Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
(Μέρος δεύτερο)
Τι άλλο επιτυγχάνουμε με την κατεργασία του εδάφους;
1. Έλεγχο των ζιζανίων. Προσπαθούμε να καταστρέψουμε τα ζιζάνια πριν σπείρουμε την καλλιέργειά μας. Θέλουμε όταν αρχίσουν να φυτρώνουν τα νεαρά φυτά να μην έχουν ανταγωνισμό από εγκατεστημένα ζιζάνια. Επί πλέον εργασίες που προκαλούν αναστροφή του εδάφους όπως το όργωμα παραχώνουν στο βάθος του οργώματος τους σπόρους των ζιζανίων όπου μεγάλο μέρος τους καταστρέφεται καθώς όταν βλαστήσει δεν μπορεί να φτάσει στην επιφάνεια του εδάφους.
2. Διαχείριση φυτικών υπολειμμάτων της προηγούμενης καλλιέργειας. Με το όργωμα παραχώνουμε τα φυτικά υπολείμματα στο έδαφος και αφήνουμε μια επιφάνεια καθαρή για να λειτουργήσουν τα επόμενα μηχανήματα. Ακόμα και η ενσωμάτωση στην επιφανειακή στιβάδα του εδάφους διευκολύνει τις επόμενες εργασίες και περιορίζει τις εμπλοκές των υπολειμμάτων με τα μηχανήματα που δυσκολεύει τη λειτουργία τους.
3. Ενσωμάτωση υλικών. Με την κατεργασία ενσωματώνουμε υλικά όπως κοπριές (που αν μείνουν στην επιφάνεια του εδάφους χάνουν πολύτιμα στοιχεία όπως το άζωτο), λιπάσματα και εδαφοβελτιωτικά (ασβέστη κλπ). Η ενσωμάτωση βελτιώνει τη χρησιμοποίηση τους από τα φυτά.
4. Έλεγχο της διάβρωσης του εδάφους. Αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό θέμα που θα αναπτύξω εκτενώς σε ειδικό σημείωμα.
Ολα αυτά τε πετυχαίνουμε με τη κατεργασία του εδάφους που περιλαμβάνει όργωμα δηλαδή τη κοπή μιας λωρίδας εδάφους, το θρυμματισμό της (σε μεγαλύτερους ή μικρότερους βώλους) και την αναστροφή της. Είναι μια διαδικασία αργή και ενεργοβόρα. Η φθορά των τριβόμενων με το έδαφος μεταλλικών μερών αυξάνει το κόστος επισκευών και συντήρησης. Το όργωμα εκτός από τους στόχους που αναφέρθηκαν επιτυγχάνει και ορισμένα άλλα επιθυμητά αποτελέσματα. Με την αναστροφή του εδάφους μας απαλλάσσει από τα φυτικά υπολείμματα αλλά ταυτόχρονα μειώνει τους πληθυσμούς των ζιζανίων καθώς τοποθετεί τους σπόρους σε βάθος που δεν μπορούν να φυτρώσουν. Επί πλέον αφήνει το έδαφος με μεγάλους βόλους εδάφους που δημιουργούν μια ανώμαλη επιφάνεια που στραγγίζει και ξηραίνεται ευκολότερα την άνοιξη και επιτρέπει τη ταχύτερη προετοιμασία των χωραφιών για σπορά και τη ταχύτερη θέρμανση τους. Ένα άλλο πλεονέκτημα του οργώματος που γίνεται το Φθινόπωρο για ανοιξιάτικες καλλιέργειες είναι ότι οι μεγάλοι βόλοι του εδάφους θρυμματίζονται στη διάρκεια του χειμώνα από τις παγωνιές. Το νερό μέσα στους βόλους παγώνει όταν η θερμοκρασία είναι κάτω από τους 0 βαθμούς Κελσίου και καθώς διαστέλλεται θρυμματίζει τους βόλους χωρίς δικό μας κόστος.
