Είναι τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα αυτά που καταστρέφουν τη βιοποικιλότητα;

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Σε προηγούμενα σημειώματα αναφέρθηκα στις προτάσεις για υιοθέτηση μέτρων που οδηγούν σε μείωση των αποδόσεων των καλλιεργειών. Ιδιαίτερα η νέα ΚΑΠ έχει σειρά μέτρων που οδηγούν σε μείωση των αποδόσεων. Ένα από τα μέτρα είναι η μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων, καθώς θεωρούνται ότι προκαλούν αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία μας. Για τη χώρα μας πολλές από τις απαγορεύσεις χρήσης δραστικών ουσιών έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις σε καλλιέργειες. Μελέτη του ΕΣΥΦ (Ελληνικός Σύνδεσμος Φυτοπροστασίας) επισήμανε τις αρνητικές επιπτώσεις για την ελληνική γεωργία, καθώς αποσύρονται από την αγορά δραστικές ουσίες, όπως ζιζανιοκτόνα για το βαμβάκι που κάνουν την καλλιέργεια ιδιαίτερα δύσκολη.

Ακόμη και η φετινή αποτυχία στο φύτρωμα του βαμβακιού αποδόθηκε από ορισμένους στην έλλειψη κάποιων δραστικών ουσιών για απολύμανση του σπόρου. Δυστυχώς, η χώρα μας αποδέχεται τις αποφάσεις των Βρυξελλών χωρίς ουσιαστικό διάλογο και αντίλογο με στόχο την προστασία των Ελλήνων παραγωγών. Το ΥΠΑΑΤ έχει αφεθεί στην ΚΑΠ με τις επιδοτήσεις της (από το 1980) και στις επιθυμίες των Βρυξελλών χωρίς καμία συζήτηση ή διαβούλευση και αρνείται να σχεδιάσει μια Εθνική Αγροτική Πολιτική με στόχο μια παραγωγική και υψηλού εισοδήματος γεωργία.
Μιία από τις προτάσεις των οικολόγων είναι η κατάργηση των φυτοφαρμάκων για να αποκατασταθεί η φύση. Πραγματικά στο μυαλό πολλών ανθρώπων βρίσκεται η ιδέα ότι τα φυτοφάρμακα επηρεάζουν αρνητικά τη βιοποικιλότητα και γενικότερα το περιβάλλον. Είναι αυτό απόλυτα σωστό; Βρήκα ένα άρθρο σχετικό με την εξαφάνιση φυτικών ειδών στη Βόρεια Αμερική (ΗΠΑ και Καναδά). Διάβασα το άρθρο με τίτλο: Πού έχουν πάει όλα τα λουλούδια; Μια συστηματική αξιολόγηση των παραγόντων που οδηγούν στη μείωση και εξαφάνιση τοπικών φυτικών ειδών στη Βόρεια Αμερική. (Τα στοιχεία του άρθρου στα Αγγλικά στο τέλος του κειμένου). Το ερώτημα που ετέθη είναι αν τα παρασιτοκτόνα είναι η κύρια αιτία που προκαλεί τη μείωση των επίγειων φυτικών ειδών. Μια συστηματική μελέτη που έγινε σύμφωνα με το άρθρο που ανέφερα δείχνει άλλα αποτελέσματα. Στη μελέτη αναλύθηκαν οι πρωτογενείς, δευτερογενείς, τριτογενείς μέχρι πέμπτου βαθμού παράγοντες που οδηγούν τα εγχώρια είδη σε κίνδυνο εξαφάνισης. Η υπηρεσία Ιχθύων και Αγρίας Ζωής των ΗΠΑ (US Fishand Wildlife Service) έχει κατατάξει 938 είδη υπό εξαφάνιση και σε κίνδυνο για εξαφάνιση στις ΗΠΑ και άλλα 206 που παρακολουθούνται από την κυβέρνηση του Καναδά. Η διαδικασία εξαφάνισης ειδών έχει ξεκινήσει από την εποχή που ανακαλύφθηκε η Αμερική, όταν νέα είδη εισήχθησαν από τις άλλες ηπείρους. Η καλλιέργεια της γης και η επέκταση της γεωργίας από την Ανατολική ακτή προς τα δυτικά άλλαξε πολλά χαρακτηριστικά της φυσικής βλάστησης. Η Γεωργία επεκτάθηκε και κάλυψε το 50% της εκτάσεως των ΗΠΑ το 1950, που ήταν και το μέγιστο. Αυτό προκάλεσε μεγάλες αλλαγές στα φυτικά είδη που κάλυπταν τις ΗΠΑ. Σύμφωνα με τη μελέτη, το 43% των φυτικών ειδών που σε βρίσκονται κίνδυνο, προέρχεται από τα ξενικά είδη που εισήχθησαν σε διάφορες περιόδους. Το 26% των ειδών κινδυνεύουν από την αλλαγή του περιβάλλοντος από την κατοίκιση και το 23% από την ανάπτυξη. Για τον Καναδά η αλλαγή του περιβάλλοντος και η κατοίκηση ήταν το πρώτο αίτιο. Τι προκαλούν τα παρασιτοκτόνα; Τα ζιζανιοκτόνα και παρασιτοκτόνα γενικότερα προκαλούν σύμφωνα με τη μελέτη την πρωτογενή ή δευτερογενή αιτία κινδύνου εξαφάνισης για 12 είδη (το 1,3%) και 2 στο Καναδά (το 1%). Τα ζιζανιοκτόνα, εντομοκτόνα και μυκητοκτόνα βρέθηκαν να έχουν αρνητική επίδραση κάθε μορφής (από πρώτο μέχρι τέταρτο βαθμό) για 47 είδη στις ΗΠΑ και 10 στον Καναδά. Όπως φαίνεται από το άρθρο, η δημόσια πεποίθηση ότι τα φυτοφάρμακα αποτελούν σημαντικό κίνδυνο για τη βιοποικιλότητα είναι μάλλον υπερβολική.
