Της Μαρίνας Αποστολοπούλου
Στο αστερισμό εκλογής νέου Προέδρου της Δημοκρατίας με την κυβέρνηση να προτείνει τον Σταύρο Δήμα για το ύπατο πολιτειακό αξίωμα, κινείται από προχθές, αιφνιδίως η χώρα, μετά την σχετική απόφαση που έλαβε το Μαξίμου.
Στην πραγματικότητα βεβαίως, η εκλογή Πρόεδρου της Δημοκρατίας στην παρούσα πολιτική και εθνική συγκυρία, δεν είναι το μείζον, είναι όμως η μείζων αφορμή πέριξ της οποίας για τον επόμενο μήνα θα κινηθούν οι πολιτικές εξελίξεις, οι οποίες και θα καθορίσουν αν η χώρα θα οδεύσει ή όχι σε πρόωρες εθνικές εκλογές, αρχής γενομένης από τις 17 Δεκεμβρίου οπότε και θα γίνει η πρώτη ψηφοφορία για την εκλογή Προέδρου.
Ενώ λοιπόν για τον συγκεκριμένο λόγο, αποδίδεται βαρύνουσα σημασία στην διαδικασία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας, αντιστρόφως ανάλογος είναι ο ρόλος και η σημασία που διαδραματίζει στο πολίτευμα της χώρας και τις εξελίξεις ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Διότι παρότι είναι ο ανώτατος άρχων της χώρας και ο ρυθμιστή τους πολιτεύματος, σύμφωνα με το Σύνταγμα, οι αρμοδιότητες του είναι αρκετά περιορισμένες σε σχέση με το παρελθόν, κυρίως μετά την αναθεώρηση του 1986, οπότε και ο ρόλος του περιορίστηκε σε πολύ συγκεκριμένα ζητήματα.
Στην ουσία αν και το πολίτευμα της χώρας είναι «Κοινοβουλευτική Προεδρευομένη Δημοκρατία» μετά την αναθεώρηση του 1986 με το «κούρεμα» των αρμοδιοτήτων δημιουργήθηκε μία «πρωθυπουργοκεντρική» Δημοκρατία με τον εκάστοτε Πρωθυπουργό να είναι ο απόλυτος πρωταγωνιστής των εξελίξεων και με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να περιορίζεται σε έναν θεσμικά «διακοσμητικό» ρόλο.
Άλλωστε η «αποψίλωση» σημαντικών αρμοδιοτήτων από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και η ενίσχυση του θεσμικού του ρόλου ώστε να επιτευχθεί και καλύτερη «εξισορρόπηση» του πολιτεύματος, αποτελεί θέμα ευρύτερου προβληματισμού αλλά και συγκεκριμένης συζήτησης, στην παρούσα φάση, οπότε και έχει ξεκινήσει η διεργασία για την αναθεώρηση του Συντάγματος.
ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΔ
Προς την κατεύθυνση αναβάθμισης του ρόλου του Προέδρου, η ΝΔ που έχει ήδη καταθέσει στο πλαίσιο των προτάσεων της για την αναθεώρηση του Συντάγματος, έχει διατυπώσει τις ακόλουθες προτάσεις και δια στόματος του Πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά.
Συγκεκριμένα οι προτάσεις αφορούν:
* Στη δυνατότητα εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας από τον λαό, αν αποβεί άκαρπη η τρίτη ψηφοφορία της Βουλής και δεν συγκεντρωθεί ο αριθμός των 180 ψήφων (σ.σ. παραμένει η πρόνοια για 200 ψήφους στις δύο πρώτες ψηφοφορίες και 180 στην τρίτη ψηφοφορία).
* Επαναφορά των αυξημένων αρμοδιοτήτων του Προέδρου της Δημοκρατίας, όπως είχε προβλεφθεί με το Σύνταγμα του 1975. Εξαίρεση θα αποτελεί η δυνατότητα του Προέδρου να διαλύει τη Βουλή για δυσαρμονία.
