται από την αλληλοενίσχυση προβλημάτων διαφορετικών κατηγοριών). Το γεγονός αυτό αποτελεί σαφή ένδειξη ότι για την ανάταξή τους δεν αρκούν επιμέρους τομεακές προσεγγίσεις αλλά είναι αναγκαία μια ολοκληρωμένη στρατηγική, που θα ενσωματώνει τομεακές προσεγγίσεις αλλά δεν θα εξαντλείται σε αυτές».
Διευκρινίζοντας επίσης ότι «η ισχυρότερη, από ποσοστιαία άποψη, παρουσία στατικών στοιχείων στη στήλη των «αρνητικών» υποδηλώνει ότι τα προβλήματα της Λάρισας έχουν σε πολύ σημαντικό βαθμό ιστορικότητα, δεν οφείλονται δηλ. αποκλειστικά ή κυρίως στην κρίση αλλά έχουν ρίζες που ανάγονται σε μεγαλύτερο χρονικό βάθος. Το γεγονός αυτό σημαίνει, επίσης, ότι πολλά προβλήματα έχουν σαφώς δομικό χαρακτήρα (κάτι που δυσκολεύει ασφαλώς και την αντιμετώπισή τους). Ωστόσο, ο όχι ασήμαντος αριθμός των κινδύνων για το μέλλον δείχνει ότι και η κρίση συνέβαλε στη σημαντική αύξηση της όποιας προϋπάρχουσας προβληματικότητας».
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Για παράδειγμα, στο σκέλος της οικονομίας στα «συν» σημειώνεται ότι «στην περίοδο της κρίσης», καταγράφεται «σταδιακή αύξηση της δημιουργίας επιχειρήσεων εστίασης (θετικό ισοζύγιο)». Παράλληλα ωστόσο (στα «πλην») σημειώνεται ότι «στην περίοδο της κρίσης» καταγράφεται «αρνητικό ισοζύγιο δημιουργίες/διακοπές του λιανικού εμπορίου (κλάδου με τη μεγαλύτερη ποσοστιαία συμμετοχή στην οικονομική βάση).
Η γενική εικόνα του κλάδου είναι ότι αποτελεί μια εύκολη φαινομενικά διέξοδο υπό συνθήκες κρίσης (ευκολία, χαμηλό οικονομικό και διαδικαστικό κόστος έναρξης) αλλά δεν εξασφαλίζει πραγματικό καταφύγιο, κρίνοντας από το μεγάλο αριθμό διακοπών λειτουργίας και το αρνητικό ισοζύγιο. Ανάλογη είναι η εικόνα και για το χονδρικό εμπόριο πλην οχημάτων. Γενικώς: οι επιχειρήσεις της Λάρισας υφίστανται μεγάλες πιέσεις κατά την περίοδο της κρίσης, με μείωση των νέων επιχειρήσεων και αύξηση των διακοπών λειτουργίας».
ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Στον τομέα «Κοινωνία» τα «αρνητικά» της Λάρισας που εντοπίζουν οι μελετητές, παρουσιάζουν εξίσου ενδιαφέρον. Αφού καταγράφουν: «Έλλειμμα παιδικών σταθμών και νηπιαγωγείων σε ορισμένες περιοχές. Έλλειμμα σύγχρονων/κακή κατάσταση ορισμένων παλαιών σχολικών κτιρίων. Έλλειμμα ή και ανεπάρκεια υφισταμένων ΚΑΠΗ.
Σημαντικό πρόβλημα η έλλειψη εξωσχολικών δραστηριοτήτων από τα παιδιά των Ρομά. Μεταβολές στην κοινωνική σύνθεση μεταξύ 2003 και 2013, κυρίως με σημαντική αύξηση συνταξιούχων (φθάνουν σήμερα σχεδόν το 1/3 των φορολογουμένων, από 1/5 το 2003 (επιτάχυνση μετά το 2011)>αύξηση δείκτη εξάρτησης) και αρκετά σημαντική των εμπόρων και βιοτεχνών, πάλι με επιτάχυνση από το 2011 (σχέση με κρίση).
Χωρίς να φθάνουν σε ακραίο βαθμό, παρατηρούνται φαινόμενα κοινωνικής διαφοροποίησης του αστικού χώρου στη Λάρισα. Ο ΤΚ 41222 (σ.σ. στη μελέτη δεν αναφέρονται συνοικίες αλλά τομείς όπως αυτοί – μέσω οδών - περιλαμβάνονται στον Ταχυδρομικό Κώδικα των ΕΛΤΑ) στο δυτικό τμήμα της πόλης που εξικνείται όμως μέχρι το πολεοδομικό κέντρο και συμπεριλαμβάνει τμήμα του, φαίνεται να παρουσιάζει πιο αναβαθμισμένο κοινωνικο-επαγγελματικό προφίλ.
