Επιμέλεια: Παναγιώτα Φούντα
Η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ξεκίνησε λίγα χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, θέτοντας δύο βασικούς αρχικούς στόχους: την οικονομική ανασυγκρότηση της Ευρώπης μετά τις καταστροφικές συνέπειες του πολέμου και τη σταδιακή διαμόρφωση ενός ενιαίου κλίματος ειρήνης και δημοκρατίας που θα απέτρεπε την άνοδο των ολοκληρωτικών καθεστώτων και την επανάληψη της τραγωδίας. Σήμερα, μισό αιώνα μετά, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προχωρήσει με μεγάλα και γοργά βήματα. Ο αριθμός των μελών της αυξάνεται σταδιακά, αναπτύσσονται συνεχώς κοινές πολιτικές μεταξύ των κρατών μελών, καθιερώθηκε κοινό νόμισμα και ο δρόμος προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση συνεχίζεται. Παρά ταύτα, ακόμη και σήμερα, όπως και στο ξεκίνημα του εγχειρήματος πολλοί είναι εκείνοι που αμφισβητούν την επιτυχία του.
Στις 9 Μαΐου 1950, ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν, εμπνευσμένος από τον Γάλλο οραματιστή Ζαν Μονέ, ζητεί τη δημιουργία ενός υπερεθνικού ευρωπαϊκού οργανισμού με σκοπό τον συντονισμό της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα. Όμως, η πρωτοβουλία Σουμάν, που εκφράζεται υπό τη μορφή διακήρυξης, έχει ως απώτερο στόχο τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής ομοσπονδίας, απαραίτητης για τη διατήρηση της ειρήνης. Έτσι, στις 18 Απριλίου 1951, έξι χώρες βασιζόμενες στο σχέδιο Σουμάν, υπογράφουν τη Συνθήκη των Παρισίων για να ενοποιήσουν τις βαριές βιομηχανίες τους —άνθρακα και χάλυβα— κάτω από μια κοινή διεύθυνση. Οι έξι αυτές χώρες που αποτελούν την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) είναι το Βέλγιο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, οι Κάτω Χώρες και το Λουξεμβούργο.
Σε αυτό το αρχικό στάδιο, υπογράφεται και η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας που αποβλέπει στη σταδιακή ένωση των αμυντικών δυνάμεων των χωρών της ΕΚΑΧ και έχει ως τελική επιδίωξη τη διαμόρφωση μίας κοινής ευρωπαϊκής στρατιωτικής δύναμης. Στην πορεία η διαδικασία της ενοποίησης επικεντρώνεται στον οικονομικό τομέα. Στις 25 Μαρτίου 1957, τα έξι μέλη της ΕΚΑΧ υπογράφουν τη Συνθήκη της Ρώμης, με την οποία ιδρύεται η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ). Κύριος στόχος της ΕΟΚ είναι η δημιουργία μίας οικονομικής κοινότητας που θα βασίζεται στην ελεύθερη διακίνηση προϊόντων, υπηρεσιών και εργαζομένων. Η επιτυχημένη πορεία της ΕΟΚ γρήγορα θα αποτελέσει πόλο έλξης. Το 1973, τρεις χώρες - το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιρλανδία και η Δανία – θα προσχωρήσουν στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες.
Την ίδια περίοδο, η οικονομική κρίση που μαστίζει την ήπειρο, οδηγούν στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος το 1979 με στόχο τη σταθεροποίηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών και την ανάσχεση των πληθωριστικών πιέσεων. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ, που υπογράφεται στις 10 Δεκεμβρίου 1991, αποτελεί ορόσημο στην πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Τα δώδεκα κράτη μέλη αποφασίζουν να θέσουν ένα φιλόδοξο πρόγραμμα με τελικό στόχο τη νομισματική ενοποίηση και την καθιέρωση ενός ενιαίου νομίσματος. Παράλληλα, αναπτύσσεται η κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας με στόχο την ενίσχυση της επιρροής της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε διεθνές επίπεδο.
