Η Ελένη Αναστασοπούλου δεν είναι μια ακόμη συγγραφέας για παιδιά. Αν και πολυγραφότατη, είναι μια γυναίκα που μπήκε στον κόσμο των παραμυθιών μέσα από την «πόρτα» που της άνοιξαν τα ίδια τα παιδιά. Ως νηπιαγωγός έμαθε να μιλά στα παιδιά με τρόπο διασκεδαστικό και παιγνιώδη διασκευάζοντας ή σκαρώνοντας συνεχώς καινούριες ιστορίες και παραμύθια για όλα τα θέματα που τους απασχολούσαν. Από όλα αυτά τα χρόνια «κατασκευής ιστοριών» δημιούργησε ένα μεγάλο αποθετήριο ιδεών κι από εκεί αντλεί συχνά τα παραμύθια της. Παρότι τα τελευταία χρόνια η θέση της ως Περιφερειακή Διευθύντρια Εκπαίδευσης Θεσσαλίας δεν της αφήνει πολλά περιθώρια χρόνου, εκείνη «κλέβει» χρόνο από τη νύχτα και κάνει αυτό που την ευχαριστεί, αυτό που όπως λέει και η ίδια προστατεύει την ψυχή της. Η συγγραφέας-περιφερειακή διευθύντρια Εκπαίδευσης Ελένη Αναστασοπούλου μιλά στην «Ε» για το πώς καταφέρνει να ισορροπεί ανάμεσα σε δύο «βάρκες» που δεν μοιάζουν καθόλου μεταξύ τους.
*Κατέχετε μια θέση ευθύνης. Ως Περιφερειακή Διευθύντρια Εκπαίδευσης έχετε μια καθημερινότητα που απέχει πολύ από τη λογοτεχνία. Πώς κατορθώνετε να τα υπηρετείτε και τα δύο ταυτόχρονα;
- Συχνά με ρωτούν πώς μπορώ να συνδυάζω τη διοίκηση που έχει να κάνει με νόμους και καθημερινότητα με τη λογοτεχνία που έχει να κάνει με ανοιχτούς ορίζοντες και όνειρα. Η απάντηση βρίσκεται στους ορίζοντες και στο όνειρο ή αλλιώς όραμα. Το βασικό δεδομένο είναι ότι είμαι πρωτίστως παιδαγωγός και αυτό τον καιρό υπηρετώ την εκπαίδευση από τη θέση της διοίκησης. Ωστόσο κι αυτός ο ρόλος μου καθορίζεται από τον αξιακό μου κώδικα και τις βασικές μου αρχές, όπως διαγράφονται τόσο στη μέχρι τώρα πορεία μου αλλά και στο διαχρονικό όνειρό μου, το όραμά μου που είναι «μια κοινωνία με φωνή» όπως λέει ο παιδαγωγός Paulo Freire. Αυτός ο βασικός στόχος μπορεί να υπηρετηθεί από οποιαδήποτε θέση και ρόλο. Σε ό,τι αφορά στη θέση που τώρα υπηρετώ, πιστεύω ότι διοίκηση δεν είναι ένα πρόσωπο, μια καρέκλα ή η δύναμη της εξουσίας. Είναι θέση ευθύνης, θέση υπεράσπισης του δημοσίου δικαίου, θέση στην οποία μπορεί να έχει πρόσβαση ο κάθε πολίτης, θα ακούγεται και θα αντιμετωπίζεται με σεβασμό, αξιοπρέπεια, διαφάνεια και ισονομία. Σε ό,τι αφορά στον ρόλο μου ως συγγραφέα, για ενήλικες αλλά και για παιδιά, έχω να πω ότι η συγγραφή είναι τρόπος να ζεις. Τη συγκεκριμένη περίοδο που ασκώ διοίκηση είναι επιπλέον τρόπος επιβίωσης και προστασίας της ψυχής μου από το συχνά σκληρό περιβάλλον της θέσης ευθύνης».
