ΥΠΕΡΑΠΟΔΙΔΟΥΝ ή υποαποδίδουν οι Έλληνες επιστήμονες σε σχέση με την επένδυση της χώρας στην έρευνα; Η απάντηση στο ερώτημα είναι κρίσιμη ώστε ο λαός να γνωρίζει πού χρειάζεται να εστιαστούν οι μεταρρυθμίσεις για την αύξηση της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας της χώρας: Στα πανεπιστήμια που παράγουν επιστήμονες και τεχνογνωσία, ή στις επιχειρήσεις που δεν αξιοποιούν σωστά τους επιστήμονες επειδή δεν έχουν ως προτεραιότητα την καινοτομία και τη διεθνή ανταγωνιστικότητα; Ή μήπως και στα δύο; Το κάθε ευρώ επένδυσης είναι κρίσιμο για το μέλλον των επόμενων γενιών και της χώρας στην 4η βιομηχανική εποχή που ήδη μπήκαμε, η οποία χαρακτηρίζεται όσο ποτέ άλλοτε από την προτεραιότητα στην πολύ προηγμένη γνώση και επιστήμη.
Ακολουθεί μια σύγκριση του αριθμού των Ελλήνων επιστημόνων με τη μεγαλύτερη επιστημονική επιρροή στον κλάδο τους παγκοσμίως, με αντίστοιχους αριθμούς άλλων χωρών. Για τις συγκρίσεις λαμβάνονται υπόψη ο πληθυσμός και το ΑΕΠ των χωρών, καθώς και το % του ΑΕΠ που επενδύεται σε έρευνα και ανάπτυξη της κάθε χώρας.
Τα δεδομένα προκύπτουν από λίστα με τους 159.998 επιστήμονες διεθνώς που βρίσκονται στην κορυφή του 2% των επιστημόνων με τη μεγαλύτερη επιστημονική επιρροή, μεταξύ 8 εκατομμυρίων επιστημόνων με 5 τουλάχιστον επιστημονικές δημοσιεύσεις στη λίστα SCOPOUS. Ο λόγος που επιλέχθηκε το κορυφαίο 2% των επιστημόνων είναι για να υπάρξει ισχυρή απόδειξη ότι οι ικανότητες αυτών των επιστημόνων αναγνωρίζονται παγκοσμίως ως κορυφαίου επιπέδου και άρα αποδεδειγμένα υπάρχει υψηλής ποιότητας επιστημονική επάρκεια στη χώρα για επενδύσεις σε τομείς αιχμής για την ανάπτυξη. Προφανώς είτε το κορυφαίο 2% είτε το κορυφαίο 5% των επιστημόνων να επιλεγόταν δεν θα είχε ιδιαίτερη σημασία.
Η ΓΛΩΣΣΑ
Σχεδόν το σύνολο (99%) των 159.999 επιστημόνων της λίστας με αυτούς τους κορυφαίους επιστήμονες κατανέμονται σε 74 χώρες.
Στην κορυφή της λίστας βρίσκονται οι «συνήθεις ύποπτοι»: Ελβετία, Δανία, Σουηδία, Φιλανδία. Ακολουθούν 3-4 Αγγλοσαξονικές χώρες, οι επιστήμονες των οποίων όμως βοηθιούνται με μοναδικό τρόπο από έναν επιπλέον παράγοντα: τη χρήση της Αγγλικής γλώσσας στις επιστημονικές δημοσιεύσεις που προσελκύουν τον συντριπτικά μεγαλύτερο όγκο των διεθνών αναφορών. Η κυριαρχία της Αγγλικής γλώσσας στην επιστημονική βιβλιογραφία δεν βοηθά επιστήμονες σε μη Αγγλόφωνες χώρες κι ας είναι επιστημονικά αναπτυγμένες, όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιαπωνία. Οι επιστήμονες σε μη αγγλόφωνες χώρες χρειάζεται ταυτόχρονα να παράγουν συγγράμματα, άρθρα και επιστημονικό υλικό και στη γλώσσα τους, όμως αυτό δεν αναγνωρίζεται διεθνώς. Αντίθετα, επιστημονικά συγγράμματα επιστημόνων στις ΗΠΑ, Αγγλία, Καναδά, Αυστραλία τα οποία απευθύνονται σε φοιτητές και επιστήμονες των Αγγλοσαξωνικών χωρών προσελκύουν μεγάλο όγκο διεθνών αναφορών και αναγνώρισης, το οποίο όμως το στερούνται οι επιστήμονες σε μη Αγγλόφωνες χώρες. Ένα χτυπητό παράδειγμα του αρνητικού ρόλου της Αγγλικής γλώσσας αφορά στη Ρωσία αφού είναι γνωστή η τεχνολογική δύναμη της χώρας αλλά οι επιστήμονές τους έχουν αναλογικά ελάχιστη διεθνή επιρροή (4,85 επιστήμονες στους κορυφαίους 2% ανά 1 εκ. κατοίκους).