Αντίθετα, το πιο υποβαθμισμένο προφίλ χαρακτηρίζει τον ΤΚ 41336, στο βορειοανατολικό τμήμα της πόλης. Οι υπόλοιποι ΤΚ παρουσιάζουν μικρές σχετικά διαφορές. Δεν υπάρχει εμφανής αντιστοιχία θυλάκων του ΣΟΑΠ και κοινωνικού προφίλ των ΤΚ, κάτι που συνδέεται με τη διαφορά κλίμακας, που στην περίπτωση των ΤΚ (γενικώς μεγαλύτερων) ισοπεδώνει το ρόλο των θυλάκων.
Ωστόσο, μια γενική τάση χαμηλότερου κοινωνικο-οικονομικού προφίλ και παρουσίας θυλάκων υπάρχει, τόσο στο βορειοανατολικό τμήμα της πόλης όσο και στους νότιους ΤΚ.
Οι ευάλωτες ομάδες - ΑμεΑ, εξαρτημένοι ή απεξαρτημένοι, οροθετικοί, φυλακισμένοι αποφυλακισμένοι, ανήλικοι παραβάτες-- (2014) ανέρχονται στο 2,2% του πληθυσμού του Δήμου το 2011, με σαφώς πιο πολυπληθή ομάδα τα άτομα με αναπηρίες. Μεταξύ των φύλων, μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των ανδρών στις ευάλωτες ομάδες.
Οι ειδικές ομάδες - άνεργοι, μονογονεϊκές, κακοποιημένες γυναίκες παιδική κακοποίηση, μετανάστες, παλιννοστούντες (2014) - ανέρχονται στο 4% του πληθυσμού του Δήμου το 2011, με πιο πολυπληθή ομάδα τους ανέργους και στη συνέχεια τους μετανάστες. Μεταξύ των φύλων, μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των γυναικών.
Σημαντικά προβλήματα αντιμετωπίζουν οι μετανάστες (διαβίωσης, ανεργίας, κοινωνικών υπηρεσιών, νομιμοποίησης, διαπολιτισμικής επικοινωνίας). Ορισμένα χαρακτηρίζουν και άλλες ομάδες του πληθυσμού ενώ ορισμένα ειδικά τους μετανάστες.
Σημειώνεται ότι στη Θεσσαλία εντοπίστηκαν δύο περιοχές διαμονής μεγάλου αριθμού μεταναστών, και οι δύο στο Δήμο Λαρισαίων. Η μία είναι η περιοχή παλιές Εργατικές Κατοικίες οδού Αιόλου - Αγ. Κωνσταντίνος και η άλλη η περιοχή «Λαϊκές και Εργατικές Πολυκατοικίες Νεάπολης». Συνολικά, οι μετανάστες στις δύο περιοχές ανέρχονται σε 1.200 άτομα, που αντιστοιχούν στο 0,82% του πληθυσμού του Δήμου.
Οι "λοιπές" ομάδες με οξυμένα προβλήματα (νοικοκυριά χωρίς κανένα εργαζόμενο, περιθωριοποιημένες κοινότητες (π.χ. Ρομά), άστεγοι, φτωχοί εργαζόμενοι, φτωχοί συνταξιούχοι, ηλικιωμένοι χωρίς ασφάλιση-- 2014) ανέρχονται στο 5,04% του πληθυσμού του Δήμου το 2011, με σαφώς πιο πολυπληθή ομάδα τους κατοίκους περιθωριοποιημένων κοινοτήτων (4 κοινότητες) και στη συνέχεια τα νοικοκυριά χωρίς κανέναν εργαζόμενο. Μεταξύ των φύλων, ελαφρά μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των γυναικών.
Συγκέντρωση Ρομά παρατηρείται στη Λάρισα στην περιοχή Νέας Σμύρνης, που φθάνει τα 4.500 άτομα (που αντιστοιχεί στο 3,1% του πληθυσμού 2011 του Δήμου).
