Στα νερά του Αιγαίου και της Μεσογείου, αναρίθμητοι μετανάστες παλεύουν για το όνειρό τους: να περάσουν στη δύση, ελπίζοντας σε ένα καλύτερο αύριο για τους ίδιους και τις οικογένειές τους.
Στην Ελλάδα και τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι «καραβιές» των Αφρικανών, Ασιατών και άλλων φτωχοδιάβολων του κόσμου, αντιμετωπίζονται εκ προοιμίου ως ανεπιθύμητοι.
Δεν είναι μόνο το χρώμα, η εικόνα, ή η οικονομική τους κατάσταση αυτή που προκαλεί την ενστικτώδη απέχθεια των «πολιτισμένων» Ευρωπαίων, αλλά και οι αριθμοί τους. Το μέγεθος της μετανάστευσης είναι αυτό που δημιουργεί αντιδράσεις, ακόμη κι εκεί όπου αυτές δεν δικαιολογούνται.
Το μεταναστευτικό είναι βεβαίως ένα υπαρκτό πρόβλημα. Ταυτόχρονα όμως, καθένας που προσπαθεί να διαβεί το υδάτινο ή χερσαίο σύνορο, χωρίς να διαθέτει τα νόμιμα έγγραφα, δεν συνεπάγεται ότι είναι εγκληματίας.
Εδώ και μερικούς μήνες, στη δημόσια ελληνική ζωή δίνεται μια άλλη «μάχη»: Δεν είναι εμφανής, για πολλούς είναι και ήσσονος σημασίας. Για άλλους όμως δεν είναι απλά μια μάχη εντυπώσεων, αλλά ουσίας. Καθώς εμπεδώνει νοοτροπίες και πλάθει συνειδήσεις.
Είναι μια «μάχη» λέξεων, τίτλων και προσδιορισμών. Και –για την ώρα- η «μάχη» αυτή δίδεται στο επίπεδο κάποιων –όχι όλων- Μέσων Ενημέρωσης.
Πώς λοιπόν –πρέπει να – αποκαλούνται οι μετανάστες; Πώς να αναφερόμαστε σε όλους αυτούς που …δεν χτυπούν την πόρτα μας, αλλά απλά έρχονται;
Το θέμα επισήμως ετέθη πριν από μερικούς μήνες, μετά την τραγωδία στο Φαρμακονήσι. Τότε ο επίτροπος του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Νιλς Μούιζνιεκς, μαζί με τις –συνήθεις- ευχαριστίες προς την ελληνική κυβέρνηση και τις αρμόδιες υπηρεσίες (Λιμενικό, Ακτοφυλακή) για τις επιχειρήσεις διάσωσης, σημείωνε προς τον υπ. Ναυτιλίας κ. Μιλτ. Βαρβιτσιώτη ότι είναι καλύτερο και προτιμότερο, η λέξη «παράνομη μετανάστευση» ή «παράνομος μετανάστης», που χρησιμοποιείται ευρέως σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη, να αντικατασταθεί με τις λέξεις «παράτυπος μετανάστης» ή «παράτυπη μετανάστευση».
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο ΟΗΕ, ο οποίος θεωρεί ότι ο όρος «παράνομος μετανάστης» (ή «λαθρομετανάστης»), ηχεί προσβλητικά υπονοώντας κάποια ενοχή. Γι’ αυτό τον λόγο, τα Ηνωμένα Έθνη ζητούν από τους δημοσιογράφους που καλύπτουν ή γράφουν για την εμπορία ανθρώπων να μην αναφέρουν το «παράνομος μετανάστης» και να αρχίσουν να λένε «παράτυπος μετανάστης».
Τις ημέρες αυτές «όλες οι φυλές του Ισραήλ» συναντώνται σε μια γωνιά της Υφηλίου, μετέχοντας σε μια παγκόσμια γιορτή. Πέρα από γλώσσες, ανεξαρτήτως χρώματος, ξέχωρα από θρησκευτικές πεποιθήσεις. Φυσικά οι εικόνες αυτές απέχουν παρασάγγας από την πραγματικότητα στην οποία αναφερόμαστε (αυτή που βιώνουν πολλές ελληνικές και ευρωπαϊκές πόλεις και νησιά), παρότι αποτελούν όψεις του ίδιου νομίσματος.