* Πότε βγάζετε τον «μανδύα» της Διευθύντριας και καταπιάνεστε με τη συγγραφή;
- Ο χρόνος της ημέρας είναι λιγοστός έως ανύπαρκτος για τη λογοτεχνία. Ο χρόνος της νύχτας όμως όταν δεν διακόπτεται από τις διοικητικές έγνοιες, είναι όχι πολύς, αλλά αρκετός, για να μη χάσω την επαφή μου με το διάβασμα και το γράψιμο. Βέβαια οι εμπειρίες μου από τη διοίκηση είναι τόσο έντονες και πολλές που μάλλον έχω συλλέξει το υλικό για τα επόμενα βιβλία μου.
*Γιατί παιδική λογοτεχνία; Τα παιδιά δεν είναι εύκολο αναγνωστικό κοινό και έχω την αίσθηση ότι απαιτείται μεγαλύτερη προσπάθεια για να τα κερδίσεις...
- Με ρωτούν συνήθως αν η ενήλικη λογοτεχνία είναι πιο απαιτητική από την παιδική. Η λογοτεχνία, ως τέχνη, είναι απαιτητική αφ’ εαυτής. Το αναγνωστικό κοινό συνιστά την ειδολογική διαφοροποίηση των έργων και όχι τον βαθμό δυσκολίας ή της ποιότητας. Ο σεβασμός στον αναγνώστη ανεξαρτήτου ηλικίας και η ειλικρίνεια του συγγραφέα σε σχέση με το θέμα του βιβλίου, είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που καθορίζουν και την ποιότητά του. Συχνά οι γονείς αναρωτιούνται τι αναζητά το παιδί στα παραμύθια. Καταρχάς εκφράζει την ανάγκη του να λύσει εσωτερικές αρχετυπικές συγκρούσεις και ερωτήματα όπως είναι το καλό και το κακό, το θάρρος, η δειλία, το δίκιο και το άδικο, η ύβρις, η νέμεσις, η κάθαρση. Κατά την ανάγνωση των παραμυθιών επιτελείται η εξής λειτουργία: τα παιδιά ταυτίζονται με τους χαρακτήρες των παραμυθιών, συμπάσχουν, προβάλλουν τον εαυτό τους στον ήρωα με την ασφάλεια της απόστασης κι έτσι δια μέσου του ήρωα, επιλύουν τις δικές τους αγωνίες, τους φόβους και τις ανασφάλειες και εντέλει μαθαίνουν να διαχειρίζονται με συμβολικό τρόπο ότι τους απασχολεί. Βεβαίως αυτό όταν γίνεται με τρόπο υποδεικτικό (π.χ μη φοβάσαι δεν είναι τίποτα) ή με ξερό διδακτισμό (π.χ πρέπει ν΄ αγαπάς τα ζώα) συχνά φέρνει αρνητικά αποτελέσματα. Αφετηρία μας είναι η παραδοχή ότι παιδί σημαίνει παιχνίδι, παιχνίδι σημαίνει ψυχαγωγία και διασκέδαση, η πιο ολοκληρωμένη παιδαγωγική μέθοδος μάθησης είναι το παιχνίδι. Επομένως το παιδί μαθαίνει μόνο όταν ευχαριστιέται και διασκεδάζει.
* Πολλά παιδικά βιβλία σήμερα καταπιάνονται με σοβαρά κοινωνικά ζητήματα. Αυτό συμβαίνει και στη δική σας περίπτωση. Ήταν κάτι που το επιδιώξατε;
- Όταν τα μηνύματα που υπάρχουν στα παιδικά βιβλία φωνάζουν απροκάλυπτα και κουνούν το δάχτυλο, παύουν να είναι παιχνίδι και άρα σταματούν να μαθαίνουν και πολύ περισσότερο να διασκεδάζουν. Τα παιδιά έχουν δικαίωμα να διασκεδάζουν και να μαθαίνουν κι εμείς, οι δάσκαλοι, οι γονείς, οι συγγραφείς, έχουμε υποχρέωση να εξασφαλίζουμε αυτές τις συνθήκες μάθησης και ψυχαγωγίας. Γι’ αυτό και σε ό,τι αφορά στη θεματολογία των δικών μου παραμυθιών, μιλώ στα παιδιά για κοινωνικά και άλλα «σοβαρά» ζητήματα με λόγο απλό και κατανοητό, όχι απλοϊκό, παραμυθητικό όχι «παραμυθιαστικό», να προκαλεί ευχαρίστηση αλλά και να παράγει σκέψη. Τα παιδιά δεν ζούνε σε κοινωνικό κενό, έχουν δικαίωμα να γνωρίζουν αυτά που συμβαίνουν γύρω τους, με τρόπο προσαρμοσμένο στην ηλικία και το αναπτυξιακό τους στάδιο.. «Πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά» όπως λέει κι ο ποιητής Μανώλης Αναγνωστάκης.