Όπου ποιες ήταν οι αρμοδιότητες του Προέδρου σύμφωνα με το Σύνταγμα του ΄75 και πριν την αναθεώρηση του ’86;
Κατά την πρώτη δεκαετία της ισχύος του Συντάγματος του 1975, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εφοδιάστηκε με ένα σύνολο αρμοδιοτήτων τις λεγόμενες «υπερεξουσίες», που προέβλεπαν και το δικαίωμα παύσης της Κυβέρνησης και το δικαίωμα διάλυσης της Βουλής.
Και παρότι ουδέποτε εφαρμόστηκαν στην πράξη ωστόσο καθιστούσαν τον ρόλο του κάτι παραπάνω από «ρυθμιστικό» και ουσιαστικά προσέδιδαν μία μορφή «διαρχίας» στην λειτουργία του πολιτεύματος και της εκτελεστικής εξουσίας.
Σε κάθε περίπτωση, είναι προφανές ότι είναι αναγκαία η «εξισορρόπηση» του πολιτεύματος και η επικείμενη αναθεώρηση, αποτελεί μία μοναδική ευκαιρία προς αυτή την κατεύθυνση.
Ίσως την πιο «ευκρινή» διατύπωση για ένα «ισορροπημένο» πολίτευμα έχει κάνει ο Μοντεσκιέ, ο οποίος είχε αποφανθεί ότι το καλύτερο πολίτευμα είναι εκείνο στο οποίο υπάρχουν θεσμικά όρια στην υπερβολική συγκέντρωση της εξουσίας, και τα καλύτερα όρια είναι όταν τα πράγματα έχουν έτσι διευθετηθεί «ώστε η μια εξουσία να αναχαιτίζει την άλλη εξουσία».
ΟΙ ΣΗΜΕΡΙΝΕΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ
Όπως είναι γνωστό, από το 1975, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από τη Βουλή των Ελλήνων με πενταετή θητεία.
Ποιες είναι όμως οι αρμοδιότητες του ανώτατου πολιτειακού άρχοντα και κατά ποιο τρόπο εμπλέκεται στην λειτουργία του πολιτεύματος σύμφωνα με το υφιστάμενο Σύνταγμα;
Μεταξύ των αρμοδιοτήτων του συγκαταλέγονται ο διορισμός του Πρωθυπουργού, των λοιπών μελών της κυβέρνησης και των υφυπουργών, η ανάθεση διερευνητικών εντολών για τη δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης που να απολαύει της εμπιστοσύνης της Βουλής, η απαλλαγή της κυβέρνησης από τα καθήκοντά της εφόσον αυτή παραιτηθεί, η σύγκληση της Βουλής σε σύνοδο, η διάλυση της Βουλής και η προκήρυξη εκλογών στις περιπτώσεις εκείνες που ορίζει το Σύνταγμα, η έκδοση και δημοσίευση των ψηφισμένων από τη Βουλή νομοσχεδίων ή προτάσεων νόμου προκειμένου να καταστούν νόμοι του κράτους, η αναπομπή στη Βουλή ψηφισμένου νομοσχεδίου ή πρότασης νόμου, η έκδοση διαταγμάτων και πράξεων νομοθετικού περιεχομένου, η προκήρυξη δημοψηφίσματος, η «ανάγνωση» διαγγελμάτων προς το λαό και η χάρη, μετατροπή ή μετριασμός των ποινών που έχουν επιβληθεί από τα δικαστήρια. Όπως επισημαίνεται δε, σύμφωνα με το άρθρο 35 του Συντάγματος, σε κάθε περίπτωση, εκτός συγκεκριμένων εξαιρέσεων, κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων του δεν ενεργεί ποτέ μόνος του, αλλά πάντοτε με την προσυπογραφή του αρμοδίου υπουργού, ο οποίος είναι και ο μόνος πολιτικά υπεύθυνος.