Οι λεκτικοί όροι μπορεί να μην «κρίνουν» το ποιόν ενός ανθρώπου, είναι ικανοί όμως να δημιουργήσουν αρνητικά στερεότυπα, να στιγματίσουν κάποιους απλά και μόνο γιατί είναι ξένοι. Το ελληνικό «η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει», ταιριάζει απόλυτα με την περίπτωσή μας.
Πριν από πέντε χρόνια, αμερικανικά μέσα ενημέρωσης είχαν προβεί από μόνα τους στη χρήση, όρων που δεν είναι αρνητικά φορτισμένοι για να χαρακτηρίσουν τους μετανάστες. Τώρα το κάνουν και ελληνικά (όπως εφημερίδες, το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, ειδησεογραφικά site κ.ά.)
ΕΝΝΟΙΕΣ ΠΟΥ ΥΠΟΚΡΥΠΤΟΥΝ ΑΔΙΚΗΜΑ
Όπως αναφέρει εξάλλου στην «Ε», ο διευθυντής του ελληνικού γραφείου της Διεθνούς Αμνηστίας κ. Ηλίας Αναγνωστόπουλος, οι έννοιες όπως «λαθρομετανάστης» ή «παράνομος μετανάστης», δεν είναι μόνο αρνητικά φορτισμένες αλλά και αδόκιμες, διότι υποκρύπτουν την ύπαρξη ποινικού αδικήματος, εκ προοιμίου.
Είναι προφανές ότι μεταξύ των μεταναστών υπάρχουν και άτομα που πηγαίνουν σε μια χώρα για να ζητήσουν πολιτικό άσυλο. Δεν είναι λοιπόν μετανάστες αλλά πρόσφυγες. Ενώ δηλαδή ο μετανάστης μετακινείται από έναν τόπο σε άλλο, είτε προσωρινά είτε μόνιμα, συνήθως για να βρει εργασία, ο πρόσφυγας είναι εκείνος ο οποίος φεύγει από την πατρίδα του διότι δεν είχε άλλη επιλογή.
Και βεβαίως όλοι αυτοί, είτε μετανάστες, είτε πρόσφυγες έχουν ανθρώπινα δικαιώματα.
Πέρα από όλα αυτά όμως οι ίδιες οι λέξεις αρκούν για να στιγματίσουν. Όχι μόνο ένα άτομο, αλλά μια κατηγορία ανθρώπων, εντέλει έναν λαό. Οπότε εύκολα καταλήγει κανείς στη συνειδητή ή ασυνείδητη αντίληψη, ότι όλοι όσοι έρχονται παράνομα στην Ελλάδα, έρχονται με κακό σκοπό, για να διαπράξουν εγκλήματα.
Η άποψη πάντως του πρώην υπ. Δημόσιας Τάξης κ. Ν. Δένδια, στη διαμάχη αυτή των λέξεων και των όρων, ήταν σαφής και διατυπώθηκε από το βήμα της Βουλής: «Δεν πρόκειται ούτε να κρύψω τους όρους, ούτε να φοβηθούμε από τους όρους, ούτε να προσπαθήσουμε να τους ωραιοποιήσουμε. Διεκδικούμε την παραμονή του όρου «illegal» (παράνομος), σε σχέση με τον όρο «irregular» (παράτυπος), στο ευρωπαϊκό πολιτικό λεξιλόγιο. Θεωρούμε ότι η παραβίαση των ελληνικών και των ευρωπαϊκών συνόρων αποτελεί αξιόποινη πράξη», είχε πει, με αφορμή την τραγωδία στο Φαρμακονήσι.
Τυπικά έχει δίκιο, καθώς όλοι όσοι επιδιώκουν να μπουν στην Ελλάδα με τον τρόπο αυτό, δεν τηρούν τις νόμιμες διαδικασίες. Επί της ουσίας όμως οι λεκτικοί χαρακτηρισμοί, όχι μόνο δεν αντιμετωπίζουν το πρόβλημα, αλλά αντιθέτως προκαλούν περισσότερα, καθώς αυξάνουν τις ρατσιστικές αντιλήψεις που προκαλούν δράσεις και –φυσικά- αντιδράσεις.
Μερικές φορές είναι και θέμα λέξεων. Κι εδώ βρίσκει εφαρμογή μια άλλη σοφή λαϊκή παροιμία: καλύτερα να σου βγει το μάτι, παρά το όνομα…
Δ. Χατζ.
