Κλιματικά έξυπνη γεωργία: Συμβολή στη μείωση των εκπομπών ΑτΘ

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Το τρίτο στοιχείο της ΚΕΓ είναι η μείωση των εκπομπών ΑτΘ για να συμβάλει και η γεωργία στην επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ και της συμφωνίας του Παρισιού ώστε να διατηρηθεί το όριο αύξησης της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου.

Η Γεωργία και γενικότερα το σύστημα παραγωγής τροφίμων και πρώτων υλών είναι ένας από τους κύριους παραγωγούς αερίων του Θερμοκηπίου. Αν υπολογίσουμε μόνο τη στενή γεωργική παραγωγή τότε η συμβολή είναι κοντά στο 15% (βλέπε το διάγραμμα). Αν βάλουμε το σύνολο του πρωτογενούς τομέα, συμπεριλαμβάνοντας και τη δασοπονία και τις αλλαγές χρήσης γης, ιχθυοκαλλιέργειες κ.λπ., τότε η συμβολή φτάνει στο 24%. Σε αυτό το επίπεδο η Γεωργία παράγει το 56% ΑτΘ εκτός διοξειδίου του άνθρακα (ουσιαστικά μεθάνιο και οξείδια του αζώτου). Αν προσθέσουμε όλο το σύστημα παραγωγής τροφίμων και πρώτων υλών (μεταποίηση, μεταφορές, λιανεμπόριο κ.λπ.) φαίνεται ότι όλος ο πρωτογενής τομέας παράγει το ένα τρίτο των ΑτΘ. Πώς μπορούμε να μειώσουμε τις εκπομπές; Είναι ένα κρίσιμο ερώτημα.
Τι αέρια εκπέμπει η γεωργία; Πρώτα διοξείδιο του άνθρακα που παράγεται κατά την καταγωγή - κατασκευή των εισροών. Κατασκευές στο αγρόκτημα (αποθήκες, στάβλοι κ.λπ.) χρησιμοποιούν υλικά που για να παραχθούν καταναλώνουν ενέργεια και καύσιμα παράγοντας διοξείδιο του άνθρακα. Ο μηχανικός εξοπλισμός το ίδιο. Τα λιπάσματα, ιδιαίτερα τα αζωτούχα καταναλώνουν τεράστιες ποσότητας ενέργειας για να παραχθούν. Για την παραγωγή ενός κιλού αζώτου στο λίπασμα καταναλώνεται ενέργεια όσο περίπου 2 κιλά πετρέλαιο. Το ίδιο ισχύει για τα φυτοφάρμακα και τις λοιπές εισροές. Σημαντικές ποσότητες ενέργειας καταναλώνονται στο αγρόκτημα για τη λειτουργία του εξοπλισμού. Πετρέλαιο, ηλεκτρικό ρεύμα κ.λπ. Ενέργεια καταναλώνεται για τις μεταφορές όλων αυτών των υλικών αλλά και για τη μεταποίηση και συσκευασία των τροφίμων.
Μείωση των εισροών στη γεωργική παραγωγή είναι η πρώτη απάντηση. Μια ιδέα είναι η μείωση με κάθε τρόπο αδιαφορώντας για τη μείωση της παραγωγής. Μου φαίνεται ότι μια τέτοια λογική εκφράζει η νέα ΚΑΠ. Μπορούμε να μειώσουμε τις εισροές χωρίς μείωση της παραγωγικότητας αλλά αντίθετα αύξησής της; Φαίνεται ότι μπορούμε να έχουμε σημαντικά θετικά αποτελέσματα. Ιδιαίτερα η χρήση νέων τεχνολογιών που μπορούν να βελτιώσουν τόσο την ακρίβεια εφαρμογής των εισροών όσο και την ορθή χρήση τους δίνουν ελπίδες για επιτυχίες.
Σημαντικό τμήμα των εκπομπών ΑτΘ από τη γεωργία προέρχεται από τις εκπομπές μεθανίου από τα μηρυκαστικά (βλέπε διάγραμμα για τις εκπομπές στις ΗΠΑ). Ο τρόπος που λειτουργούν τα τέσσερα στομάχια των μηρυκαστικών παράγει μεθάνιο που εκλύεται στην ατμόσφαιρα. Η συζήτηση για τις δυνατότητες μείωσης έχει αρχίσει. Ιδέες όπως η κατάργηση κατανάλωσης κρέατος έρχεται πρώτη. Πραγματικά η μετατροπή φυτικών τροφίμων σε κρέας είναι δαπανηρή ενεργειακά καθώς χρειαζόμαστε 3,5 κιλά τροφής για ένα κιλό κρέατος χοιρινού και 7 κιλά για μοσχαρίσιο. ΟΙ εκπομπές ΑτΘ προστίθεται στο πρόβλημα αυτό. Πόσο δυνατό είναι αυτό; Πόσο υγιεινό είναι; Ερωτήματα που δεν έχουν άμεσα απαντήσεις. Ιδέες για παραγωγή τεχνητού κρέατος μελετώνται και τα πρώτα αποτελέσματα υπάρχουν στην αγορά. Στο προσεχές μέλλον θα πρέπει να αξιολογήσουμε τις ιδέες που υπάρχουν ή θα αναπτυχθούν και να αποφασίσουμε.
