Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη Λωζάννη. Συγκεκριμένα, πραγματοποίησε προπτυχιακές σπουδές στα μαθηματικά στην Αθήνα και την Λωζάννη (1965-1969) και στη συνέχεια μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι (Diplome d’ Etudes Approfondies – Θεωρία Πιθανοτήτων – Univ. Paris 6).
Από 1975 έως το 1996 εργάστηκε στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, με ειδικότερο αντικείμενο την εκλογική κοινωνιολογία και τις εμπειρικές έρευνες πολιτικής κουλτούρας (αρχικά ως επιστημονικός συνεργάτης και από το 1988 ως Κύριος Ερευνητής).
Το 1984 υποστήριξε στο Α.Π.Θ. (Τμήμα Νομικής) τη διδακτορική του διατριβή με θέμα Κόμματα και βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα 1946-1964. Από το 1986 έως το 2014 δίδαξε στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών (αρχικά ως Λέκτορας και από το 2003 ως Καθηγητής) και διετέλεσε επί 8 χρόνια υπεύθυνος του Μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών «Πολιτική Επιστήμη και Κοινωνιολογία».
Από το 1984 έως το 2022 δημοσίευσε επτά αυτοτελή έργα (τα δύο σε συνεργασία με άλλους), είχε την επιμέλεια έξι συλλογικών τόμων, ενώ τα δημοσιευμένα άρθρα του σε θέματα εκλογικής κοινωνιολογίας και πολιτικής ιστορίας ξεπερνούν τα 40. Κατά καιρούς συνεργάστηκε σε ερευνητικά προγράμματα με το Centre d’ Etudes de la Vie Politique Francaise (CEVIPOF) στο Παρίσι, με το CIS (Centro de Investigaciones Sociologicas) στην Μαδρίτη, καθώς και με τα Πανεπιστήμια Βουδαπέστης και Μαδρίτης (Universita Autonoma).
Επί σειρά ετών συνεργαζόταν με τον τηλεοπτικό σταθμό Μega για την παρουσίαση των εκλογικών διαδικασιών. Αρθρογραφούσε τακτικά σε εφημερίδες (“Τα Νέα” κ.λπ.) και διατηρούσε την εκπομπή ιστορικού περιεχομένου “Στο Κόκκινο”.
Μέχρι σήμερα ήταν πρόεδρος των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ).
ΣΥΛΛΥΠΗΤΗΡΙΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ
«Η ξαφνική απώλεια του Ηλία Νικολακόπουλου αποτελεί πλήγμα για την επιστημονική έρευνα και τον σοβαρό πολιτικό διάλογο. Η δημόσια σφαίρα και η αναλυτική σκέψη στη χώρα μας χάνουν έναν από τους πιο συνεπείς και ευγενείς υπηρέτες τους. Τα συλλυπητήριά μου στην οικογένειά του», ανέφερε ο πρωθυπουργός στο twitter.
*Σε ανακοίνωσή του για την ξαφνική απώλεια του Ηλία Νικολακόπουλου, ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ αναφέρει:
«O Ηλίας Νικολακόπουλος υπήρξε από τις σπάνιες εκείνες περιπτώσεις ακαδημαϊκών που η επιστήμη την οποία υπηρετούσε είχε ταυτιστεί με το δικό του όνομα. Με τη γνώση, την αναλυτική του σκέψη και την ψυχραιμία του, ως καθηγητής εκλογικής κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ, υπήρξε δάσκαλος χιλιάδων φοιτητών, ορισμένοι από τους οποίους κινήθηκαν μετέπειτα στα χνάρια του. Είχε σπουδάσει στην Αθήνα, τη Λωζάνη και το Παρίσι, Μαθηματικά και Θεωρία Πιθανοτήτων. Στο ευρύ κοινό είχε γίνει γνωστός από τη συνεργασία του με τηλεοπτικούς σταθμούς, όπου κατέκτησε τον σεβασμό των πολιτών με τις ακριβείς εκτιμήσεις του και την ικανότητά του να εξηγεί απλά τα πιο σύνθετα πολιτικά ζητήματα. Μέχρι και σήμερα θα ήταν δύσκολο κανείς να φανταστεί εκλογές στην Ελλάδα χωρίς την παρουσία του Ηλία Νικολακόπουλου. Υπηρέτησε σε όλη του τη ζωή τις αξίες της Αριστεράς, ήταν πρόεδρος των ΑΣΚΙ και είχε την επιστημονική επιμέλεια της εκπομπής Ιστορία στον ραδιοφωνικό σταθμό Στο Κόκκινο. Εκφράζουμε συλλυπητήρια στην οικογένεια, τους συναδέλφους και τους μαθητές του».
*Σε αναρτησή του ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ Νίκος Ανδρουλάκης τονίζει:
«Ο Ηλίας Νικολακόπουλος ήταν μια φωτεινή ακαδημαϊκή παρουσία. Η προοδευτική σκέψη του και η τεκμηριωμένη πολιτική του ανάλυση ήταν απόλυτα συνυφασμένες με τις εκλογικές βραδιές επί σειρά ετών. Ο ξαφνικός θάνατος του μας γεμίζει θλίψη. Θερμά συλλυπητήρια στην οικογένειά του».
*«Για τον αιφνίδιο θάνατο του Ηλία Νικολακόπουλου, καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, πολιτικού επιστήμονα και αναλυτή, το ΚΚΕ εκφράζει τα θερμά του συλλυπητήρια στην οικογένεια και τους οικείους του», αναφέρει σε μήνυμά του το Κομμουνιστικό Κόμμα.