Ένα ερώτημα που τίθεται σε ένα σχετικό άρθρο είναι γιατί υπάρχει αυτή η διάχυτη άποψη ότι τα φυτοφάρμακα αποτελούν την κύρια αιτία μείωσης της βιοποικιλότητας. Η άποψη των συγγραφέων είναι ότι τα φυτοφάρμακα είναι εύκολο να κατηγορηθούν στα δικαστήρια και να γίνουν δίκες με μεγάλη δημοσιότητα. Ειδικότερα, ορισμένα φυτοφάρμακα έχουν αντιμετωπίσει σημαντικές περιπέτειες στα δικαστήρια, όπως συμβαίνει με το roundup (glyphosate), που ακόμη έχει δικαστικές εκκρεμότητες. Παρ’ όλο που μελέτες που ανατέθηκαν από την Ε.Ε. δεν έδειξαν σύνδεση του φαρμάκου με αρρώστιες όπως ο καρκίνος, η περιπέτεια συνεχίζεται. Σημειώνω ότι το roundup είναι κρίσιμο στοιχείο για την προώθηση της γεωργίας συντηρήσεως και της ακατεργασίας που στηρίζονται σε ψεκασμό καταστροφής όλων των ζιζανίων πριν από τη σπορά, κάτι που κάνει στη συμβατική γεωργία η κατεργασία του εδάφους και με το όργωμα.
Οφείλω εδώ να σημειώσω ότι τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει μεγάλες προσπάθειες από τις εταιρείες παραγωγής των φυτοφαρμάκων να περιοριστεί η επικινδυνότητά τους. Πολλές δραστικές ουσίες έχουν απαγορευτεί όταν διαπιστώθηκαν οι αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή μας. Όπως έγινε με τα οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα (π.χ. το DDT), που απεδείχθη ότι συσσωρεύονται στην τροφική αλυσίδα και καταλήγουν στο συκώτι μας. Το DDT χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλη έκταση για καταπολέμηση των κουνουπιών με ψεκασμούς από αεροπλάνα με μεγάλη ωφέλεια τότε, αλλά εκ των υστέρων διαπιστώθηκε ότι προκαλεί βλάβες και απαγορεύτηκε. Απ’ ό,τι θυμάμαι στην Αγγλία δεν απαγορεύτηκε, διότι θεωρήθηκε ότι η ορθή χρήση του δεν προκαλεί κινδύνους.
Από τα πιο πάνω είναι προφανές ότι η συζήτηση για τη χρήση των φυτοφαρμάκων καλά κρατεί. Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι χωρίς τα φυτοφάρμακα και τα χημικά γενικότερα η γεωργική παραγωγή δεν μπορεί να μείνει στα σημερινά επίπεδα. Ο παράγων αυτός πρέπει να μπει στον διάλογο και να εξηγηθεί τι εκπτώσεις θα έχει μια τέτοια απαγόρευση. Τα μέτρα περιορισμού της χρήσης των φυτοφαρμάκων που προωθεί η Ε.Ε. και η ΚΑΠ έχουν και μια άλλη επίπτωση. Καθώς υπάρχει ανασφάλεια στη χρήση τους, οι εταιρείες παραγωγής δεν επενδύουν στην ανάπτυξη νέων δραστικών ουσιών. Αυτό είναι πιθανό να έχει αρνητικές εκπτώσεις στον έλεγχο των παρασίτων των καλλιεργειών που θα μειώσσει στο μέλλον τις αποδόσεις. Καλά είναι να μπουν όλα στις συζητήσεις για να καταλήξουμε στις βέλτιστες λύσεις.
Prosser, R.S., Brain, R.A. Where have all the flowers gone? A systematic evaluation of factors driving native terrestrial plant decline in North America. Environ Sci Pollut Res 31, 48460–48483 (2024). https://doi.org/10.1007/s11356-024-34349-9