Τα οξείδια του αζώτου παράγονται κυρίως από τα αζωτούχα λιπάσματα που εφαρμόζουμε για να αυξήσουμε τη παραγωγικότητα της γεωργίας. Ορθή εφαρμογή θα μπορούσε να μειώσει ουσιαστικά τις εκπομπές. Χρήση ψυχανθών είναι μια επιλογή. Μεταβλητή εφαρμογή δόσεων είναι μια δεύτερη. Η χρήση αισθητήρων που ανιχνεύουν την επάρκεια ή μη του αζώτου βοηθούν στη μείωση της εφαρμογής.
Από τα πιο πάνω βλέπουμε ότι έχουμε σημαντικά όπλα για να μειώσουμε τις εκπομπές και οφείλουμε να βρούμε τρόπους να προωθήσουμε τις τεχνικές της καλλιέργειας και τις τεχνολογίες για να το πετύχουμε. Η γεωργία όμως έχει και ένα δεύτερο δρόμο που είναι η αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους. Μπορούμε να την πετύχουμε με διάφορους τρόπους. Πρώτα ανακυκλώνοντας ότι είναι δυνατόν και επαναφορά αποβλήτων ή υπολειμμάτων στα χωράφια. Από τα ζυμώσιμα των σκουπιδιών μας, τα απόβλητα στάβλων και βιομηχανιών τροφίμων, υπολείμματα καλλιεργειών όλα μπορούν να ανακυκλωθούν. Είτε με παραγωγή κομπόστας είτε καλύτερα μέσω μεθανικής ζύμωσης, που παράγει επί πλέον και ανανεώσιμη ενέργεια, τα υλικά μπορούν να ανακυκλωθούν και το μεγαλύτερο μέρος των θρεπτικών στοιχείων να επιστρέψουν στο χωράφι. Ένας σημαντικός δρόμος που πρέπει να αναπτύξουμε. Ο δεύτερος δρόμος για αύξηση της οργανικής ουσίας των εδαφών είναι η εφαρμογή τεχνικών όπως η γεωργία συντηρήσεως ή γενικότερα καλλιεργητικών τεχνικών με χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης των εδαφών σε συνδυασμό με μειωμένη κατεργασία που θα αυξήσουν την οργανική ουσία του εδάφους. Άλλοι συνδυασμοί είναι οι μείωση της καταστροφής δασών ή όπου είναι δυνατό αναδασώσεις. Ιδέες όπως η αγρο-δασοπονία που συνδυάζεται η γεωργική παραγωγή με διατήρηση δέντρων στο χωράφι μπορεί να βοηθήσει. Ακόμα οι δενδρώδεις καλλιέργειες ενσωματώνουν άνθρακα στην ξυλώδη μάζα που παράγουν αφαιρώντας το από την ατμόσφαιρα.
Ένας τρίτος δρόμος μείωσης των εκπομπών ΑτΘ είναι η υποκατάσταση χρήσης ορυκτών καυσίμων με ενέργεια που παράγεται στο αγρόκτημα. Όπως προαναφέρθηκε η μεθανική ζύμωση είναι μια μέθοδος ανακύκλωσης στοιχείων και παραγωγής ενέργειας. Η χρήση φωτοβολταϊκών στις στέγες των αποθηκών ή πάνω από αρδευτικά ή στραγγιστικά κανάλια μπορεί να συμβάλλει στη μείωση ΑτΘ. Σε καμία περίπτωση σε καλλιεργούμενα χωράφια.
Όπως φαίνεται από όσα έγραψα πιο πάνω η ανάπτυξη μιας ΚΕΓ είναι δυνατή με τις υπάρχουσες γνώσεις μας αλλά και από ιδέες που θα αναπτυχθούν στη πορεία. Η υπάρχουσα γνώση πρέπει να μεταφερθεί στους αγρότες. Είναι προφανής η ανάγκη ανάπτυξης κατανόησης των προβλημάτων και των αναγκών ώστε να εφαρμοστούν οι αναπτυσσόμενες ιδέες από τους αγρότες. Εδώ τίθεται ένα ουσιαστικό θέμα για τη χώρα μας. Ο αγρότης προσπαθεί να προσαρμοστεί χωρίς καμία βοήθεια από την πολιτεία καθώς σύστημα γεωργικών εφαρμογών δεν υπάρχει (και δεν φαίνεται να έχει κανείς διάθεση να το αναπτύξει) ενώ επί πλέον δεν υπάρχει καμία σύνδεση έρευνας και γεωργικής παραγωγής. Μήπως είναι καιρός να ξυπνήσει το ΥΠΑΑΤ και να προκαλέσει μια συζήτηση για το θέμα; Μπορεί να αρχίσει με συσκέψεις που θα οργανώσει για να συγκεντρώσει τις γνώμες των επιστημόνων της χώρας. Να οργανώσει έρευνα όπου χρειάζεται αλλά κυρίως να τις μεταφέρει στους χρήστες. Μάλλον η διανομή επιδοτήσεων και αποζημιώσεων φέρνει περισσότερους ψήφους βραχυχρόνια και όχι ο μακροχρόνιος προγραμματισμός που θα δώσει σημαντική ωφέλεια στην οικονομία της χώρας αλλά και στους ίδιους τους αγρότες.