Γι’ αυτό τον λόγο, η διεθνής επιρροή των Ελλήνων επιστημόνων χρειάζεται να συγκρίνεται πρωτίστως με την αντίστοιχη επιστημόνων μη Αγγλόφωνων χωρών. Η Ελλάδα κατατάσσεται στη θέση 22, πάνω από ανεπτυγμένες χώρες όπως Ιαπωνία και Ν. Κορέα και λίγο πάνω από τον μέσο όρο των Ευρωπαϊκών χωρών, ενώ η εικόνα της είναι σχεδόν ίδια με της Ιταλίας και όχι πολύ διαφορετική από της Γαλλίας και Γερμανίας. Όμως στον σχετικό πίνακα δεν λαμβάνεται υπόψη η επίδραση των επενδύσεων της χώρας σε έρευνα και ανάπτυξη αλλά και στην εκπαίδευση, το οποίο αναλύεται ακολούθως.
«ΕΠΕΝΔΥΣΗ»
Εδώ και δεκαετίες η Ελλάδα σταθερά επενδύει τραγικά χαμηλότερο ποσοστό του ΑΕΠ σε Έρευνα και Ανάπτυξη (E&A) σε σχέση με όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ. Λιγότερο από την Ελλάδα επενδύει σε E&A μόνο η Αργεντινή, η Λετονία, η Ρουμανία, το Μεξικό και η Κολομβία, χώρες με τραγικό χαμηλό ποσοστό επιστημόνων με παγκόσμια επιρροή. Έως το 2010 η Ελλάδα σταθερά επένδυε περίπου το 0.5% του ΑΕΠ, ενώ άρχισε κάπως ν’ αυξάνει τις επενδύσεις σε Ε&Α μετά το 2012 και κυρίως μετά το 2015. Αντίθετα, η Ελβετία, η Σουηδία, η Φιλανδία και κυρίως το Ισραήλ επενδύουν το υψηλότερο ποσοστό του ΑΕΠ σε Ε&Α παγκοσμίως, σταθερά μεταξύ 3%-5% ενώ και ο μέσος όρος των χωρών του ΟΟΣΑ πάνω από το 2%. Αυτά τα ποσοστά είναι πολλαπλάσια της Ελλάδος. Όμως πόσο ακριβώς υπεραποδίδουν οι Έλληνες σε σχέση με τους διεθνείς επιστήμονες;
Η επιστημονική επιρροή επιστημόνων είναι αποτέλεσμα πολλών χρόνων επιστημονικής εργασίας, άρα τα όποια αίτια για υπεραπόδοση ή υποαπόδοσή τους πρέπει ν’ αναζητηθούν σε όλη τη διάρκεια των προηγούμενων ετών. Ως έτος αναφοράς επιλέχθηκε το 2005, επειδή είναι στο μέσο των τελευταίων 30 ετών που είναι η διάρκεια καριέρας ενός επιστήμονα, ενώ αντιπροσωπεύει σωστά το μέσο επίπεδο επένδυσης σε Ε&Α της χώρας καθώς και το ΑΕΠ της στα χρόνια της αφθονίας της δεκαετίας 2000-2009. Στον Πίνακα 2 λαμβάνεται υπόψη το κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) κάθε χώρας, το ποσοστό επένδυσης του ΑΕΠ σε Ε&Α και o αριθμός κορυφαίων επιστημόνων ανά 1 εκ. κατοίκους.
Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά, αφού η Ελλάδα μαζί με δύο Αγγλόφωνες χώρες, Ν. Ζηλανδία και Ην. Βασίλειο είναι στην κορυφή των χωρών όπου τα χρήματά τους που επενδύονται σε Ε&Α αποδίδουν περισσότερους επιστήμονες με παγκόσμια επιστημονική επιρροή στον κλάδο τους. Ακολουθεί πολύ πιο πίσω μια επίσης Αγγλόφωνη χώρα, η Αυστραλία και στη συνέχεια ακολουθούν Ολλανδία, Δανία, Καναδάς και Ελβετία. Όμως όπως έχει ήδη εξηγηθεί, οι κορυφαίοι επιστήμονες στις Αγγλόφωνες χώρες είναι σε πλεονεκτικότερη θέση για παραγωγή επιστημονικού έργου στην Αγγλόφωνη βιβλιογραφία σε σχέση με τους Έλληνες. Συγκρίνοντας την Ελλάδα με τις μη Αγγλόφωνες χώρες, προκύπτει ότι οι Έλληνες επιστήμονες όχι απλά υπεραποδίδουν σε ερευνητικό έργο παγκόσμιας αποδοχής στον κλάδο τους, αλλά βρίσκονται κυριολεκτικά στην κορυφή παγκοσμίως και μάλιστα με απόσταση από τις άλλες χώρες!