Η Συνθήκη του Άμστερνταμ έρχεται το 1997 να συμπληρώσει τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, ενισχύοντας τη χάραξη κοινής γραμμής πλεύσης σε τομείς όπως η απασχόληση και η εξωτερική πολιτική. Το 1999 η Οικονομική και Νομισματική Ενοποίηση γίνεται πραγματικότητα με τη συμμετοχή σε αυτήν, έντεκα κρατών-μελών. Έναν χρόνο αργότερα η Ελλάδα θα γίνει το 12ο μέλος της ΟΝΕ. Επίσημα, την 1η Ιανουαρίου 2002 δώδεκα κράτη-μέλη αποχαιρετούν τα εθνικά τους νομίσματα και υιοθετούν το νέο, κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα: το ευρώ. Λίγους μήνες μετά, τον Οκτώβριο του 2002 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, γνωμοδοτεί θετικά για την ένταξη δέκα νέων κρατών - Εσθονία, Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία, Σλοβενία, Τσεχία – στην Ε.Ε. Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κοπεγχάγης το Δεκέμβριο του 2002 αποφασίστηκε η ένταξη των χωρών αυτών στην ΕΕ το Μάιο του 2004.
Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗΝ ΕΟΚ
Η Συμφωνία Συνδέσεως με την ΕΟΚ υπογράφηκε στην Αθήνα στις 9 Ιουλίου 1961, κυρώθηκε από τη Βουλή των Ελλήνων στις 28 Φεβρουαρίου 1962 και τέθηκε σε ισχύ την 1η Νοεμβρίου του ίδιου έτους. Η συνομολόγησή της έγινε θετικά δεκτή από τις πολιτικές δυνάμεις στο σύνολό τους, με την εξαίρεση της ΕΔΑ, ριζικά αντίθετης τόσο στον γενικό προσανατολισμό όσο και στο περιεχόμενο της συμφωνίας. Ωστόσο, η πορεία της Ελλάδας προς τη συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, βάσει των αρχών των κυβερνήσεων Καραμανλή, αναστάλθηκε με την επιβολή της δικτατορίας, οπότε και επισήμως σταμάτησε η λειτουργία των κυρίων μηχανισμών της Συμφωνίας Σύνδεσης, αφού το απολυταρχικό καθεστώς ήταν ασύμβατο με τις αρχές της ΕΟΚ.
Μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, συνέχισε τη διαδικασία προσχώρησης, υπογράφοντας τη σχετική Συνθήκη τον Μάιο του 1979 στην Αθήνα. Έτσι, από την 1η Ιανουαρίου 1981 η Ελλάδα έγινε πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας.
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ – ΣΤΑΘΜΟΙ
13 Μαρτίου 1979: Τίθεται σε ισχύ το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα. Βασίζεται σε μία ευρωπαϊκή νομισματική μονάδα (ECU), η αξία της οποίας καθορίζεται από τα εθνικά νομίσματα των 9 κρατών - μελών.
7 - 10 Ιουνίου 1979: Ευρωεκλογές: Για πρώτη φορά τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εκλέγονται με άμεση και καθολική ψηφοφορία από τους πολίτες των 9 κρατών - μελών.
1 Ιανουαρίου 1981: Η Ελλάδα γίνεται το 10ο μέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς οι Έλληνες πολίτες θα προσέλθουν στις κάλπες για να εκλέξουν τους αντιπροσώπους τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
1 Ιουλίου 1983: Η Ελλάδα αναλαμβάνει, για πρώτη φορά, την Προεδρία του Συμβουλίου της Ε.Κ. (Κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου).
26 Μαρτίου 1995: Τίθεται σε ισχύ η «Συμφωνία του Σένγκεν». Η συμφωνία επιτρέπει στους πολίτες όλων των κρατών - μελών να ταξιδεύουν εντός των εσωτερικών συνόρων της Ε.Ε. χωρίς έλεγχο διαβατηρίων.
