Της Σοφίας Σπύρου
Ευρωπαϊκή σήμανση για προϊόντα καπνού με την επωνυμία «Σέρτικο» που μπορεί να ανοίξει νέους δρόμους για τον παραγωγό με τη δημιουργία μεγαλύτερης προστιθέμενης αξίας αναζητά να κατοχυρώσει ο Σύλλογος Καπνοκαλλιεργητών Παραδοσιακών Ποικιλιών Ανατολικού Καπνού Ημιορεινών και Ορεινών Περιοχών- Δυτικής Φθιώτιδας. Με την καινοτόμο πρόταση για την οποία συνέταξε και υπέβαλε φάκελο αίτησης ένταξης αναγνώρισης ως προϊόν σήμανσης Ιδιότυπου Παραδοσιακού Προϊόντος ο εν λόγω Σύλλογος επιχειρεί να εντάξει το καπνικό προϊόν «Σέρτικο» κάτω από την ομπρέλα της Ευρωπαϊκής Πολιτικής για την ποιότητα των αγροτικών προϊόντων. Η καινοτομία της πρότασης της οποίας ο φάκελος υποβλήθηκε την περασμένη εβδομάδα έγκειται στο ότι πρόκειται για το πρώτο προϊόν καπνού που επιχειρεί να κατοχυρώσει σήμανση ποιότητας κι αυτό παρά το γεγονός ότι τα καπνά συμμετέχουν σημαντικά στην αγροτική παραγωγή και στην οικονομία της χώρας.
Με το όνομα «Σέρτικο», συνώνυμο του βαρύς που ήταν και η φήμη που συνόδευε παραδοσιακό χαρμάνι καπνών της Στερεάς Ελλάδας η πρόταση επιχειρεί να αναβιώσει την καλλιέργεια δύο ποικιλιών καπνού που είναι υπό εξαφάνιση. ‘Από το 2006 που άλλαξε η γραμμή της ΚΑΠ ως προς τα καπνά οι παραδοσιακές ποικιλίες Αράπικο και Τσεμπέλι που αποτελούν τη βάση για το «Σέρτικο» βρέθηκαν στο περιθώριο της παραγωγής και σχεδόν εξαφανίστηκαν. Σήμερα μιλάμε για μια παραγωγή της τάξης των δεκάδων στρεμμάτων», σημειώνει ο Επαμεινώνδας Ευεργέτης, μεταδιδακτορικός Ερευνητής στον ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ κι υπεύθυνος σύνταξης του φακέλου της αίτησης για σήμα ποιότητας του «Σέρτικου».
Αν όμως η πρόταση που είναι υπό εξέταση από τις αρμόδιες κρατικές αρχές αλλά και από τις αντίστοιχες υπηρεσίες της ΕΕ εγκριθεί μέσα στον επόμενο χρόνο αναμένεται να αυξηθεί το ενδιαφέρον ώστε να δοθούν κίνητρα στον παραγωγό να ξαναβάλει στο χωράφι τις ντόπιες ποικιλίες καπνού Τσεμπέλι Αγρινίου και Μαύρο Λαμίας (ή Αράπικο) που συμμετέχουν στο χαρμάνι του «Σέρτικου» σε ποσοστό 60 έως 70% και 20 έως 30% αντίστοιχα.
Άλλωστε τα τσιγάρα που πρωτοκυκλοφόρησαν μεσοπολεμικά στην αγορά με την επωνυμία «Σέρτικο» μέσω της ιστορικής μάρκας ‘Νο 10’ της Παπαστράτος έχουν ήδη ένα παρελθόν που μπορεί να δώσει εμπορικό πλεονέκτημα στην προώθηση του παραδοσιακού προϊόντος καπνού. Ενώ αργότερα με το ίδιο όνομα κυκλοφόρησαν τα «Σέρτικα Λαμίας» από την Καρέλια το 1947. Παρά τη φήμη του ως βαρύ τσιγάρο ωστόσο το «Σέρτικο» είναι... παρεξηγημένο αφού χαρακτηριστικό του προϊόντος είναι η χαμηλή περιεκτικότητα σε νικοτίνη και πίσσα. Η γεύση του Σέρτικου χαρακτηρίζεται ως «τσουχτερή» και «δριμύα», αλλά και επίσης «γλυκιά». Το χρώμα του χαρακτηρίζεται ως ανοιχτόχρωμο ξανθό, ήπια έως ουδέτερα αρωματικό. Η παρανόηση που τον χαρακτηρίζει ως δυνατό οφείλεται κυρίως στην έντονη γεύση του και στην επίγευση των νιτρικών αλάτων ενώ το συνολικό περιεχόμενο τους σε νικοτίνη μόλις ξεπερνά το 1%.