Είναι λοιπόν απορίας άξιο πώς δεν συζητιέται καθόλου δημοσίως ο αρνητικός ρόλος των Ελλήνων επιχειρηματιών με τις μηδενικές επενδύσεις τους σε Ε&Α που είχε ως αποτέλεσμα την καταβαράθρωση της ανταγωνιστικότητας τόσο των επιχειρήσεών τους όσο και της χώρας.
Το 2015 οι -μη Έλληνες- Pastor, Serrano & Zaera στη σελίδα 1869 του έγκυρου περιοδικό Scientometrics, συμπέραναν επίσης ότι «οι Έλληνες καθηγητές ΑΕΙ δημοσιεύουν πολύ περισσότερο αναλογικά με τη χρηματοδότηση που παίρνουν σε σχέση με ΟΛΟΥΣ τους άλλους Ευρωπαίους καθηγητές ΑΕΙ». Η διαφορά είναι, ότι τότε οι Pastor και συνεργάτες στηρίζονταν σε στοιχεία από άλλη βάση δεδομένων, αφού αναφερόταν στο σύνολο των επιστημονικών δημοσιεύσεων και ανεξαρτήτως κλάδου, και όχι στους επιστήμονες που βρίσκονται στην κορυφή 2% με την μεγαλύτερη επιρροή παγκοσμίως στον κλάδο τους. Όπως προκύπτει εδώ, είτε τους κορυφαίους είτε το σύνολο των επιστημόνων επιλέξει κανείς, στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει: οι Έλληνες επιστήμονες υπεραποδίδουν στην έρευνα ανάλογα με τις χρηματοδοτήσεις και μάλιστα με κορυφαίο τρόπο παγκοσμίως!
Ίσως κάποιοι αναρωτηθούν, “μήπως η Ελλάδα έχει αναλογικά περισσότερους Έλληνες πανεπιστημιακούς σε σχέση με τον πληθυσμό της σε σχέση με άλλες χώρες;” Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι η Ελλάδα είναι προτελευταία ως προς την επένδυση του ΑΕΠ στην ανώτατη εκπαίδευση, δραματικά χαμηλότερα από τις περισσότερες χώρες στην Ευρώπη (κάτω από το 50% της διάμεσης τιμής των Ευρωπαϊκών χωρών). Με άλλα λόγια όλα τα στοιχεία συνηγορούν ότι τα ελάχιστα λεφτά της χώρας για έρευνα από τους καθηγητές ΑΕΙ πιάνουν τόπο πολλές φορές περισσότερο απ’ ότι οποιασδήποτε άλλης χώρας στην Ευρώπη και στον κόσμο!
Είναι επομένως η κουλτούρα των επιχειρήσεων που πρέπει ν’ αλλάξει για να γίνει η χώρα ανταγωνιστική και να προοδεύσει.
Όπως προκύπτει λοιπόν από στοιχεία του ΟΟΣΑ, στις δεκαετίες 1990-1999 και 2000-2009 οι Ελληνικές επιχειρήσεις επένδυαν το 0.1% του ΑΕΠ σε Έρευνα & Ανάπτυξη (Ε&Α) όταν η μέση τιμή για τις χώρες του ΟΟΣΑ ήταν 1.5% του ΑΕΠ, ενώ οι επιχειρήσεις στις πιο ανταγωνιστικές χώρες επένδυαν μεταξύ 2-3% του ΑΕΠ. Δηλαδή, οι Έλληνες επιχειρηματίες επένδυαν σε Ε&Α 20 έως 30 φορές λιγότερο σε σχέση με τους ξένους επιχειρηματίες αναπτυγμένων χωρών. Κι ενώ ο στόχος που τέθηκε το 2002 στη Βαρκελώνη από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ήταν ως το 2010 οι επενδύσεις σε Ε&Α ν’ αυξηθούν σε κάθε χώρα τουλάχιστο στο 3% του ΑΕΠ 6, από τα οποία τα δύο τρίτα (2%) να προέρχεται από επιχειρήσεις, πολιτικοί και επιχειρήσεις δεν έκαναν απολύτως τίποτε, διατηρώντας τις Ελληνικές επιχειρήσεις ως τις λιγότερο καινοτόμες και καθόλου ανταγωνιστικές ως το 2010 που κατέρρευσε η Ελλάδα μας.