Για τις πράξεις του ο Πρόεδρος ευθύνεται ποινικά μόνο για αυτές που συνιστούν εσχάτη προδοσία ή παραβίαση με πρόθεση του Συντάγματος (Σύντ. άρθρο 49, ν. 265/1976). Για άλλα αδικήματα, που δε σχετίζονται με την άσκηση των καθηκόντων του, η δίωξη αναστέλλεται μέχρι τη λήξη της θητείας του. Η Βουλή έχει την αρμοδιότητα να τον παραπέμπει σε δίκη με σκοπό την τιμωρία του [κάθειρξη (μόνο για εσχάτη προδοσία), έκπτωση από το αξίωμα, αποστέρηση πολιτικών δικαιωμάτων]. Για να υποβληθεί πρόταση για παραπομπή σε δίκη του Προέδρου της Δημοκρατίας απαιτούνται 100 υπογραφές βουλευτών, ενώ για να γίνει δεκτή αυτή απαιτείται πλειοψηφία των 2/3 του συνόλου των βουλευτών, δηλαδή 200. Σε περίπτωση αποδοχής της πρότασης από τη Βουλή, παραπέμπεται στο Ειδικό Δικαστήριο που δικάζει και τους υπουργούς κατά το άρθρο 86 και αναπληρώνεται μέχρι την έκδοση απαλλακτικής απόφασης.
Η ΕΚΛΟΓΗ
Όσον αφορά στην διαδικασία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας η ακολουθούμενη διαδικασία έχει ως εξής βάσει του άρθρου 32, παράγραφο 3 του Συντάγματος:
Συνήθως ένα μήνα πριν λήξει η θητεία του εν ενεργεία Προέδρου της Δημοκρατίας συγκαλείται από τον Πρόεδρο της Βουλής συνεδρίασή της με σκοπό την εκλογή του διαδόχου του. Η ψηφοφορία γίνεται ονομαστικά, ψηφίζουν όλοι οι βουλευτές και δεν προηγείται συζήτηση. Αν και τους υποψηφίους τους προτείνουν οι κοινοβουλευτικές ομάδες, ψήφοι υπέρ προσώπων που δεν έχουν προταθεί δεν θεωρούνται άκυρες, εκτός από την 6η ψηφοφορία που θεωρούνται έγκυρες μόνο οι ψήφοι μεταξύ των δύο επικρατέστερων . Πρόεδρος εκλέγεται αυτός που στην πρώτη ψηφοφορία θα συγκεντρώσει τα 2/3 του συνόλου των βουλευτών (200). Σε περίπτωση που δεν υπάρξει αποτέλεσμα επαναλαμβάνεται η ψηφοφορία μετά από πέντε μέρες και, αν και πάλι δεν επιτευχθεί αποτέλεσμα, πραγματοποιείται τρίτη ψηφοφορία, πάλι μετά από πέντε μέρες, αλλά αυτή τη φορά απαιτείται πλειοψηφία των 3/5 του συνόλου των βουλευτών (180) Αν και πάλι δεν εκλεγεί κάποιος, η Βουλή διαλύεται μέσα σε δέκα μέρες και προκηρύσσονται εκλογές. Δεν απαιτείται η προσυπογραφή του Διατάγματος για την διάλυση της Βουλής από τον Πρωθυπουργό.
Μετά το πέρας των εκλογών, η Βουλή συνέρχεται αμέσως και διεξάγει νέα ψηφοφορία στην οποία απαιτείται αρχικά πλειοψηφία των 3/5 του συνόλου, ήτοι 180. Αν δεν επιτευχθεί ούτε αυτή η πλειοψηφία, προβλέπεται πέμπτη ψηφοφορία με την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών, ήτοι 151. Στην περίπτωση που δεν αναδειχθεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας ούτε και τότε, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται μεταξύ των δύο επικρατέστερων, δηλαδή αυτών που συγκέντρωσαν τις περισσότερες ψήφους και εκλέγεται αυτός που θα συγκεντρώσει τη σχετική πλειοψηφία. Αν οι δύο αυτοί ισοψηφήσουν, τότε πραγματοποιείται κλήρωση.
