Θυμίζω ότι πολύ πρόσφατα η Ε.Ε. ψήφισε νόμο για την αποκατάσταση της φύσης, ύστερα από έντονες διαφωνίες μεταξύ των πολιτικών κομμάτων για την αναγκαιότητά του και επομένως, το θέμα είναι ιδιαίτερα επίκαιρο (βλ. «ΕτΔ, 19-8-24). Κατανοώντας ότι αυτήν την περίοδο στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην περιοχή της Θεσσαλίας κυριαρχεί το πρόβλημα των ακραίων καιρικών φαινομένων, της ξηρασίας και των καταιγίδων από τη μία πλευρά και των επιπτώσεών τους στο οικοσυστήματα (βλέπε οικολογική καταστροφή στην Κάρλα και τον Παγασητικό) και σε ολόκληρη την κοινωνία με τη μεγαλύτερη ένταση να εκδηλώνονται στη γεωργία, αποφάσισα να γράψω αυτό το σημείωμα γιατί στο τέλος-τέλος η κατάσταση της γης με την ευρύτερή της έννοια (έδαφος, νερό -επιφανειακό και υπόγειο, βιοποικιλότητα) σχετίζεται άμεσα με όσα συμβαίνουν αυτήν την περίοδο. Δυο λόγια, όμως, πριν τη συζήτηση για το πώς προέκυψε αυτή η συνάντηση.
Με το Πανεπιστήμιο Εξορύξεων και Τεχνολογίας του Πεκίνου που έχει ως κύρια αντικείμενα τις εξορύξεις κάρβουνου και την αποκατάσταση της γης μετά την εξόρυξη (υπάρχουν δύο τέτοια μεγάλα πανεπιστήμια με τα αντικείμενα αυτά στην Κίνα), το Ινστιτούτο Χαρτογράφησης Εδαφών του ΕΘΙΑΓΕ (σήμερα Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ) είχε αρχίσει συνεργασία πριν από περίπου 20 χρόνια μέσω διακρατικών διμερών ερευνητικών προγραμμάτων. Η δική μας πλευρά μελετούσε τους τρόπους βελτίωσης της γονιμότητας ακραία υποβαθμισμένων ισχυρά όξινων εδαφών με τη χρησιμοποίηση υποπροϊόντων εξόρυξης κάρβουνου (ιπτάμενης τέφρας, στερεών αποβλήτων από τις εξορύξεις, καθώς και επεξεργασμένων αστικών λυμάτων) και η κινεζική πλευρά μελετούσε την αποκατάσταση της γης σε περιοχές εξόρυξης κάρβουνου, οι οποίες είναι πάρα πολλές (υπολογίζονται σε περισσότερες από 4.000).
Τα αποτελέσματα των πειραμάτων είχαν τελείως διαφορετική τύχη στις πλευρές. Στην Ελλάδα εκτός από τις τελικές εκθέσεις που γράφτηκαν και τις δημοσιεύσεις σε σχετικά διεθνή περιοδικά, η αξιοποίησή τους τελείωσε σχεδόν εκεί. Φωτεινή εξαίρεση αποτέλεσε μόνο η Μονάδα Βιολογικού Καθαρισμού της ΔΕΥΑ Λάρισας (τα αστικά απόβλητα της οποίας χρησιμοποιήθηκαν στις έρευνες), η οποία αξιοποίησε μέρος των αποτελεσμάτων για τη διαχείριση των στερεών αστικών αποβλήτων με βάση τα οριζόμενα στη σχετική ευρωπαϊκή οδηγία, λύνοντας σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα της διάθεσης της λυματολάσπης. Πέραν αυτού τίποτε άλλο, τα πειράματα ξεχάστηκαν, δε συνεχίστηκε η παρακολούθηση της κατάστασης των εδαφών (τα πειράματα είχαν εγκατασταθεί σε ισχυρά όξινα εδάφη στα Πλατανούλια), δεν έγινε καμία άλλη αξιοποίηση και επέκταση της εφαρμογής του και όλα ξεχάστηκαν.