ΦΤΩΧΕΙΑ
«Ήδη από την προηγούμενη δεκαετία» προσθέτουν οι μελετητές «το μέσο εισόδημα στην ΠΕ Λάρισας ήταν κάτω του μέσου εθνικού όρου, και μάλιστα ενδοπεριφερειακά παρατηρείται σχετική επιδείνωση σε αυτή την περίοδο. Έκτοτε η κατάσταση έχει επιδεινωθεί. Εντοπίζονται, από όλη τη Θεσσαλία, δύο επιμέρους περιοχές ο πληθυσμός των οποίων πλήττεται έντονα από φτώχεια, και οι δύο στον Δήμο Λαρισαίων.
Ο ένας είναι οι Εργατικές Κατοικίες Γιάννουλης (ΔΔ Γιάννουλης), ενώ ο δεύτερος οι Εργατικές Κατοικίες Αγίου Θωμά (ΔΔ Λαρισαίων), με πληθυσμό αντίστοιχα 4.500 και 3.000 κατοίκων, που αποτελείται από Έλληνες μεγάλο ποσοστό των οποίων ήταν εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα (κυρίως ανειδίκευτοι εργάτες) και τώρα βρίσκονται σε κατάσταση μακρόχρονης ανεργίας.
Το μέσο δηλωθέν εισόδημα στο σύνολο της Λάρισας (αστικός ιστός) ήταν χαμηλότερο αυτού του Δήμου Βόλου, τόσο το 2002 όσο και το 2013, ενώ το μέσο δηλωθέν εισόδημα στην ΠΕ Λάρισας ελάχιστα υπερβαίνει αυτό του συνόλου της Περιφέρειας, παρά την παρουσία ενός μεγάλου αστικού κέντρου που, κατά τεκμήριο, συνδυάζεται με υψηλότερα εισοδήματα.
Στον αστικό ιστό της Λάρισας, το μέσο δηλωθέν εισόδημα μεταξύ 2002 και 2013 σημείωση μείωση (σε σταθερές τιμές) 11%. Η περιοχή χάνει εισοδήματα με ταχύτερους ρυθμούς τόσο από τη χώρα όσο και από την Περιφέρεια Θεσσαλίας. Φαίνεται έτσι ότι η Λάρισα πλήττεται πιο έντονα από την κρίση από ό,τι οι υπερκείμενες γεωγραφικές ενότητες.
Το 2013, χαμηλότερα εισοδήματα παρουσιάζονται στους βόρειους ΤΚ (41447 και 41336) και στο νοτιοανατολικό 41334 (η σχετική θέση του οποίου επιδεινώνεται κατά τα τελευταία πέντε χρόνια), μέσα στον κεντρικό ΤΚ 41221, και υψηλότερα στον κεντρικό 41223, στο δυτικό και τους νοτιότερους ΤΚ 41222, 41223 και 41355 ) τα δύο τελευταία βελτιώνουν ελαφρά τη σχετική τους θέση). Υπογραμμίζεται ότι πρόκειται για αυξομειώσεις σχετικές (δηλ. σε σύγκριση με άλλους ΤΚ) και όχι ως προς το απόλυτο εισόδημα, που παντού μειώνεται.
Όχι εξασφαλισμένη μελλοντική χρηματοδότηση κοινωνικών δομών και υπηρεσιών Δήμου. Γενικώς, η εγκληματικότητα είναι χαμηλότερη από το μέσο εθνικό όρο, αλλά υπήρξε αισθητή αύξηση στην περίοδο 2009-2013. Τα ποσοστά εξιχνίασης είναι σαφώς υψηλότερα [εκτίμηση με βάση στοιχεία για την Περιφέρεια]. Μη ικανοποιητική ευαισθητοποίηση πολιτών σε διάφορα πεδία (κοινωνική ευθύνη κλπ.)»
Σε ό,τι αφορά στις Δομές, στα «συν» της Λάρισα καταγράφονται τα εξής: «Ύπαρξη σημαντικών δομών κοινωνικής πολιτικής στον Δήμο Λαρισαίων: Κοινωνικό παντοπωλείο, Κοινωνικό συσσίτιο, Κοινωνικό φαρμακείο, Δημοτικός λαχανόκηπος, Τράπεζα χρόνου, Γραφείο διαμεσολάβησης, Συμβουλευτικός σταθμός, Πρόγραμμα αντιμετώπισης ενδοοικογενειακής βίας, Πρόγραμμα "Βοήθεια στο σπίτι", Κέντρο στήριξης Ρομά και ευπαθών ομάδων, Κέντρο δημιουργικής απασχόλησης παιδιών, Ξενώνας κακοποιημένων γυναικών».