Λίγα άλλαξαν από τότε, παρά τα 10 χρόνια μεταρρυθμίσεων και μνημονίων.
Από την έκθεση Πισσαρίδη, προκύπτει ότι ακόμη και σήμερα οι επιχειρήσεις επενδύουν μόλις το 0.55% του ΑΕΠ, παρά τα πολύ σημαντικά οικονομικά κίνητρα που τους έχουν δοθεί τα τελευταία χρόνια, όπως αναγνωρίζεται και στην έκθεση.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Oι περισσότεροι Έλληνες επιχειρηματίες επενδύουν ελάχιστα ή καθόλου σε έρευνα διατηρώντας τις επιχειρήσεις τους μη ανταγωνιστικές διεθνώς. Επίσης δεν εμπιστεύονται τους Έλληνες επιστήμονες που παρ’ όλα αυτά επιμένουν να διαφημίζουν τα Ελληνικά πανεπιστημιακά εργαστήρια διεθνώς! Όπως ετησίως αναφέρουν στις απαντήσεις τους για τα Ελληνικά ΑΕΙ στις έρευνες ανταγωνιστικότητας της χώρας, οι Έλληνες επιχειρηματίες αξιολογούν τους ντόπιους επιστήμονες και εκπαιδευτικούς χειρότερα και απ’ τις αντίστοιχες αξιολογήσεις συναδέλφων τους στη Ρουάντα και σε άλλες εξίσου αγαπητές χώρες, αλλά ερευνητικά ανύπαρκτες. Με αυτά τα στερεότυπα και τις λάθος αντιλήψεις, εκτός του ότι αδίκως χαλούν την εικόνα των Ελληνικών ΑΕΙ διεθνώς, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την προσέλκυση επενδύσεων διεθνών επιχειρήσεων στη χώρα, πώς θα εμπιστευτούν τους Έλληνες ερευνητές για να χαράξουν μαζί μακροπρόθεσμους στόχους και στρατηγικές για κοινή έρευνα και ανάπτυξη καινοτομίας;
Είναι χρέος των πρυτάνεων και Ελλήνων επιστημόνων όχι απλά να διαφημίζουν την άριστη ποιότητα των Ελλήνων πανεπιστημιακών, αλλά να διεκδικούν θαρραλέα και σταθερά για τα Ελληνικά ΑΕΙ αυτό που πραγματικά αξίζουν, πολύ περισσότερους πόρους για έρευνα αλλά και υψηλής ποιότητας εκπαίδευση των νέων επιστημόνων. Διότι με τα ψίχουλα πόρων, η προετοιμασία της χώρας για είσοδο στην 4η βιομηχανική εποχή, με την λογική του αυτόματου πιλότου και με μεταρρυθμίσεις που στηρίζονται σε ιδεολογήματα που οδηγούν σε λάθος κατευθύνσεις, θα οδηγήσουν τη χώρα όχι απλά σε υπανάπτυξη αλλά σε δραματική ανεργία και αφανισμό. Αν συνεχίσουμε έτσι, σε λίγα μόλις χρόνια δεν θα μιλάμε για brain drain αλλά για έρημο, κρανίου τόπο. Και θα είναι κρίμα για τους τραγικούς επιγόνους ενός από τους σπουδαιότερους πολιτισμούς, που αν μη τι άλλο ανέδειξε όσο κανείς άλλος στην εποχή του την αξία της αγάπης για έρευνα, καινοτομία και για συλλογική πρόοδο των Ελλήνων, καθώς και την αξία της επένδυσης σε εκπαίδευση, έρευνα και καινοτομία.
Σημείωση: Χρησιμοποιήθηκε η βάση δεδομένων 159.998 επιστημόνων που είναι ελεύθερα διαθέσιμη στο επιστημονικό άρθρο των Ioannidis, J. P., Boyack, K. W., & Baas, J. (2020). Updated science-wide author databases of standardized citation indicators. PLoS Biology, 18(10), e3000918.
Το παρόν άρθρο με πιο αναλυτικά στοιχεία δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο tvxs.gr: https://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/ereyna-oi-dapanes-gia-ereyna-pros-ellines-panepistimiakoys-pianoyn-topo-kalytera