Στην πλευρά, όμως, της Κίνας η παρακολούθηση της πορείας της αποκατάστασης των εδαφών, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στις κοινές έρευνες, συνεχίζεται ακόμη και τώρα και η εφαρμογή των αποτελεσμάτων των κοινών μας προγραμμάτων έχει επεκταθεί σε όλες τις περιοχές που έχουν αντίστοιχα προβλήματα. Η δική μας παρουσία στη διοργάνωση, η οποία περιλάμβανε 2 ημέρες συνεδρίου και τις υπόλοιπες επισκέψεις σε περιοχές της ΒΑ και ΝΑ Κίνας, όπου γίνεται η μεγαλύτερη εξόρυξη κάρβουνου, αποφασίστηκε από τους διοργανωτές (Πανεπιστήμιο του Πεκίνου και εταιρείες παραγωγής ενέργειας από κάρβουνο), λόγω αφ’ ενός της συμμετοχής μου στη διεθνή Οργανωτική Επιτροπή του συνεδρίου και αφ’ ετέρου της υποχρέωσης μεταφοράς των σχετικών πληροφοριών από την πορεία των αποτελεσμάτων των κοινών ερευνητικών εργασιών του παρελθόντος. Μην έχοντας, όμως, κάτι νεότερο να προσκομίσω για το ζήτημα αυτό, αφού, όπως προανέφερα, δεν υπήρξε ενδιαφέρον από το ΥΠΑΑΤ για τη συνέχιση της έρευνας, προτίμησα αντί αυτού να μεταφέρω μια εικόνα από τις καταστροφές που προκάλεσαν ο «Daniel» και ο «Elias» ιδιαίτερα στη γη (έδαφος, νερό, φυτικό κεφάλαιο) στη Θεσσαλία και να συζητήσουμε μέτρα αποκατάστασης. Παρόμοιες εμπειρίες υπάρχουν σε ολόκληρο τον κόσμο, αλλά οι επιπτώσεις είναι πολύ μεγαλύτερες σε εκείνες που δε λαμβάνουν καθόλου ή λαμβάνουν ελάχιστα μέτρα προστασίας της γης.
ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ
Ας έρθουμε, όμως, στο τι γίνεται στην Κίνα και γιατί το ζήτημα αυτό έχει τεράστια σημασία για τη χώρα αυτήν, αλλά και ολόκληρο τον πλανήτη λόγω του μεγέθους της και τι πρόοδο έχουν επιτύχει μέχρι σήμερα. Αρχικά μερικά στοιχεία που δείχνουν τη σπουδαιότητα του ζητήματος για τη χώρα αυτήν. Ο πληθυσμός της Κίνας ανέρχεται αυτήν τη στιγμή σε 1,42 δισ. περίπου, που ισοδυναμεί με το 17,4% του παγκόσμιου πληθυσμού. Η γη που αντιστοιχεί σε κάθε γεωργική οικογένεια είναι πολύ μικρή, μόλις 3 στρ. Από την άλλη, όμως, πλευρά, οι ανάγκες σε γεωργικά προϊόντα είναι τεράστιες για την αντιμετώπιση του επισιτισμού αυτής της χώρας, η οποία απασχολεί στον γεωργικό τομέα το 25% του ενεργού πληθυσμού της. Έτσι, λόγω της μεγάλης στενότητας της γεωργικής γης η προστασία της αποτελεί εθνικής σημασίας ζήτημα. Παράλληλα, όμως, και οι ενεργειακές ανάγκες της χώρας είναι τεράστιες. Πριν από μόλις λίγα χρόνια ποσοστό σχεδόν 85% της καταναλωμένης ενέργειας παράγονταν από το κάρβουνο που αφθονεί στο υπέδαφος της Κίνας. Οι εξορύξεις, όμως, προκαλούν έντονη υποβάθμιση τεράστιων εκτάσεων γης, μειώνοντας σημαντικά τη γεωργική παραγωγή. Σύμφωνα με επίσημα στατιστικά στοιχεία της χώρας, το 2017 η έκταση από την οποία εξορύχθηκε κάρβουνο ήταν 10,4 εκατ. στρ., από τα οποία τα 3 εκατ. υπέστησαν σοβαρή υποβάθμιση. Μέχρι την ίδια περίοδο είχαν αποκατασταθεί συνολικά στη χώρα 8,67 εκατ. στρ., αλλά παραμένουν προς αποκατάσταση ακόμα 21,3 εκατ. στρ. σε ολόκληρη τη χώρα. Ο ρυθμός αποκατάστασης είναι 31% αυξανόμενος σταδιακά τα τελευταία χρόνια.