ΤΡΙΑ ΕΠΙΠΕΔΑ
Στο ερώτημα της «Ε» ως προς τη «χρησιμότητα» του ΣΟΑΠ στον Δήμο Λαρισαίων, ο κ. Οικονόμου αναφέρει τα εξής: «Το ΣΟΑΠ Λάρισας θα είναι χρήσιμο για την πόλη σε τρία επίπεδα:
Το πρώτο επίπεδο αφορά στην ύπαρξη ενός ολοκληρωμένου (που καλύπτει δηλαδή όλα τα πεδία που επηρεάζουν την πόλη, τους κατοίκους και τους απασχολούμενους) και στρατηγικού (μεσο- και μακροπρόθεσμου) αλλά και με στοιχεία άμεσης επίδρασης, σχεδιασμού, στηριγμένου σε μια επιστημονική και σε βάθος ανάλυση και σε εκτεταμένη διαβούλευση σχεδίου.
Σε σύγκριση με το Στρατηγικό Πρόγραμμα του Δήμου, το ΣΟΑΠ έχει τρεις διαφορές: είναι μεγαλύτερου χρονικού ορίζοντα, περιλαμβάνει και δράσεις με φορέα υλοποίησης όχι μόνο τον ίδιο το Δήμο αλλά και τρίτους (δημόσιους και ιδιωτικούς) φορείς, και έχει αυξημένο θεσμικό βάρος αφού εγκρίνεται με Κοινή Υπουργική Απόφαση πολλών Υπουργών και διαθέτει γνωμοδότηση και από το Περιφερειακό Συμβούλιο. Είναι επίσης σημαντικό ότι το ΣΟΑΠ, παρά το στρατηγικό του χαρακτήρα, έχει ενσωματωμένες δυνατότητες ευελιξίας και γρήγορης προσαρμογής στις μεταβαλλόμενες συνθήκες.
Το δεύτερο επίπεδο αφορά στον συντονισμό όλων των επιμέρους προγραμμάτων (πχ. Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας, ΟΧΕ Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης, Σχέδιο Μάρκετινγκ, Στρατηγικό Πρόγραμμα Δήμου κλπ.) που αναπτύσσονται στη Λάρισα. Το στοιχείο αυτό αυξάνει σημαντικά τις συνέργειες μεταξύ των προγραμμάτων και επιτρέπει συμπληρωματικότητα και αποφυγή επικαλύψεων.
Επιπλέον, λόγω του θεσμικού του βάρους που προαναφέρθηκε, δίνει δυνατότητα στο Δήμο Λαρισαίων να συντονίσει και κατευθύνει, πέραν των δράσεων για τις οποίες έχει την άμεση ευθύνη, και άλλες που αφορούν τη Λάρισα αλλά έχουν ως φορείς εφαρμογής τρίτους.
Το τρίτο επίπεδο αφορά στην εξασφάλιση ή διευκόλυνση πρόσβασης σε πολλές πηγές χρηματοδότησης: ΠΕΠ, τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ, Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης, ελληνικούς δημόσιους πόρους εκτός ΕΣΠΑ (πχ. ίδιους πόρους Υπουργείων), προγράμματα που χρηματοδοτούνται απευθείας από τις Βρυξέλλες και ιδιωτικούς πόρους (μόχλευση, χορηγίες).
Στα τρία αυτά επίπεδα, που είναι κυρίως διαδικαστικού χαρακτήρα, πρέπει να προστεθούν και αυτά που συνδέονται με το περιεχόμενο του ΣΟΑΠ (στόχοι και δράσεις), το οποίο κινείται στις εξής κατευθύνσεις: ενίσχυση του μητροπολιτικού-υπερτοπικού ρόλου της Λάρισας, έξυπνη πόλη με αξιοποίηση στο έπακρο των νέων τεχνολογιών, ιδίως των ψηφιακών, ανταγωνιστική (με ενίσχυση των δραστηριοτήτων «έξυπνης εξειδίκευσης» του RIS3 της Θεσσαλίας), κοινωνικά συνεκτικά και δίκαιη, και περιβαλλοντικά βιώσιμη» καταλήγει ο κ. Οικονόμου.
* Παρεμπιπτόντως να αναφερθεί ότι για το σκέλος της αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών, βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη επαφές του Δήμου Λαρισαίων με ενδιαφερόμενες εταιρίες.
Β. ΚΑΚΑΡΑΣ