Σημαντικότατο ρόλο στη συνταγή παραγωγής του «Σέρτικου» διαδραματίζει τόσο η ξερική καλλιέργεια του καπνού όσο και η μέθοδος ωρίμανσης με ξήρανση κάτω από τον ήλιο οι οποίες διαπιστωμένα προάγουν τα ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά του «Σέρτικου». Παρόλο που βρίσκονται στα πρόθυρα της εξαφάνισης οι ντόπιες ποικιλίες Αράπικο και Τσεμπέλι αλλά και τα μυστικά της καλλιέργειας κι επεξεργασίας του είναι ακόμη γνωστές σε μια μικρή αλλά αποφασισμένη ομάδα καλλιεργητών που συνεχίζουν να κρατούν σπόρο των σπάνιων φυτών. ‘Το φύτεμα του καπνού αρχίζει αρχές του Μάη και τελειώνει γύρω στις 20 του μήνα. Το μάζεμα αρχίζει στις 40 μέρες όταν το φύλλο έχει κιτρινίσει γύρω γύρω’, λέει ο Παναγιώτης Κουτλής που καλλιεργεί τις ποικιλίες Αράπικο και Τσεμπέλι Λαμίας στη Δυτική Φθιώτιδα για ιδία κατανάλωση αλλά και για να τις διασώσει από την εξαφάνιση. ‘Μετά το πρώτο χέρι μαζεύεις το επόμενα και ως και τέσσερα χέρια ανά δεκαπενθήμερο. Το μάζεμα τελειώνει συνήθως ως τις αρχές Αυγούστου. Η συγκομιδή του καπνού, που τη θυμάμαι από παιδί, ήταν καθαρά οικοτεχνική εργασία, παίρναμε τα φύλλα και τα αρμαθιάζαμε με απλές μηχανές αρμαθιάσματος, κατόπιν τα βγάζαμε σε εξωτερικό χώρο και τα αφήναμε να μαλακώσουν 2-3 ως και 5 μέρες υπό σκιά. Μετά τα απλώναμε πάνω σε πανιά όπου έμεναν γύρω στις 15-20 μέρες για να στεγνώσουν κάτω από τον ήλιο» συμπληρώνει ο καλλιεργητής που συνεργάζεται και με το Πελίτι την πρωτοβουλία που εργάζεται για τη συλλογή, διατήρηση και διάσωση των ντόπιων ποικιλιών. Με την επεξεργασία που υφίστανται οι ποικιλίες που δομούν το «Σέρτικο» μειώνεται η περιεκτικότητα σε Νικοτίνη και, όπως επίσης η περιεκτικότητα σε βλαβερές ουσίες όπως το Αρσενικό και το Κάδμιο. Επιπρόσθετα η επεξεργασία αυτή προσδίδει στα καπνόφυλλα πολλές και μοναδικές χημικές ενώσεις που ευθύνονται για το άρωμα και την γεύση τους αλλά και υψηλή περιέκτικότητα σε σάκχαρα, χαμηλή περιεκτικότητα ινών και νιτρικών και μέτρια περιεκτικότητα οξέων.
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΗΜΑ ΓΙΑ ΙΔΙΟΤΥΠΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΠΡΟΪΟΝ (ΙΠΠ)
Αν και η Ελλάδα έχει κατοχυρώσει ήδη 101 αγροτικά προϊόντα ακόμη δεν έχει προχωρήσει στην κατοχύρωση προϊόντος με το σήμα Ιδιότυπου Παραδοσιακού Προϊόντος (ΙΠΠ) που επιχειρεί να λάβει το «Σέρτικο». Αντίθετα με τα προϊόντα ΠΟΠ ή ΠΓΕ που εντοπίζουν και κατοχυρώνουν το δεσμό του προϊόντος σε σχέση με μια γεωγραφική περιοχή στα προϊόντα σήμανσης Ιδιότυπου Παραδοσιακού Προϊόντος κατοχυρώνεται η συνταγή παρασκευής χωρίς να προβλέπεται γεωγραφικός περιορισμός για την παραγωγή του προϊόντος. Τα οφέλη για τον παραγωγό προέρχονται από τη δυνατότητα να αξιοποιήσει το μεγάλο απόθεμα της αγροτικής τεχνογνωσίας για την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων με σημαντική προστιθέμενη αξία.
