Επιδοτήσεις για μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου

Σε επιλεγμένες καλλιέργειες βαμβακιού, βιομηχανικής ντομάτας και κινόας (Μέρος 1ο)

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Πριν από λίγες μέρες διάβασα ότι θα αναπτυχθεί τον επόμενο χρόνο (για μια τριετία) στο πλαίσιο του εθνικού προγράμματος για την ΚΑΠ ένα πρόγραμμα επιδότησης των καλλιεργειών βαμβακιού, βιομηχανικής ντομάτας και κινόας, για να επιτευχθούν μειώσεις των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ). Αυτό μοιάζει με ένα ενδιαφέρον πρόγραμμα.

Η γεωργία παγκόσμια φαίνεται να μετέχει στις συνολικές εκπομπές ΑτΘ με ποσοστό από 10-30% ανάλογα με την περιοχή, αλλά και τι περιλαμβάνει ο όρος γεωργία. Μόνο την παραγωγή στο χωράφι ή και την αλυσίδα της τροφοδοσίας της κατανάλωσης, της μεταποίησης κ.λπ. Αν μείνουμε μόνο στις εκπομπές στο χωράφι, τότε βρισκόμαστε κάπου μεταξύ 10 και 15%. Με τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης που νιώσαμε τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια (και δυστυχώς συνεχίζονται με ξηρασία), καταλαβαίνουμε πόσο κρίσιμο είναι να επιτύχουμε μείωση των εκπομπών ΑτΘ στην ατμόσφαιρα, ώστε να περιορίσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας στον 1,5ο Κελσίου σχετικά με την προβιομηχανική περίοδο που θα περιορίσει σημαντικά τις επιπτώσεις. Κάθε τομέας της οικονομίας μπορεί και πρέπει να συμβάλλει, το ίδιο και η γεωργία. Μάλιστα, η γεωργία (με τη δασοπονία) έχει και έναν επιπλέον όπλο. Την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα στο έδαφος σε μορφή οργανικής ουσίας. Όπως έχω γράψει πολλές φορές, το έδαφος περιέχει τριπλάσια ποσότητα άνθρακα από ό,τι η υπέργεια βιομάζα. Επιπλέον, ο άνθρακας αυτός με σωστή διαχείριση του εδάφους μπορεί να μείνει αποθηκευμένος για πολλά χρόνια και έτσι να συμβάλλει στη μείωση της ποσότητας ΑτΘ της ατμόσφαιρας που δημιουργεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Επομένως, ένα πρόγραμμα μείωσης των ΑτΘ που εκπέμπονται από τη γεωργία είναι θετικό, αλλά αυτό ισχύει για όλες τις καλλιέργειες. Θα μπορούσε να δώσει ένα συμπληρωματικό εισόδημα στους αγρότες που ακολουθούν πρακτικές που μειώνουν τις εκπομπές ή/και αυξάνουν την αποθήκευση άνθρακα στο έδαφος. Θα κάνω μια προσπάθεια να αναλύσω το θέμα και να εξηγήσω τι πρέπει να κάνουμε. Ας προσπαθήσουμε να αναλύσουμε το ισοζύγιο ΑτΘ στη γεωργία. Έχουμε σε πρώτη φάση μια σειρά από εισροές που για να παραχθούν (εκτός αγροκτήματος) καταναλώνεται ενέργεια και πρώτες ύλες που δημιουργούν εκπομπές ΑτΘ.
Για να γίνει αντιληπτό τι σημαίνει αυτό, 1 κιλό αζώτου στο λίπασμα για να παραχθεί χρειάζεται να καταναλωθεί ενέργεια κοντά στα 2 κιλά πετρελαίου, που αντιστοιχούν σε εκπομπή περίπου 5 κιλών ισοδυνάμου διοξειδίου του άνθρακα. Κάποια αντίστοιχα μεγέθη ισχύουν για την παραγωγή των υλικών κατασκευής, την κατασκευή, τη μεταφορά κ.λπ. των γεωργικών μηχανημάτων πριν φτάσουν στην πόρτα του αγροκτήματος. Επιπλέον, έχουμε εκπομπές ΑτΘ από τη χρήση του γεωργικού εξοπλισμού (αέρια από την καύση πετρελαίου Diesel, επισκευές και συντήρηση). ΑτΘ που παράγονται από την εφαρμογή αζωτούχων λιπασμάτων στο έδαφος, όπου παράγουν οξείδια του αζώτου που είναι ΑτΘ.
Είναι προφανές ότι η σωστή χρήση των μηχανημάτων και η εφαρμογή των λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων κ.λπ. θα μειώσουν τις άμεσες ή έμμεσες εκπομπές ΑτΘ, συμβάλλοντας στη μείωση των επιπτώσεων στην κλιματική αλλαγή.