Η Κίνα είναι μία από τις μεγάλες χώρες που υπέγραψαν τη συμφωνία του Παρισιού, γεγονός πολύ σημαντικό, δεδομένου ότι παράγει 12,3 δισ. εκατ. τόνους διοξειδίου του άνθρακα τον χρόνο, που αντιστοιχεί στο 1/3 περίπου (27%) των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (δεδομένα έτους 2020 του World Resources Institute-WRI). Για την ανταπόκριση στις δεσμεύσεις της Συμφωνίας του Παρισιού και των δικών της περιβαλλοντικών προβλημάτων, τα τελευταία δέκα χρόνια η Κίνα αύξησε σημαντικά τις προσπάθειές της, εφαρμόζοντας φιλόδοξα προγράμματα περιορισμού στην εξόρυξη κάρβουνου, αλλά και στην πλήρη αποκατάσταση των υποβαθμισμένων γαιών από τις εξορύξεις. Για τον σκοπό αυτόν έχει αναπτύξει νέες πολύ αποτελεσματικές μεθόδους και τεχνικές αποκατάστασης της γης κάτω από διαφορετικά περιβάλλοντα, γεωργικά, δασικά, αλλά και αστικά. Ενδεικτικές επιλογές στην αποκατάσταση της γης είναι:
* Υποβαθμισμένες εκτάσεις, οι οποίες πριν την εξόρυξη ήταν γεωργικές, μετατρέπονται εκ νέου σε παραγωγική γεωργική γη, που σύμφωνα με τον νόμο πρέπει να έχουν απόδοση ίση με τη μέση απόδοση της περιοχής.
* Εκτάσεις δασικές μετά την εξόρυξη μετατρέπονται σε χώρους αναψυχής και τουριστικού προορισμού.
* Εκτάσεις στις οποίες ο υπόγειος υδροφορέας βρίσκεται κοντά στην επιφάνεια και κατακλύζονται με νερά μετά την εξόρυξη, με την αποκατάσταση μετατρέπονται σε υγρότοπους ή σε λίμνες, στις οποίες αναπτύσσεται σημαντική αλιευτική παραγωγή (βλ. φωτ.). Παράλληλα, λόγω της μεγάλης αισθητικής βελτίωσης αποκτούν κατακόρυφη αύξηση της αξίας τους, καθιστώντας τες περιζήτητες για κατοικίες ή ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις. Μία τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση είναι η περίφημη λίμνη Pan’am.
