Τα παιδιά και οι ενήλικες με διαταραχές αυτιστικού φάσματος και οι οικογένειές τους αντιμετωπίζουν πολλαπλά προβλήματα στο σπίτι, στο σχολείο, στην κοινότητα. Ο σχολικός εκφοβισμός που τόσο πολύ ακούγεται στις μέρες μας δεν αφήνει ανέγγιχτα και τα παιδιά με ΔΑΦ, καθώς είναι πολλά πλέον τα παιδιά που παρακολουθούν γενικά σχολεία.
Με την ευκαιρία της προβολής της ταινίας «BEN X», σήμερα στις 7 μ.μ., στο «Χατζηγιάννειο» που μεταξύ άλλων αναφέρεται και στον σχολικό εκφοβισμό, παραθέτουμε σχετικό άρθρο καθώς και στη χώρα μας ο σχολικός εκφοβισμός και στα άτομα με ΔΑΦ παίρνει μεγάλες διαστάσεις.
ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ
Σημείωμα για την ορολογία:
Χρησιμοποιούμε τον όρο Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) για να αναφερθούμε σε όλη την γκάμα διαγνώσεων στο πλαίσιο του αυτιστικού φάσματος συμπεριλαμβανομένου του συνδρόμου Άσπεργκερ.
Παρόλο που θεωρούμε ότι στην καθημερινή ζωή δεν πρέπει να αποδίδονται ετικέτες, ειδικά στα παιδιά, χρησιμοποιούμε τους όρους «εκφοβιστής» ή «νταής» (bully) για να αναφερθούμε στα παιδιά που επιδεικνύουν εκφοβιστικές συμπεριφορές. Με την ίδια λογική αναφερόμαστε στο παιδί που γίνεται στόχος τέτοιων συμπεριφορών ως «θύμα» ή «στόχος».
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΔΑΦ
Η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) είναι μία ισόβια αναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει το πώς ένας άνθρωπος επικοινωνεί και αλληλεπιδρά με τους άλλους. Επίσης επηρεάζει τον τρόπο που ένας άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του. Η έννοια του φάσματος είναι ότι παρά το γεγονός ότι όλοι οι άνθρωποι με ΔΑΦ μοιράζονται τρεις περιοχές δυσκολίας, η κατάσταση αυτή επηρεάζει με διαφορετικό, ιδιαίτερο τρόπο τον καθένα. Με την κατάλληλη υποστήριξη κάποιοι νέοι με ΔΑΦ μπορούν να ζήσουν μια σχετικά τυπική και ανεξάρτητη ζωή αλλά άλλοι που εκτός από αυτισμό έχουν και κάποια μαθησιακή δυσκολία, χρειάζονται συνεχή υποστήριξη τόσο στο σχολείο όσο και στην υπόλοιπη ζωή τους.
Οι τρεις περιοχές όπου κυρίως δυσκολεύονται τα άτομα με ΔΑΦ (γνωστές και ως η «τριάδα των δυσκολιών») είναι:
Κοινωνική αλληλεπίδραση
Τα παιδιά με ΔΑΦ παρουσιάζουν δυσκολίες αναγνώρισης ή κατανόησης των συναισθημάτων των άλλων όπως και έκφρασης των δικών τους συναισθημάτων. Μπορεί να μην κατανοούν τους άγραφους κοινωνικούς κανόνες τους οποίους τα άλλα παιδιά «πιάνουν» χωρίς σκέψη. Μπορεί να εμφανίζονται αδιάφορα, να προτιμούν να απομονώνονται και να συμπεριφέρονται με τρόπο που δείχνει «παράξενος» ή ανάρμοστος. Η ελλειμματική αλληλεπίδραση με τους άλλους κάνει πολύ δύσκολη τη δημιουργία φιλικών σχέσεων για αυτά τα παιδιά.
Κοινωνική επικοινωνία
Τα παιδιά με ΔΑΦ έχουν δυσκολίες στη λεκτική και εξωλεκτική επικοινωνία. Πολλά έχουν μια κυριολεκτική αντίληψη της γλώσσας και δυσκολεύονται να καταλάβουν τις εκφράσεις του προσώπου, τον τόνο της φωνής, τα αστεία, τον σαρκασμό και τις ιδιωματικές εκφράσεις. Μερικά παιδιά με ΔΑΦ μπορεί να έχουν πολύ περιορισμένο ή καθόλου λόγο ενώ άλλα μπορεί να διαθέτουν γλωσσική ευχέρεια αλλά να μην καταλαβαίνουν την επικοινωνιακή λειτουργία μιας συζήτησης.
Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός
Υπάρχουν πέντε κύριες κατηγορίες εκφοβισμού:
* Σωματικός (όταν προκαλείται σωματικός πόνος ή γίνονται κλοπές)
* Λεκτικός (κοροϊδίες, προσβολές, πειράγματα)
* Μη λεκτικός (γκριμάτσες, μορφασμοί)
* Έμμεσος (διάδοση φημών, κοινωνικός αποκλεισμός)
* Ηλεκτρονικός (αποστολή απειλητικών μηνυμάτων μέσω email, κινητών, κοινωνικών δικτύων)
Ο εκφοβισμός συνήθως διακρίνεται από το φιλικό πείραγμα ή μια τυχαία διαμάχη μεταξύ των μαθητών. Εάν ένας μαθητής εκφοβίζεται, τότε:
* Στοχοποιείται με επαναλαμβανόμενες αρνητικές, κακόβουλες συμπεριφορές
* Βιώνει μια ασυμμετρία δύναμης σε σχέση με τον εκφοβιστή (σε ψυχολογικό, λεκτικό, κοινωνικό ή σωματικό επίπεδο)
* Επηρεάζεται αρνητικά νιώθοντας άγχος ή πανικό
Εκτός από τις πέντε κύριες μορφές εκφοβισμού, κάποιοι μαθητές υφίστανται εκφοβισμό «υποκινούμενης παραβατικότητας» κατά τον οποίο υποχρεώνονται ή παρασύρονται από τον εκφοβιστή να προβούν σε ανάρμοστες ή παραβατικές πράξεις.
ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΔΑΦ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΘΥΜΑΤΑ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ
Σαράντα τοις εκατό των γονέων παιδιών με αυτισμό αναφέρουν ότι το παιδί τους έχει πέσει θύμα εκφοβισμού. Αυτός ο αριθμός είναι ακόμη μεγαλύτερος για παιδιά με σύνδρομο Ασπεργκερ.
Τα παιδιά με ΔΑΦ δυσκολεύονται να «διαβάσουν» τις κοινωνικές καταστάσεις και να αντιδράσουν όταν τα κοινωνικά συμφραζόμενα αλλάζουν. Τους είναι δύσκολο να προβλέψουν τις συμπεριφορές των άλλων και να ερμηνεύσουν τη γλώσσα του σώματος και τις εκφράσεις τους για να αποκωδικοποιήσουν τι σκέφτονται ή νιώθουν. Έτσι δυσκολεύονται να καταλάβουν τις προθέσεις των άλλων και επομένως γίνονται εύκολοι στόχοι για τους «νταήδες».
Στο σχολείο τα παιδιά με ΔΑΦ συχνά γίνονται στόχοι εκφοβισμού «υποκινούμενης παραβατικότητας» όταν κάποιος που προτίθεται να τα ξεγελάσει τους προσφέρει τη «φιλία» του και τα κατευθύνει, ως «φίλος» πλέον, να εμπλακούν σε ανάρμοστες καταστάσεις. Η κοινωνική αφέλεια των παιδιών με ΔΑΦ σημαίνει ότι μπορεί να μην είναι σίγουρα εάν κάποιος φέρεται πράγματι φιλικά ή τα «δουλεύει». Κάποια παιδιά με ΔΑΦ θα κάνουν πράγματα που τους λένε οι συμμαθητές τους για να γίνουν αποδεκτά από την ομάδα αλλά χωρίς να μπορούν να καταλάβουν ότι οι πράξεις τους είναι ανάρμοστες και ότι μπορεί να βρούν τον μπελά τους.