Το δεύτερο στοιχείο της συμβολής της γεωργίας στη μείωση των εκπομπών ΑτΘ είναι η αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους (ΟΟΥ). Η ΟΟΥ του εδάφους είναι το τελικό αποτέλεσμα της εισροής οργανικής ύλης στο έδαφος και της αποδόμησης της ΟΟΥ από τους μικροοργανισμούς του εδάφους.
Επομένως, πρέπει να αυξήσουμε τις εισροές οργανικής ύλης με διατήρηση των φυτικών υπολειμμάτων των καλλιεργειών, με χρήση ενδιάμεσων καλλιεργειών φυτοκάλυψης που είτε συγκομιστούν και παραμείνει μόνο η ρίζα στο έδαφος είτε ενσωματωθούν σε μορφή χλωρής λίπανσης και με την προσθήκη υλικών ανακύκλωσης, όπως κοπριές, οικιακά απόβλητα κ.λπ. Ταυτόχρονα πρέπει να μειώσουμε την αποδόμηση της ΟΟΥ από τους μικροοργανισμούς. Σύμφωνα με τα όσα γνωρίζουμε, η δράση των μικροοργανισμών που αποδομούν την ΟΟΥ αυξάνεται με τον αερισμό του εδάφους που προκαλείται από την αναμόχλευσή του από την κατεργασία του εδάφους. Επομένως, πρέπει να μειώσουμε την αναμόχλευση του εδάφους.
Ας δούμε τώρα τι προβλέπει το προτεινόμενο από το ΥΠΑΑΤ πρόγραμμα. Πρώτα αναφέρεται σε πιλοτική εφαρμογή σε τρεις καλλιέργειες: Βαμβάκι με επιδότηση 31,7 ευρώ/στρ., βιομηχανική ντομάτα 70 ευρώ/στρ. και κινόα 42 ευρώ/στρ. Η επιδότηση στηρίζεται σε απώλεια εισοδήματος των παραγωγών που περιγράφεται σε κάποια μελέτη που αναφέρεται, αλλά δεν κατάφερα να βρω. Θα ήταν χρήσιμο να μάθουμε τους υπολογισμούς αν θέλει να μας φανερώσει τη μελέτη το ΥΠΑΑΤ.
Ένα πρώτο ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι γιατί μόνο αυτές τις τρεις καλλιέργειες; Αν υποθέσουμε ότι η εφαρμογή είναι πιλοτική, τότε πάλι τίθεται το ερώτημα γιατί αυτές οι καλλιέργειες και όχι π.χ. οι δενδρώδεις, που κάνουν μεγαλύτερη δέσμευση άνθρακα στους κορμούς των δέντρων. Υποθέτω κάποιος θα μας το εξηγήσει. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις που θέτει το πρόγραμμα για να την επίτευξη του στόχου μείωσης του αποτυπώματος άνθρακα κατά 20%; Όπως αναφέρεται στο πρόγραμμα, που αντιγράφω, οι δικαιούχοι πρέπει να εφαρμόσουν ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες γεωργικές πρακτικές:
− Μειωμένη / εναλλακτικές μεθόδους εδαφικής κατεργασίας: Η ένταση της εδαφικής κατεργασίας αποτελεί σημαντικό παράγοντα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, οπότε συνίσταται περιορισμός του αριθμού των αρόσεων (!!!!), μειωμένη εδαφική κατεργασία ή εδαφική ακατεργασία.
− Ορθολογική χρήση λίπανσης: Με τη χρήση νέας τεχνολογίας και τεχνικών, όπως η γεωργία ακριβείας και με την εφαρμογή νέου τύπου λιπασμάτων που περιέχουν παρεμποδιστές για την αργή αποδέσμευση των θρεπτικών στοιχείων, με αποτέλεσμα τη μειωμένη εξάτμιση και έκπλυσή τους. Βελτιστοποίηση της χρήσης νερού και μείωσης της άρδευσης: Με επιλογή του κατάλληλου χρόνου και τρόπου άρδευσης αποφεύγονται προβλήματα, όπως η εξάτμιση και η έκπλυση των θρεπτικών συστατικών από το έδαφος, τα οποία επηρεάζουν τον κύκλο του αζώτου στο έδαφος. Επομένως, πρακτικές όπως η χρήση νέων τεχνολογιών άρδευσης, στάγδην άρδευσης, εδαφοβελτιωτικών συγκράτησης υγρασίας είναι κατάλληλες.
Μείωση της χρήσης αγροχημικών: Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα αυξάνουν και αυτά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, οπότε η μειωμένη χρήση τους είναι επιβεβλημένη.
Νέες τεχνολογίες έγκαιρης προειδοποίησης και επέμβασης των ψεκασμών μειώνουν τον αριθμό των ψεκασμών, ενώ νέες τεχνολογίες χρήσης ψεκαστήρων μειωμένης διασποράς συμβάλλουν στη μείωση της ποσότητας χρήσης των φυτοπροστατευτικών. Χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας: Κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της εκμετάλλευσης με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε αντικατάσταση ορυκτών καυσίμων (πετρέλαιο).