Η κατεργασία του εδάφους που περιλαμβάνει όργωμα ονομάζεται συμβατική κατεργασία και είναι η κύρια κατεργασία που εφαρμόζεται εδώ και σχεδόν 3000 χρόνια. Παρ’ όλα τα πλεονεκτήματα που έχει το όργωμα παρουσιάζει και σημαντικά μειονεκτήματα και γι΄ αυτό βρέθηκε στο κέντρο κριτικής και προτάθηκαν διάφορα συστήματα για την αντικατάσταση του. Ποια είναι τα προβλήματα;
1. Είναι μια εργασία πολύ αργή που πρέπει να γίνει σε ορισμένο χρονικό διάστημα. Το όργωμα πρέπει να γίνει σε έδαφος που βρίσκεται σε εύθρυπτη κατάσταση δηλαδή αυτό που οι αγρότες ονομάζουν στο «ρώγο» του. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει μετά το καλοκαίρι να βρέξει για να υγρανθεί το έδαφος και μετά να υπάρξει μια ξηρή περίοδος για να γίνει το όργωμα πριν από τις βροχές του χειμώνα. ¨Όργωμα σε ξηρό έδαφος σημαίνει μεγάλη κατανάλωση ενέργειας και φθορές του αρότρου, δημιουργία μεγάλων βόλων εδάφους που δύσκολα θρυμματίζονται. Όργωμα σε πολύ υγρό έδαφος κάνει την εργασία πολύ δύσκολη, συμπιέζει το έδαφος και δημιουργούνται προβλήματα από τη συμπίεση. Επομένως ακόμα και στη χώρα μας υπάρχει μια περιορισμένη περίοδος εκτέλεσης της εργασίας που δημιουργεί απαιτήσεις για ελκυστήρες μεγάλης ισχύος (ιπποδύναμης). Οι μεγάλοι ελκυστήρες κοστίζουν πολύ: μεγάλη αξία αρχικής αγοράς, μεγαλύτερη κατανάλωση καυσίμου, μεγαλύτερο κόστος επισκευών και συντήρησης. Επί πλέον απαιτεί εργασία συγκεντρωμένη σε μικρό χρόνο αν η λίπανση, ψεκασμοί και σπορά πρέπει να γίνουν ταυτόχρονα. Αυτό είναι ένα μειονέκτημα καθώς τα εργατικά χέρια, ιδιαίτερα για τεχνικές εργασίες δεν υπάρχουν πλέον σε αφθονία.
2. Μεγάλη κατανάλωση ενέργειας. Το όργωμα εκτός ίσως από την κοπή χλωρομάζας για ενσίρωση είναι η πιο ενεργοβόρος εργασία του αγροκτήματος. Χρειαζόμαστε 4-5 λίτρα πετρέλαιο ανάλογα με το χωράφι (βαρύ, ελαφρύ) και τη συμπίεση του εδάφους που έχει προηγηθεί. Όπως ελέχθη και προηγούμενα χρειαζόμαστε τρακτέρ μεγάλης ιπποδύναμης που για όλες τις άλλες εργασίες δεν είναι απαραίτητο.
3. Μειώνει την οργανική ουσία του εδάφους. Η οργανική ουσία του εδάφους είναι ένα συστατικό που συμβάλλει σημαντικά στη γονιμότητα του εδάφους. Τα ελληνικά εδάφη έχουν πολύ χαμηλή οργανική ουσία και αυτό αποδίδεται στη χρήση του αρότρου και στη διαχείριση των φυτικών υπολειμμάτων που συνήθως καίγονται. Το όργωμα προκαλεί αναμόχλευση του εδάφους και αερισμό του που σε συνδυασμό με την σχετικά υψηλή υγρασία ενισχύουν τη δράση μικροοργανισμών που αποδομούν (καταναλώνουν) την οργανική ουσία. Το αποτέλεσμα είναι τα ελληνικά εδάφη να έχουν οργανική ουσία γύρω στο 1% όταν θεωρείται το 2-2,5% το ελάχιστο για γόνιμο έδαφος.
4. Μειώνει τη βιοποικιλότητα. Η μειωμένη οργανική ουσία μειώνει τους μικροοργανισμούς του εδάφους ενώ η συνεχής αναμόχλευση περιορίζει τα ζώα του εδάφους όπως τα σκουλήκια που ο πληθυσμός τους είναι ένας δείκτης καλής γονιμότητας του εδάφους.
5. Ενισχύει τη διάβρωση. Εδώ είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα που αποτελεί σημαντικό κίνδυνο καταστροφής των ελληνικών εδαφών και θα αφιερώσω το επόμενο σημείωμα.
*Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