Οι μαθητές με ΔΑΦ προτιμούν να παίζουν μόνοι (καθώς τους είναι δύσκολο να ακολουθήσουν την «ομάδα») και αυτή η απομόνωση, χωρίς την υποστήριξη των συμμαθητών τους, τους κάνει ευάλωτους σε εκφοβισμό. Επίσης μπορεί να μιλάνε με έναν ασυνήθιστο μηχανικό, επίσημο ή «ξύλινο» τρόπο, να συμπεριφέρονται εκκεντρικά ή να κάνουν ανάρμοστα σχόλια. Συχνά δεν καταλαβαίνουν τον σαρκασμό ή τις αστείες ατάκες και πιθανόν παρουσιάζουν «εμμονικό» ενδιαφέρον για ορισμένα θέματα. Όλα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους συμμαθητές τους για να τους πειράξουν ή να τους εκνευρίσουν.
Οι δυσκολίες στην επικοινωνία σημαίνουν ότι οι μαθητές με ΔΑΦ είναι πιθανόν να μην μπορούν να αναφέρουν ένα περιστατικό εκφοβισμού στο προσωπικό του σχολείου ή τους γονείς τους.
Πολλά από τα χαρακτηριστικά που βλέπουμε στα παιδιά που γίνονται στόχος νταήδων είναι επίσης κοινά σε παιδιά με ΔΑΦ. Αυτά είναι:
* Άγχος
* Παθητικότητα
* Χαμηλή αυτοεκτίμηση (λόγω κοινωνικών δυσκολιών)
* Έλλειψη χιούμορ
* Έλλειψη φίλων (τα άλλα παιδιά τα απορρίπτουν γιατί αισθάνονται άβολα)
* Υποταγή στις επιθυμίες των συμμαθητών
* Ακαμψία
* Υπερευαισθησία
* Αδεξιότητα
Κύρια σημεία
* Τα συμπεριφορικά χαρακτηριστικά και η κοινωνική αφέλεια που χαρακτηρίζουν τα άτομα με ΔΑΦ (π.χ. ρομποτικός λόγος, ασυνήθιστη συμπεριφορά και στερεοτυπικά ενδιαφέροντα) τα κάνουν ευάλωτα σε εκφοβισμό
* Οι μαθητές με ΔΑΦ είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στην υποκινούμενη παραβατικότητα επειδή δεν μπορούν να αντιληφθούν τα απώτερα κίνητρα των άλλων.
ΠΑΙΡΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ ΣΤΑ ΣΟΒΑΡΑ
Το σχολείο πρέπει να έχει μια πολιτική για τον σχολικό εκφοβισμό. Σε ορισμένες χώρες αυτό αποτελεί και νομική υποχρέωση π.χ. Ηνωμένο Βασίλειο.
Σημάδια ότι ένα παιδί εκφοβίζεται
Οι μαθητές – θύματα εκφοβισμού μπορεί να παρουσιάζουν κάποιες από τις παρακάτω αντιδράσεις.
* Αυξημένο άγχος (που εκδηλώνεται με ενίσχυση των στερεοτυπικών συμπεριφορών, παράξενες κινήσεις των χεριών, νεύρα).
* Απόσυρση
* Επιθετικότητα
* Υπερευαισθησία και ευερεθιστότητα
* Εκδικητικότητα
* Επανειλημμένη έκθεση στην εκφοβιστική συμπεριφορά. Αν και γνωρίζει ότι η αλληλεπίδραση είναι αρνητική την προτιμά από την κοινωνική απομόνωση. Ο εκφοβισμός μετατρέπεται σε ένα οικείο σενάριο που ακολουθεί προβλέψιμη εξέλιξη.
Κύρια σημεία
* Το σχολείο έχει ηθική και (νομική) υποχρέωση να λαμβάνει μέτρα για την πρόληψη και αντιμετώπιση του εκφοβισμού και ενάντια στη διακριτική μεταχείριση των μαθητών με αναπηρία.
* Το προσωπικό του σχολείου έχει κρίσιμο ρόλο στην ενίσχυση της κατανόησης και ανεκτικότητας απέναντι στη διαφορετικότητα.
* Η επιμόρφωση σχετικά με τις ΔΑΦ μπορεί να βοηθήσει το προσωπικό του σχολείου να κατανοήσει τη συμπεριφορά των μαθητών με αυτισμό, να εντοπίσει πότε εκφοβίζονται και να βοηθήσει στην πρόληψη τέτοιων καταστάσεων.
Πηγή: The National Autistic Society U.K.
Παραγωγή για την ελληνική γλώσσα Αυτισμός – Άσπεργκερ Ελλάς