16 Ιανουαρίου 1998: Η δραχμή εντάσσεται στο μηχανισμό συναλλαγματικής ισοτιμίας του Οικονομικού και Νομισματικού Συστήματος. Τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς ιδρύεται η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
19 - 20 Ιουνίου 2000: Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εγκρίνει την είσοδο της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ.
1 Ιανουαρίου 2002: Τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα του ευρώ τίθενται σε κυκλοφορία στα 12 κράτη - μέλη της Ευρωζώνης: Αυστρία, Βέλγιο, Γερμανία, Ελλάδα, Φινλανδία, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία και Ισπανία.
1 Μαΐου 2004: 10 νέες χώρες εισέρχονται στην Ε.Ε. (Κύπρος, Τσεχία, Εσθονία, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα, Πολωνία, Σλοβακία και Σλοβενία). Η Ε.Ε. αριθμεί 25 κράτη - μέλη.
1 Ιανουαρίου 2007: Η Βουλγαρία και η Ρουμανία εντάσσονται στην Ε.Ε, που αριθμεί 27 κράτη - μέλη. Η Σλοβενία γίνεται η 13η χώρα που υιοθετεί το ευρώ.
ΟΙ «ΠΑΤΕΡΕΣ» ΤΗΣ ΕΕ
Κόνραντ Αντεναουερ
Υπήρξε ο πρώτος καγκελάριος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, ο οποίος ηγήθηκε του νεοσύστατου κράτους από το 1949 έως το 1963. Μαζί με τον Γάλλο πρόεδρο Σαρλ ντε Γκολ πέτυχαν ένα σπουδαίο ιστορικό γεγονός: το 1963, οι άλλοτε άσπονδοι εχθροί, Γερμανία και Γαλλία, υπέγραψαν σύμφωνο φιλίας, που αποτέλεσε ορόσημο στην πορεία για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Ζαν Μονέ
Ο Γάλλος οικονομικός και πολιτικός σύμβουλος Ζαν Μονέ αφιέρωσε τη ζωή του στην ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αυτός ήταν ο εμπνευστής του «σχεδίου Σουμάν» που προέβλεψε τη συγχώνευση της βαριάς βιομηχανίας της Δυτικής Ευρώπης.
Ρομπέρ Σουμάν
Ο πολιτικός Ρομπέρ Σουμάν, διαπρεπής νομικός και Γάλλος υπουργός Εξωτερικών από το 1948 έως το 1952, θεωρείται ένας από τους πρωτεργάτες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Σε συνεργασία με τον Ζαν Μονέ, συνέταξαν το παγκοσμίως γνωστό «σχέδιο Σουμάν», το οποίο δημοσιεύθηκε στις 9 Μαΐου 1950. Πρότεινε τον από κοινού έλεγχο της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα, που ήταν οι σημαντικότερες πρώτες ύλες για την πολεμική βιομηχανία. Η κεντρική ιδέα ήταν ότι καμία χώρα δεν θα μπορούσε να ξανακηρύξει πόλεμο εάν δεν είχε τον έλεγχο της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα.
Πολ-Ανρί Σπάακ
Πολιτικός ευρωπαϊκού διαμετρήματος: ο χαρακτηρισμός αυτός ανταποκρίνεται πλήρως στη μακρόχρονη πολιτική σταδιοδρομία του Βέλγου Πολ Ανρί Σπάακ. Ο Σπάακ πρωτοστάτησε στη διαμόρφωση του περιεχομένου της Συνθήκης της Ρώμης. Στη Διάσκεψη της Μεσσήνης το 1955, οι έξι κυβερνήσεις που συμμετείχαν σε αυτήν τον διόρισαν πρόεδρο της ομάδας εργασίας που προετοίμασε τη Συνθήκη.
Αλτιέρο Σπινέλι
Ο Ιταλός πολιτικός Αλτιέρο Σπινέλι ήταν ένας από τους ιδρυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρωτοστάτησε στη σύνταξη της πρότασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για μια ομοσπονδιακή ευρωπαϊκή ένωση, η οποία ονομάστηκε «σχέδιο Σπινέλι».