Η πρόταση κατοχύρωσης σήματος ποιότητας για το «Σέρτικο» είναι εξάλλου σημαντική γιατί μπορεί να δώσει προστιθέμενη αξία στην αλυσίδα καπνού που είναι σημαντικός μοχλός της αγροτικής οικονομίας. Για το 2014 οι εξαγωγές καπνών ανέρχονται σε 500 εκ. ευρώ ενώ τα καπνά προσφέρουν άμεσα και έμμεσα θέση εργασίας σε 60.000 οικογένειες εκ των οποίων 15.000 αγρότες, 15.000 εργάτες γης, 3.000 εποχικοί στη μεταποίηση, 2.000 στη βιομηχανία και 25.000 λιανοπωλητές ενώ η συμμετοχή των καπνικών προϊόντων στα φορολογικά έσοδα έφτασε τα 3,1 δισ. ευρώ. Μία άλλη γεωργική σημασία του καπνού είναι ότι αξιοποιεί φτωχά, περιθωριακά εδάφη όπου καμία άλλη καλλιέργεια δεν μπορεί να εξασφαλίσει ικανοποιητικό γεωργικό εισόδημα παρά μόνο ο καπνός.
«Επιπλέον το προτεινόμενο έργο καινοτομεί και ως προς το είδος της αγροτικής παραγωγής που πιστοποιείται αφού το επιδιωκόμενο σήμα ΙΠΠ, θα είναι το πρώτο που θα απονεμηθεί πανευρωπαϊκά σε προϊόν βιομηχανικής καλλιέργειας. Γι’ αυτό τον λόγο η πρόταση εφόσον εγκριθεί αναμένεται να προσφέρει πολύτιμη τεχνογνωσία για τη μελλοντική κατοχύρωση και άλλων καπνικών προϊόντων με έντονη και σημαντική παγκοσμίως εμπορική παρουσία (Μπασμάς, Μυρωδάτα Ξάνθης). Επίσης σημαντική είναι η τεχνογνωσία αυτή για την κατοχύρωση ενός άλλου προϊόντος βιομηχανικής καλλιέργειας με σημαντική εθνική σημασία, του βαμβακιού» λέει ο Επαμεινώνδας Ευεργέτης.
ΜΑΥΡΑ ΛΑΜΙΑΣ
Χαμηλόσωμη, μεγαλόφυλλη, άμισχη ολιγόφυλλη, πρώιμη στην ανάπτυξη. Φύλλα ωοειδή, μέσου πλάτους , με περιφέρεια λεία και έλασμα πτυχωτό, βάση ευρεία, κορυψή οξύληκτη και κεντρική νεύρωση μάλλον χονδρή. Ταξιανθία μεγάλη, διακλαδιζόμενη, η οποία εξέχει από τα κορυφόφυλλα. Προήλθε από παλαιές ποικιλίες μετά από υβριδισμό και επιλογή. Καλλιεργείται κυρίως στις περιοχές της Φθιώτιδος με μέση απόδοση 240 κιλά ανά στρέμμα. Η περιοχή προέλευσης εξαπλώνεται σε δύο περιφερειακές ενότητες, τη Φθιώτιδα και Βοιωτία. Τα κέντρα παραγωγής εντοπίζονται στη Σπερχειάδα και την Τιθορέα, στην περιφερειακή ενότητα της Φθιώτιδας και στις περιοχές Αταλάντης, Αγ. Βλάσση, Ελάτειας και Παρωρίου στην περιφερειακή ενότητα της Βοιωτίας. Παλαιότερα εξάγονταν σχεδόν αποκλειστικά στην Αίγυπτο.
ΤΣΕΜΠΕΛΙ ΑΓΡΙΝΙΟΥ
Κατάγεται από παλιά τοπική ποικιλία, μετριόσωμη, με παχύ κορμό και παχύ σώμα, μεγάλα φύλλα τα οποία είναι παχιά, άμισχα και λογχοειδή. Καλλιεργείται κυρίως στις περιοχές του Αγρινίου με μέση απόδοση 230 κιλά ανά στρέμμα. Χαμηλά φυτά με παχιά μεγάλα φύλλα χωρίς μίσχο. Το χρώμα τους είναι ανοιχτό και καλλιεργούνται κυρίως στην Αιτωλοακαρνανία, Ιωάννινα και Θεσπρωτία. Παλαιότερα αποτελούσε τον βασικό καπνό των ελληνικών τσιγάρων. Θεωρούνται τα καλύτερα για παρασκευή τσιγάρων και καταναλώνονται αποκλειστικά εγχώρια. Η περιοχή προέλευσης εξαπλώνεται και στους τέσσερις Δήμους της περιφερειακής ενότητας Αιτωλοακαρνανίας με τη μεγαλύτερη έκταση να εντοπίζεται στον Δήμο Ξηρομερίου και κατά φθίνουσα σειρά στους Δήμους Αγρινίου, Μεσσολογγίου, Βόνιτσης και Αμφιλοχίας.