* Ποιες αλήθειες λέτε εσείς στα παιδιά;
- Στα είκοσι και πλέον χρόνια που ήμουν στην τάξη ως νηπιαγωγός και ως σχολική σύμβουλος, μιλούσα στα παιδιά με τρόπο διασκεδαστικό και παιγνιώδη διασκευάζοντας ή σκαρώνοντας συνεχώς καινούριες ιστορίες και παραμύθια για όλα τα θέματα που τους απασχολούσαν. Τα παιδιά της νηπιακής ηλικίας είναι σκληροί κριτές και η γνώμη τους δεν ωραιοποιείται από φτιασιδώματα, υποκρισίες και τυπικές συμβάσεις της ενήλικης φάσης. Η πολύχρονη αλληλεπίδραση μαζί τους μου έμαθε να είμαι προσεκτική, να μην επιτρέπω προχειρότητες στη δουλειά μου, να δέχομαι την καλοπροαίρετη κριτική και φυσικά να μοιράζομαι μαζί τους σχέσεις απέραντης αγάπης και ειλικρίνειας. Από όλα αυτά τα χρόνια «κατασκευής ιστοριών» δημιούργησα ένα μεγάλο αποθετήριο ιδεών κι από εκεί αντλώ συχνά τα εν δυνάμει παραμύθια μου. Έτσι στο πρώτο παραμύθι μου «Το μυστικό της Ερασμίας και του Εραλντ» μιλώ για τη δύναμη της θέλησης, η οποία μπορεί να υπερβεί εμπόδια και δυσκολίες, στο «Ο Μπαμπαγιούμ και οι καραμέλες», το οποίο περιέχει προσωπικές μου εμπειρίες, από τα ταξίδια μου στην Τανζανία, μιλώ για τα παιδιά της Αφρικής και υποστηρίζω ότι η γέννηση κάθε νέου ανθρώπου είναι μια ελπίδα για τον κόσμο, στο «Σανταλάκι» προσεγγίζω με συμβολικό τρόπο το μεταναστευτικό-προσφυγικό και το δικαίωμα κάθε παιδιού να μεγαλώνει στο σπίτι του με ασφάλεια, σ' έναν κόσμο δίκαιο, με φίλους και παιχνίδια, σ' έναν κόσμο χωρίς βία και φτώχεια. Στο τελευταίο, αναμενόμενο από στιγμή σε στιγμή. «Ένα δώρο για τον παππού» αγγίζω το πολύπλοκο αλλά τόσο αγαπημένο σε όλους θέμα της τρίτης ηλικίας και τη σχέση παππούδων-γιαγιάδων με τα εγγόνια τους. Κλείνω με μια ιστορία, γνωστή αλλά τόσο αληθινή, η οποία αποδίδεται στον Αϊνστάιν, «Mια μητέρα ρώτησε τον Αϊνστάιν τι θα μπορούσε να κάνει για να προετοιμάσει το πεντάχρονο παιδί της για το σχολείο και τη ζωή. «Να του λέτε παραμύθια», απάντησε ο επιστήμονας. «Καλά τα παραμύθια, αλλά τι άλλο;» απόρησε η νέα μητέρα. «Πολλά παραμύθια», επέμεινε εκείνος. Η μητέρα ρώτησε τρίτη φορά, κάπως δύσπιστα: «Καλά, εντάξει, παραμύθια, αλλά και τι άλλο;», κι ο Αϊνστάιν της είπε: «Δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο. Μονάχα κι άλλα παραμύθια. Πάρα πολλά παραμύθια».
