(Μέρος 1ο)
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
Σε λίγες εβδομάδες θα πρέπει οι καλλιεργητές των χειμερινών καλλιεργειών, κυρίως σιτηρών, να λιπάνουν τις καλλιέργειες τους. Το έδαφος μπορεί να προσφέρει κάποιες ποσότητες θρεπτικών στοιχείων που μπορούν να στηρίξουν μια πολύ μικρή παραγωγή. Οι παραγωγές που επιτυγχάνουμε σήμερα σε ένα ποσοστό οφείλονται στη προσθήκη θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος.
Τα κύρια θρεπτικά στοιχεία που εφαρμόζουμε είναι το άζωτο, ο φωσφόρος και το κάλιο. Σπάνια εφαρμόζουμε άλλα στοιχεία και είναι αμφίβολο κατά πόσο χρειάζονται. Από αυτά ο φωσφόρος και το κάλιο δεν είναι ευδιάλυτα και δεν εκπλύνονται από τις βροχές του χειμώνα. Επομένως αν εφαρμοστούν παραμένουν στο έδαφος και χρησιμοποιούνται από τα φυτά τα επόμενα χρόνια. Μόνο με τη διάβρωση χάνονται μαζί με το έδαφος, καταλήγουν κυρίως σε επιφανειακούς υδροφορείς και προκαλούν, κυρίως ο φωσφόρος, ευτροφισμούς δηλαδή μεγάλη ανάπτυξη μικροοργανισμών. Αντίθετα, το άζωτο είναι ευδιάλυτο και ευκίνητο. Εάν παραμείνει στο έδαφος μετά το τέλος της καλλιεργητικής περιόδου που δεν υπάρχουν πλέον φυτά για να το απορροφήσουν, οι βροχές το εκπλύνουν προς τους υπόγειους υδροφορείς προκαλώντας το γνωστό πρόβλημα της νιτρορρύπανσης. Αλλά και η επιφανειακή απορροή νερών και η διάβρωση προκαλούν μετακίνηση του άζώτου προς επιφανειακούς υδροφορείς προκαλώντας επίσης ευτροφισμούς που καταστρέφουν τη ζωή των ανώτερων οργανισμών από έλλειψη οξυγόνου.
Με βάση τα πιο πάνω ο φωσφόρος και το κάλιο μπορούν να εφαρμοστούν στην αρχή της περιόδου δηλαδή πριν από τη σπορά ενώ το άζωτο πρέπει να προστίθεται στο χρόνο που χρειάζεται στα φυτά. Τότε τα φυτά το απορροφούν και περιορίζουν τις απώλειες προς το αέρα (παράγεται αμμωνία ή οξείδια του αζώτου που είναι αέρια του θερμοκηπίου δηλαδή τα αέρια που προκαλούν την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη και είναι υπεύθυνα για τα πολλά ακραία καιρικά φαινόμενα που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια) και τη βαθειά διήθηση από τις βροχές που προκαλούν το φαινόμενο της νιτρορύπανσης που κάνει τα υπόγεια ύδατα μη πόσιμα.
Θα πρέπει ο κάθε παραγωγός να ακολουθήσει μια τακτική για την εφαρμογή των λιπασμάτων στο χωράφι του. Θα πρέπει πρώτα από όλα να βρει ποια είναι η κρίσιμη περίοδος που η κάθε καλλιέργεια χρειάζεται περισσότερο τα λιπάσματα. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη καλλιέργεια του σιταριού. Στην Εικόνα 1 βλέπουμε τα φαινολογικά στάδια του σιταριού δηλαδή την εξέλιξη της μορφολογίας (της μορφής των φυτών) του. Στην Εικόνα 2 βλέπουμε την αντιστοιχία των φαινολογικών σταδίων με το χρόνο για τις συνθήκες της Θεσσαλίας. Βλέπουμε επίσης με τη κόκκινη γραμμή την απορρόφηση αζώτου από τα φυτά. Είναι προφανές ότι αρχικά και μέχρι το Φεβρουάριο η απορρόφηση αζώτου είναι μικρή ενώ αρχίζει να αυξάνεται από εκεί και πέρα και μέχρι τις αρχές Μαΐου που αρχίζει η ωρίμανση. Στην ίδια Εικόνα τα μπλε βέλη δείχνουν το χρόνο εφαρμογής του λιπάσματος από το παραγωγό που κάνει μια εφαρμογή με τη σπορά και την επόμενη το Φεβρουάριο. Στη σπορά μπορεί να εφαρμόσει το φωσφορο και το κάλιο αλλά αν εφαρμόσει άζωτο τότε το περισσότερο θα εκπλυθεί από τις βροχές καθώς τα φυτά βλέπουμε ότι δεν απορροφούν παρά ελάχιστες ποσότητες. Εδώ πρέπει να ληφθεί υπόψη η προηγούμενη καλλιέργεια. Αν είναι ποτιστική (βαμβάκι, καλαμπόκι) τότε πάντα μένει υπολειμματικό άζωτο και η αζωτούχος λίπανση γενικά δεν χρειάζεται. Αν όμως για πολλά χρόνια καλλιεργείται σιτάρι ως μονοκαλλιέργεια ίσως μια μικρή ποσότητα αζώτου να βοηθήσει στο αδέλφωμα (τον Ιανουάριο). Ο παραγωγός εφαρμόζει την αζωτούχο λίπανση το Φεβρουάριο σε μια δόση. Είναι προφανές ότι η τακτική αυτή που εφαρμόζεται σε μεγάλη έκταση από τους αγρότες της Θεσσαλίας είναι λανθασμένη καθώς το λίπασμα θα καταναλωθεί ή εκπλυθεί και δεν θα είναι αρκετό για το τέλος Μαρτίου και Απρίλιο που χρειάζεται σε μεγάλες ποσότητες. Σημειώνω εδώ ότι η περιεκτικότητα του σπόρου σε πρωτεΐνες που καθορίζει τη ποιότητα του σκληρού σιταριού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επάρκεια αζώτου τον Απρίλιο. Γι’ αυτό σε ένα πρόγραμμα που κάναμε σε συνεργασία με την εταιρεία παραγωγής ζυμαρικών Barilla, προτείναμε την εφαρμογή του αζωτούχου λιπάσματος όπως δείχνουν τα πράσινα βέλη που έδωσαν τελικά και την υψηλότερη παραγωγή και ποιότητα του σιταριού. Η χρήση λιπασμάτων βραδείας αποδέσμευσης του αζώτου το Μάρτιο θα βοηθήσει στην επίτευξη υψηλής ποιότητας (υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη) σκληρού σιταριού.
Για το φωσφόρο και το κάλιο που δεν εκπλύνονται πρέπει να εφαρμοστούν πριν τη σπορά. Η απόφαση να εφαρμοστούν ή όχι πρέπει να βασιστεί σε ανάλυση του εδάφους. Η εμπειρία μας από αναλύσεις εδάφους είναι ότι τα περισσότερα εδάφη έχουν επάρκεια και στα δύο στοιχεία.
Συμπέρασμα: Κάνουμε βασική λίπανση (με τη σπορά) μόνο του φωσφόρου και του καλίου με βάση τις αναλύσεις του εδάφους και πολύ μικρής ποσότητας αζώτου σε μονοκαλλιέργεια σιτηρών.Την αζωτούχο λίπανση εφαρμόζουμε σε δύο δόσεις (Φεβρουάριο και Μάρτιο). Πάντα πριν από βροχές που σήμερα με τις καλές προγνώσεις του καιρού που έχουμε μπορούμε να το πετύχουμε.
* Ο Φάνης Γέμτος είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