Από στοιχεία που μας παρουσίασαν οι αρμόδιοι, η εξόρυξη κάρβουνου έχει μειωθεί σε σημαντικό βαθμό τα τελευταία χρόνια. Από 85% της ενέργειας που κάλυπτε το κάρβουνο στο παρελθόν, σήμερα καλύπτει το 50%, με το υπόλοιπο να προέρχεται από ορυκτά καύσιμα και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι οποίες σχεδόν εξ ολοκλήρου είναι ανεμογεννήτριες. Πουθενά δεν έχουν εγκατασταθεί φωτοβολταϊκά συστήματα σε γεωργική γη, αν και η Κίνα είναι ηγετική δύναμη στην παραγωγή της σχετικής τεχνολογίας. Όλα αυτά μαζί με πολλά επίσημα δεδομένα που μας παραχωρήθηκαν δείχνουν ότι στη χώρα αυτή υπάρχει σοβαρός σχεδιασμός (σε αυτό ίσως βοηθάει σημαντικά το πολιτικό της σύστημα) και υλοποίηση μεγάλων έργων για την αποκατάσταση της γης, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις γεωργικές εκτάσεις. Η σημασία του γεγονότος αυτού επεκτείνεται σε ολόκληρο τον πλανήτη λόγω των τεράστιων μεγεθών όλων των τομέων αυτής της χώρας.
ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Τελειώνοντας αυτήν τη σύντομη γενική περιγραφή, σημειώνω ότι στο τέλος του πολύ ενδιαφέροντος αυτού ταξιδιού τα συναισθήματα ήταν αντιφατικά. Από τη μια η μεγάλη ικανοποίηση για όσα καινούρια προστέθηκαν σε όσα γνωρίζαμε μέχρι τώρα για την αποκατάσταση υποβαθμισμένων γαιών και από την άλλη μια μελαγχολία από το γεγονός ότι στη χώρα μας τα θέματα αυτά βρίσκονται πολύ χαμηλά στο ενδιαφέρον των αρμοδίων, αλλά και μεγάλου μέρους της κοινωνίας. Τι γίνεται αλήθεια με την αποκατάσταση της γης στις περιοχές της Πτολεμαΐδας και της Μεγαλόπολης στην Πελοπόννησο; Επίσης, θα αποκατασταθούν ποτέ οι περιοχές εξόρυξης ασβεστόλιθου (λατομεία); Οι εικόνες των εγκαταλελειμμένων λατομείων κατά μήκος της Εθνικής Οδού προς την Αθήνα, για παράδειγμα, δείχνουν την πραγματική κατάσταση και την απάντηση στο ερώτημα. Τέλος, τι θα γίνει με τις εκτάσεις που καταστράφηκαν λόγω διάβρωσης στη Θεσσαλία λόγω των πρόσφατων ακραίων καιρικών φαινομένων. Σημειώνεται ότι ούτε καν μία καταγραφή αυτών δεν έγινε μέχρι σήμερα.
Την ίδια στιγμή η εικόνα των πολιτικών γεγονότων που κυριαρχούν στη χώρα και στην περιοχή της Θεσσαλίας αυτήν την περίοδο είναι αποκαλυπτική για το πόσο μακριά βρισκόμαστε από την πραγματικότητα. Η φύση συνεχώς προειδοποιεί με έντονο τρόπο για την εγκληματική διαχείριση που γίνεται στη γη, τα αποτελέσματα της οποίας τα πληρώνουν τα οικοσυστήματα (βλ. την οικολογική καταστροφή της βιοποικιλότητας στην περιοχή της Κάρλας ως ενδεικτικό παράδειγμα) και κατ’ επέκταση η κοινωνία και σχεδόν ολόκληρο το πολιτικό σύστημα βρίσκεται στον δικό του μικρόκοσμο, παλεύοντας για κατοχύρωση ρόλων, αποποίηση ευθυνών και ενοχοποίηση των άλλων, αντί να κινητοποιηθεί με κάθε τρόπο για την προστασία από τους κινδύνους που δημιουργήσαμε μόνοι μας στο περιβάλλον. Είναι, λοιπόν, δικαιολογημένη ή όχι η μελαγχολική διάθεση μετά από μία εμπειρία σαν αυτή που περιγράφηκε παραπάνω; Η απάντηση και σε αυτά τα ζητήματα δεν μπορεί παρά να δοθεί από την ίδια την κοινωνία με την κινητοποίησή της.
